Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- LENİNQRAD MÜŞAVİRƏSİ.
____________Milli Kitabxana____________ 103 daha ümumi və dərin inkişaf tendensiyasını anlamağa yönələn janr təşəkkülünün tendensiyası kimi baxılmalıdır. Roman nəzəriyyəsinin işlənməsinin müstəsna əhəmiyyəti bununla müəyyən edilir. Diskussiya zamanı M.Baxtinin söylədiyi digər fikirlər də maraq doğurur. Məsələn: “Mən hesab edirəm ki, roman onunla da maraqlıdır ki, bu janrla ədəbiyyatın taleyini təxmin etmək olar”; “Roman nəql edilən dramdır” və s. M.M.Baxtin F.Dostoyevskinin yaradıcılığı əsasında dialoji roman nəzəriyyəsini də irəli sürmüş, dialoji romandan “yeni bədii təfəkkür növü” kimi danışmış, bunu polifonik romanın elmi şəkildə izahını vermişdir. M.M.Baxtin F.Dostoyevskinin yaradıcılığı əsasında dialoji roman nəzəriyyəsini də irəli sürmüş, dialoji romandan “yeni bədii təfəkkür növü” kimi danışmış, bunu polifonik təfəkkür adlandırmışdır. Baxtin polifonik romanın elmi izahını vermişdir. LENİNQRAD MÜŞAVİRƏSİ. Romanın taleyi və perspektivləri, janrın həm tipoloji və poetik özəllikləri, həm də dünya ədəbiyyatında yeri və müasir ədəbi zövqlərə davamlılığı məsələləri ədəbi fikir prosesinin həmişə mövzu dairəsində olmuşdur və olaraq qalır. Bu baxımdan ötən əsrin ikinci ____________Milli Kitabxana____________ 104 yarısında – 1963-cü ilin avqustunda Leninqradda keçirilən Avropa yazıçılarının görüşünü də xatırlamaq olar (Bax: 158). Romanın problemlərinə həsr olunmuş Leninqrad müşavirəsində 83 ölkənin yazıçısı iştirak etmişdir. 50-dən çox çıxış dinlənilmişdir. Çıxışlarda əsasən müasir romanın estetikası, bir ədəbi janr kimi taleyi, forma və məzmun, yazıçının vətəndaşlıq vəzifəsi və cəmiyyət qarşısındakı məsuliyyəti və s. məsələlərə toxunulmuşdur. Müşavirədə təbii ki, iki estetik konsepsiya – həmin dövrün sosializm realizmi ilə modernizmin estetik konsepsiyaları bir daha toqquşmuşdur. Sosrealistlər heç cür razılaşmaq istəmirdilər ki, Qərb estetikləri və tənqidçiləri modernizmi müasir dünya ədəbiyyatının “zirvəsi” adlandırırlar. Hesab edirdilər ki, modernizmin, o cümlədən modernist romanın (neoromanın) fəlsəfi əsası ekzistensializmdir və ekzistensializm də əslində subyektiv idealizmin bir qoludur. Modernistlər Prustu, Coysu və Kafkanı özlərinin mənəvi ataları hesab edirlər. Bu gün artıq keçmiş sosialist realizmi məkanında da onların böyük sənətkar olduğu təsdiq edilmişdir. Milliyyətcə yəhudi olan Kafka bir yazıçı kimi həqiqət axtarmışdır, həm də namusla axtarmışdır. Düzdür, Kafkada ümidsizlik də var, bədbinlik də, lakin bu heç də həyat eşqinin, ____________Milli Kitabxana____________ 105 sevincin ona yad olması haqqında sovet ədəbiyyatşünaslığında vaxtilə özünə yer alan iddialara əsas vermir. Modernistlər deyirdilər ki, realist roman (o cümlədən sosrealizm metodu əsasında yazılan roman) burjuaziyanın tələbi nəticəsində meydana çıxdığı üçün, həmin romanı müdafiə etmək elə burjua mövqeyində durmaq deməkdir. Sosialist realizmi təmsilçiləri isə M.Qorkiyə istinad edirdilər: M.Qorki tənqidi realizmi zənginləşdirmişdir, ona yeni istiqamət vermişdir. Sosializm realizmi tənqidi realizmin