Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.5. Roman – bədii təfəkkürün böyük nailiyyəti
____________Milli Kitabxana____________ 86 müfuzundan çəkinib indi onun boş şeylər yazmasını qəbul edənlər, onun üzünə: “qulaq asın, indi 1946-cı ildir, 30 il əvvəl bəlkə də siz keçmiş üçün yaxşı yazırdınız , amma biz – hazırki dövrün jurnalıyıq” deyə bilməyəndə, bu sözləri deməyə cəsarət tapmaq lazımdır. ....Bizim maraqlarımız birdir – gəncləri tərbiyə etmək, onların bütün tələbatına cavab vermək, yeni nəsli gümrah, öz işinə sədaqətli, çətinliklərdən qorxmayan, hər cür maneələri dəf etməyə hazır olan bir nəsil kimi tərbiyə etmək. Məgər Anna Axmatova, yaxud o oyunbaz (balaqan – Y.R.) hekayəçisi Zoşşenko belə insanlar tərbiyə edə biləmi? Onların nazı ilə niyə oynamalıyıq! ... “Zvezda” jurnalı yazıçılara rəhbərlik etməli, istiqamətin aparıcı xəttini göstərməlidir. Zoşşenkonu isə buraxmaq lazım deyil, yoxsa biz öz zövqlərimizi dəyişə bilmərik. Qoy o, yeniləşsin. Yeniləşmək istəmirsə, hara istəyir rədd olub getsin. Digər bir jurnal – “Leninqrad”. Görürəm ki, bu iki jurnala ümumiyyətlə material çatışmır, ona görə də jurnalları buraxmaq üçün hər cür zir – zibillə doldururlar... Düşünürəm ki, iki oxşayan jurnaldansa, bir, lakin yaxşı jurnal olmalıdır”. ____________Milli Kitabxana____________ 87 Partiya 1946-1948-ci illərdə ədəbiyyat, incəsənət və mətbuatla bağlı verdiyi qərarlarla hesab edir ki, bu səhələri artıq tamamilə öz siyasətinin bir hissəsinə çevirə bilmişdir. Ölkədə ədəbi mühitin görüntüləri, əlbəttə, belə bir nikbin qənaətin yaranmasına zəmin verirdi. Azərbaycan K(b)P MK- nın “Azərbaycan sovet ədəbiyyatının vəziyyəti və onu yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında” qərarı da (1948) Moskvada qəbul edilən həmin qərarın icrasını təmin etməyə yönəlmişdi. Sovetlər birliyinin hər yerində, o cümlədən Azərbaycanda da yazıçılar totalitar quruluşun təşəkkülünün, inkişafının və çəkişmələrinin əvvəlki mərhələsində olduğu kimi, Kommunist partiyası və sovet dövlətinin bütün qərarlarına, təşəbbüslərinə və planlarına coşğunluqla tərəfdar çıxır, kommunist ideoloqlarının bütün yad düşüncəlilərə, sovet hakimiyyətinin, kommunist quruluşunun, proletar ideologiyasının aşkar və gizli düşmənlərinə qarşı barışmaz mübarizəsini bəyənir və alqışlayır, sözləri və işləri, publisistika və bədii yaradıcılıqları, qurultay və plenumlarda nitqləri, qəzetlərdə məqalə və məktubları, radio və televiziyada çıxışları ilə rejimin müdafiəsinə və möhkəmləndirilməsinə xidmət göstərirdilər. Özlərini doğma partiyanın və ölkənin “əskərləri”, “ən qabaqçıl” sovet düşüncəsinin, ədəbiyyat və incəsənətinin, jurnalistikasının ____________Milli Kitabxana____________ 88 nümayəndələri hesab edən bir çox yazıçılar partiyanın ideoloqları kimi qiymətləndirilmələrindən razı qalırdılar... Mənəvi müxalifət, yad düşüncəlilik kimi arzuolunmaz hallar özünü göstərən kimi dərhal lazımi tədbirlər görülür, repressiya- cəzalandırma sistemi öz işini görür, belələri azadlıqdan da məhrum edilirdi, yaşamaq imkanlarından da, mənəvi rahatlıqdan da.... “Sözəbaxan” Yazıçılar İttifaqı, partiyalı yaradıcılıq metodunun (sosialist realizminin) hazır ölçüləri, “sosial sifariş” sistemi, aforizm