Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 121 “Tərlan”, “Daşqın” romanları daxildir. Cəfər Cabbarlının “Almas”, “Yaşar”, S.S.Axundovun “Laçın yuvası”, Mirzə İbrahimovun “Həyat”, Ənvər Məmmədxanlının “Şərqin şəhəri” pyesləri və digər bədii əsərlər də az və ya çox dərəcədə həmin cərgəyə aid edilə bilər. Adlarını çəkdiyim əsərlər 1920 - 1950- ci illər (1955-ci ilədək) Azərbaycan ədəbiyyatının ən çox təbliğ olunan, oxunan, baxılan nümunələri olmuşdur və hər biri müəllifin özünəməxsus dəst - xətti, üslubu, digər bədii keyfiyyətləri ilə seçilsə də, sosialist realizminin vulqar tələblərinə cavab vermək məcburiyyəti özünü göstərmiş, Sovet hakimiyyətinin qurulması və möhkəmləndirilməsi uğrunda mübarizələrdən birtərəfli bəhs etmişdir. Yeri gəlmişkən qeyd etməliyəm ki, bu unisondan az - çox yayınan digər dəyərli bədii nümunələr də olmuşdur. M.S.Ordubadinin “Dumanlı Təbriz”, “Qılınc və qələm” romanları, otuzuncu illərdə yazılsa da həmin dövrdə çap olunmayan Y.V.Çəmənzəminlinin “İki od arasında” (“Qan içində”) romanı, S.Vurğunun “Vaqif”, “Fərhad və Şirin”, “İnsan” pyesləri, C.Cabbarlının “Od gəlini” pyesi, M.Hüseynin “Şamil”, “Nizami”, “Cavanşir” pyesləri və s. Ötən əsrin əllinci illərinin sonu, altmışıncı illərinin əvvəllərindən başlayaraq yaranan bədii ədəbiyyat nümunələri isə artıq realizminin vulqar tələbləri çərçivəsindən azad ____________Milli Kitabxana____________ 122 olurdular və yeni motivləri, yeni ədəbi - estetik keyfiyyətləri ilə seçilirdilər. Ənənəvi mövzuları – inqilabi hərəkat, Sovet hakimiyyətinin qurulması, möhkəmləndirilməsi, “sinfi düşmənlərə”, əksinqilabçılara qarşı, kollektivləşmə uğrunda mübarizə mövzularını yeniləşən ab - havadan yaranan, milli və bəşəri dəyərlərə söykənən, həyatı, reallıqları təhrif etmədən, ideoloji tələblərə qurban vermədən əks etdirən ədəbi - bədii nümunələr əvəz etməyə başladı. Bununla belə, təbii ki, iyirminci əsr tarixmizin yuxarıda qeyd etdiyimiz mərhələlərinə yenə də müraciət edilirdi. Hələ Sovet rejiminin diqtəsi, ideoloji çərçivələr qaldığı üçün bir çox həqiqətlərin bədii təsdiqi çətin olsa da, müəlliflərin həmin mövzulara yeni baxışı, yəni ədəbi - estetik və ictimai - siyasi meyarlar özünü göstərirdi. Qayıdaq 1920 - 1950-ci illərin yuxarıda adlarını qeyd etdiyimiz bədii ədəbiyyat nümunələrinə. “Komsomol poeması”nı, C.Cabbarlının pyeslərini və bir neçə digər əsəri çıxmaq şərtilə bu siyahıya daxil etdiyimiz bədii əsərlərə müraciət edəndə, ilk təəssürat belə olur ki, inqilabi hərəkat haqqında, yaxud “əksinqilabçılara”, “sinfi düşmənlərə” qarşı mübarizə barəsində yazan müəlliflərə eyni mövzulu sərbəst inşa işi verilib və onların da hər biri öz yaradıcılıq imkanları, ədəbi istedadları, estetik baxışları səviyyəsində həmin ____________Milli Kitabxana____________ 123 