ən qabaqcıl ənənələri əsasında yaranıb və realizmin yeni, yüksək mərhələsi hesab edilir. Leninqrad müşavirəsində “yeni roman”ın nümayəndələri və tərəfdarları Jan-Pol Sartr, Alen Rob-Qriye, Natali Sarrot, Bernar Penqo (Fransa), Hans Verner Rixter (AFR), Qvido Povene (İtaliya) və başqaları deyirdilər ki, əgər XIX əsrdə romanın əsasən bir növü – realist roman hakim mövqe tuturdusa, gələcəkdə yalnız bir növü - “Yeni roman” hakim olacaqdır. Q.Povene: “Ənənəvi romanları (realist romanları) yazmaq daha çətin, oxumaq daha lazımsız olmuşdur”. Natali Sarrotun fikrincə, yazıçı üçün iki cür varlıq mövcuddur: 1.Görünən varlıq. Ətrafındakı insanları, onların necə yaşamalarını, necə hərəkət etmələrini görürsən. Bunları ____________Milli Kitabxana____________ 106 hamı görür. Buna görə də həmin varlıq romanın substansiyası ola bilməz; 2.Görünməyən varlıq. Bu varlıq görünən reallıqdan tamamilə fərqlənir. Yazıçı da məhz həmin varlığa müraciət etməlidir. N.Sarrot: İctimai konfliktlərdən, ictimai mübarizədən, cəmiyyət qanunlarından azad olan yazıçının tənha “mən”i romanda istədiyi çalarları yarada bilər və öz-özünə sual verər: “haqlıyammı?” Bernar Penqonun çıxışından: “Yazıçı yaratmalıdır, lakin göstəriş verməməlidir, izah etməməlidir, təsəlli verməməlidir. Əksinə, onun rolu fikirləri ayıltmaqdan, təəccüb doğurmaqdan, gözlənilməz ideyaları açmaqdan... ibarət olmalıdır”. Natali Sarrot romanda hər şeyi atmağı və yalnız psixologiyanı, psixoloji vəziyyətləri saxlamağı təklif edirdi. Sosrealistlər isə deyirdilər ki, beləliklə xarakter tamamilə mücərrədləşmiş olar. Rob-Qriye isə psixologiyanı da atmağı, yalnız əşyanı əsas götürməyi lazım bilirdi. “Yeni romançı”lar tələb edirdilər ki, roman siyasətdən uzaq olmalıdır... Yaradıcılıqda siyasətçi kimi çıxış etmək düzgün deyildir. Ədəbiyyat siyasi məqsədə xidmət etməməlidir... ____________Milli Kitabxana____________ 107 Həmin dövrdə – 1963-cü ilin avqust-dekabr aylarında “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin “Azərbaycan romanının yaradıcılıq problemləri” mövzusunda keçirdiyi müzakirədə Azərbaycan ədəbiyyatşünasları və yazıçıları fəal iştirak etdilər və bu məsələ haqqında öz fikirlərini bildirdilər. Həmin müzakirələrdə Azərbaycan romanının tarixinə dair iki münasibət özünü göstərirdi: 1. Azərbaycan romanı “Aldanmış kəvakib”dən başlanır; 2. Azərbaycan romanı sovet dövründə yaranmışdır. Məmməd Arif bir daha yazırdı ki, “Azərbaycanda inqilabdan əvvəl sözün əsl mənasında həqiqi roman olmayıb” ( 25). Həmin müzakirələrdə gənc tənqidçi Yaşar Qarayevin mülahizələri də diqqəti cəlb edirdi: Y. Qarayev yazırdı: “Roman heç vaxt kiçik həyat lövhəsi ilə kifayətlənmir, ayrılıqda ildırımı, göy gurultusunu təsvir etmir, romanın məqsədi – fırtınanın özünü təsvir etməkdir... Müasir roman ya epik, ya da lirik ünsürlərin üstünlük təşkil etdiyi roman ola bilər, lakin hər iki halda o, həm də fikir romanı olmalıdır” (25). MODERNİZM VƏ POSTMODERNİZM. Sosialist realizmi ilə modernizmin qarşıdurması daha yoxdur. Ona görə ki, sosialist realizmi metodu artıq yoxdur. M.Qorkinin “Ana” Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|