səviyyəli dəqiq şuarlar və s. belə amillər rejimin ədəbiyyat və yaradıcı ziyalılar üzərində tam qələbəsini şərtləndirirdi. Bununla belə, mənəvi azadlıq və söz qarşısında məsuliyyət hissinin yaşadığını da inkar etmək olmaz. Partiyanın rəsmi təbliğatınin, Stalin ideologiyasının tam hakim olduğu mərhələnin digər qütbündə, elə həmin dünyada canlı, düşünən, hər şeyi anlayan insanlar da vardı. Cəmiyyətdə, ədəbiyyatda mənəvi həyat susmamışdı, itməmişdi. Stalinin vəfatından sonra (1953, mart) hakimiyyətə gələn “kollektiv” rəhbərlik mədəniyyət xadimlərinə münasibətdə yeni qarşılıqlı əlaqələr forması axtarmağa başladı, əvvəlki illərdə mümkün olmayan bəzi güzəştlərə getməyi və ab-havanı nisbətən mülayimləşdirməyi qərara aldı. M.C.Bağırovun ____________Milli Kitabxana____________ 89 həbsindən sonra Azərbaycanda rəhbərliyə gələn qüvvələr elmin və mədəniyyətin nümayəndələri idilər və onlar milli düşüncənin inkişafını, milli mənəvi dəyərləri də diqqətdə saxlayırdılar (İmam Mustafayev Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi, Mirzə İbrahimov Ali Sovetin Rəyasət Heyətinin sədri seçilmişdilər). Lakin hakimiyyət güzəştlərə və mülayimləşməyə getsə də, partiya ideolojisində “prinsiplərdən geri çəkilməyi” bacarmırdı və istəmirdi. ÜİK(b) MK-nınPartiyanın 1954-1955- ci il sənədlərində “bədii ziyalılar arasında qeyri-sağlam əhval- ruhiyyədən”, “ədəbi dairələrdə zərərli ideoloji ovqatdan” və s. danışılır, belələri haqqında partiya və inzibati cəzalandırma tədbirləri görülürdü ( bax: 144 ). 1956-cı ildən isə “mülayimləşmə” “soyuqlaşma” ilə əvəzlənirdi. Beləliklə, 1953-1957-ci illər özünəməxsus keçid dövrü oldu. Bu dövrdə keçmiş stalinizmin mədəni siyasətinin dağılması və partiyanın yeni mədəni siyasətinin əsası olan prinsiplərin axtarılması ilə yanaşı, İttifaq miqyasında Stalin mədəni modelinin eroziyasını dayandırmaq səyləri də özünü göstərirdi. ____________Milli Kitabxana____________ 90 1.5. Roman – bədii təfəkkürün böyük nailiyyəti 1930-1950-ci illər Azərbaycan romanı haqqında tədqiqatımızın predmeti diqqəti ilk növbədə roman janrının bədii təfəkkürdə və ədəbiyyatda yeri, rolu, təşəkkül və inkişaf tarixi, poetik özəllikləri, tipoloji prinsipləri, taleyi ilə əlaqədar məsələlərin bir daha çözülməsinə yönəldir. Mövzumuz bu xüsusiyyətlərin geniş araşdırılmasını tələb etməsə də, bəzi məqamlara diqqət yetirilməsinə zərurət vardır. Dünya ədəbiyyatşünaslığında roman janrı haqqında çoxlu elmi ədəbiyyat vardır. Azərbaycan ədəbiyyatşünasları roman janrı ilə bağlı tədqiqatlarında, monaqrafiyalarında dünya ədəbi fikrinin mülahizələrinə söykənmiş, xüsusilə romanın janr estetikasına dair həm tarixi, həm də çağdaş ədəbiyyatşünaslıqda özünə yer alan müxtəlif elmi mövqelərə aydınlıq gətirməyə çalışmışlar. Araşdırmalar əsasən Hegelin, V.Belinskinin, U.Folknerin, D.Lixaçovun, R.Foksun, M. Baxtinin, V.Kojinovun, A.Veselovskinin, L.Timofeyevin və b. mülahizələri ətrafında aparılmışdır. Əlbəttə, romanı müxtəlif səviyyədə və istiqamətdə tədqiq edən əsərlərin dolayı yolla olsa da, tipoloji tədqiqat konsepsiyasının yaradılmasında oynadıqları tarixi rolu nəzərdən qaçırmaq olmaz. Lakin romanın inkişaf Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|