tapşırıqları yerinə yetirməyə çalışıblar. Həmin mövzunun istiqamətləri isə demək olar ki, eynidir: ölkədə inqilabi mühit yetişməkdədir, bolşeviklərin proqramı kifayət qədər əsaslı və cazibədardır (yəni ağır həyata, istismara, çarizmə, bəy - xan özbaşınlağına, ədalətsizliyə, haqsızlığa son qoymaq, azadlığı əldə etmək, bütün insanların və millətlərin bərabərliyini bərqərar etmək, insanları firavan və xöşbəxt günlərə qovuşdurmaq və i.a), bu deyilənləri əldə etmək üçün hamı bolşeviklərin ətrafında birləşməli, ideyaca dönməz və mətin olmalıdır. Fəhlə sinfi ilə yanaşı kəndlilər də ayağa qalxmalıdır. Belə əsərlərin qəhrəmanları – istər fəhlə olsun, istərsə də sadə kəndli balası – partiyanın proqramı ilə tanış olmalı, beynəlmiləl dəstədə inqilabi ruhda yetişməli, əgər kənddən gəlibsə, qayıdıb kəndi də ayağa qaldırmalıdır. Istər “Şamo”, istərsə də “Araz”, “Bir gəncin manifesti”, “Səhər” və s. romanların süjet xətti bu oxşar motivlər üzərində qurulmuşdur. Bu əsərlərin bədii struktur keyfiyyətləri, qəhrəman tipajları, bədii nitq formaları arasında bənzərlik çoxdur. Şamo da, Araz da, Mərdan da, Bayram da eyni yolun yolçuları, eyni ideyanın fomalaşdırdığı insanlardır. Bununla belə, həmin əsərlərin bədii-estetik keyfiyyətləri, ifadə və təsvir sistemləri, dil xüsusiyyətləri, oxucunu cəlb etmə imkanları arasında fərqlər çoxdur. ____________Milli Kitabxana____________ 124 Tədqiqatda xüsusilə “Bir gəncin manifesti” romanı fərqləndirilir. Vaxtilə oxucuların böyük marağına səbəb olan, gənclərin sevə - sevə oxuduqları bu əsər hər şeydən əvvəl bədii keyfiyyətləri ilə - ifadə və təsvir sistemi, maraqlı sujet xətti, müəllifin özünəməxsus şirin, cazibədar təhkiyə üsulu, müsbət və mənfi deyilərək qruplaşdırılan obrazların canlılığı, koloriti, inandırıcılığı ilə seçilirdi. Xüsusilə Sona arvad və onun övladları – Mərdan və Bahar obrazları diqqəti cəlb edirdi. Proloqu Hötenin “Həyat və azadlıq ancaq onlar üçün hər gün döyüşə gedən adamlara layiqdir!” sözləri ilə başlayan roman bir-birindən təsirli, canlı, ibratəmiz epizodlarla zəngindir. Mri Cəlalın “Bir gəncin manifesti” romanı onun bədii yaradıcılığının dəyərli nümunələrindədir. Əlbəttə, təbii ki, bu gün bu təsdiqin inkarı da var: bəs axı bu romanda bolşevik ideyalarına qoşulmaqdan, Sovet hakimiyyəti uğrunda mübarizədən söhbət gedir! Elədir, haqlı etirazdır. Amma gəlin bir anlığa bədii əsərə rejimin diqtəsi ilə geydirilən bu siyasi- ideoloji paltarı çıxarıb tullayaq və hesab edək ki, Xeyirlə Şər qarşı-qarşıya durub, Mərdan kimilər də haqsızlığa, dərəbəyliyə qarşı, kasıbların, imkansızların, zülmə, istismara, təhqirə məruz qalanların müdafiəsi naminə mübarizə yollarını axtarırlar. Məgər bu gün sosialist inqilabını, kommunist ideologiyasını, Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|