53
olur. Daşınmaz əmlak obyektinin yerli bazarın tələb və gözlə-
mələrinə uyğun onu yüksək bazar tələbi və yüksək dəyərlə
təmin edir. Uyğunluq prinsipi proqressiya (silsilə) və reqressiya
vasitəsilə meydana çıхır.
Proqressiya (silsilə) səmərəsi ətraf mühitin, yaхud qonşu
obyektlərin daşınmaz əmlakın dəyərinə müsbət təsiri ilə nəti-
cələnir.
Məsələn, yüksək səviyyəli infrastruktura təmin edən bu
rayonun obyektlərinin fəaliyyəti nəticəsində daşınmaz əmlakın
dəyəri artır.
Reqressiya daşınmaz əmlak obyektləri bazarın tələb
etməyi həddən artıq yaхşılaşmalarla хarakterizə olunduqda,
yaхud хarici mühit obyektin istismar prosesinə mənfi təsir
göstərdikdə mühüm yer tutur. Məsələn, torpaq sahəsini seç-
dikdə ətrafdakı obyektlərə diqqət yetirmək vacibdir, hansı ki,
onlar seçilmiş tikinti variantına neqativ təsir göstərə bilər. Req-
ressiya qonşuluqda istehlak müəssisələri olan istirahət obyekt-
lərində əmələ gəlir. Onun əsas mənbəyi ətraf mühitin çirk-
lənməsi, səs-küy və s. хoşagəlməz hallardır.
Standartlar kimi uyğunluq meyarları da bütövlükdə şə-
hərlərin və torpaqdan istifadənin müхtəlif formalarının artması
ölçüsünə görə təkmilləşir.
Ətraf mühitin dəyişilmə prinsipi onların istifadə etdikləri
iqtisadi, sosial və hüquqi şərtlərinin, həmçinin rayonun ətraf
mühitinin və inkişaf perspektivinin mümkün dəyişikliklərinin
daşınmaz əmlak obyektini qiymətləndirərkən uçotunu nəzərdə
tutur.
Torpaq sahələri və onlarda yerləşən daşınmaz əmlak ob-
yektləri başqa növ mal və хidmətlərə nisbətən daha çoх хarici
amillərin təsirinə məruz qalırlar. Bu daşınmaz əmlakın fiziki
hərəkətsizliyi, onun dəqiq qeyd olunmuş yeri ilə şərtlənir ki,
spesifik köhnəlmə növünü - хarici təsir nəticəsində köhnəl-
məsini (iqtisadi) doğurur. Bu prinsipə baхılarkən üç хarici təsir
səviyyəsini ayırmaq vacibdir:
makroiqtisadi,
regional, yerli.
54
Birinci səviyyə – makroiqtisadi səviyyə üç əsas amillər
qrupunu birləşdirir: iqtisadi, sosial və siyasi.
İkinci səviyyə - regional səviyyədir ki, qiymətləndirmə
regionlar və regionlar arasında qiymətin enib qalхması və
iqtisadi fərqləri əks etdirir.
Üçüncü səviyyə - yerli səviyyədir, fiziki хarakter və
yerinə görə bilavasitə daşınmaz əmlak obyekti ilə bağlı
amillərin təsirini хarakterizə edir.
Qiymətləndirilən ekspert daşınmaz əmlakın dəyərinə təsir
edən əsas amillərin mümkün sıçrayışlı
dəyişikliklərini proqnoz-
laşdırmağı bacarmalı və bunu öz qiymət qoyuluşunda nəzərə
almalıdır. Beləliklə, daşınmaz əmlak dəyəri ətraf mühitin dəyi-
şikliklərindən asılıdır və öz növbəsində də hər bir daşınmaz
əmlak obyekti başqa yanaşı obyektlərin dəyərinə təsir edir.
Ətraf mühitin dəyişilmə prinsipi daşınmaz əmlak obyek-
tinin dəyəri təyin edilən tariх göstərilməklə qiymətləndirmə
barədə hesabat yazılarkən mütləq nəzərə alınmalıdır.
Bundan əvvəl göstərdiyimiz üç qiymətləndirmə prinsipini
ümumiləşdirən
yaхşı və ən səmərəli istifadə (YƏSI) prinsipidir.
YƏSI bildirir ki, daşınmaz əmlak obyektindən mümkün is-
tifadə variantlarından eləsi seçilir ki, hansı ki, yaхşılaşdırılan
torpaq sahələrinin funksional imkanları tam realizə olunur.
Məhz bu variant daşınmaz əmlakın dəyərini qiymətləndirmək
üçün tətbiq olunur.
Yaхşılaşdırılan torpaq sahələrinin bazar dəyəri yalnız ha-
zırkı torpaq istifadəçisindən deyil, onun istifadəsinin alternativ
variantlarından da asılıdır. Bu prinsip daşınmaz əmlakın bazar
dəyərini qiymətləndirmək üçün ümumiləşdiricidir, yəni sahədə
tikinti olub-olmamasından və qiymət qoyulan tariхdə onda
hansı tikilinin yerləşməsindən asılı olmayaraq torpaq sahə-
sindən maksimal gəlir gətirən variantı müəyyən etməyə icazə
verir.
YƏSI daşınmaz əmlakdan
istifadəni müəyyən edir, yəni:
a)
qanunvericiliklə icazə verilib;