Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 73 ədəbiyyat cəbhəsində “zərərli məfkurələr yayan” adamların olduğunu üzə çıxarmışdı. Beləliklə, 1934-cü ilin avqustunda keçirilən sovet yazıçılarının birinci qurultayında sovet ədəbiyyatının və incəsənətinin yaradıcılıq metodu olaraq “sosialist realizmi” elan olundu. Qurultay mədəniyyət sahəsində gələcək totalitarizmin əsasını qoyan iki prinsipi nümayiş etdirdi: rəhbərə pərəstiş və bütün qərarların yekdil bəyənilməsi. Heç kim heç bir qərarın əleyhinə səs vermədi... Sosialist realizminin prinsipləri müzakirədən kənarda qaldı. Nəticədə qurultay əslində bədii metodu yox, bədii ideologiyanı formalaşdırdı. Bədii fəaliyyətin mühüm ölçüsü olan humanizm prinsipinin əsasına “məhəbbət- nifrət” anlamı daxil edildi: xalqa, partiyaya, Stalinə məhəbbət və vətən düşmənlərinə nifrət. Bu humanizm “sosialist humanizmi” adlandı. Humanizmin belə anlayışı məntiqi olaraq incəsənətdə partiyalılıq prinsipini yaratdı ki, bundan da ictimai həyatda bütün hadisələrə sinfilik baxımından yanaşma prinsipi yer aldı. Sovet yazıçılarının birinci qurultayı Stalin dövründə keçirilən ilk və son qurultay kimi tarixə düşdü. Qurultay keçirilən dövrdə Stalin Yaltada dincəlirdi. Stalinə 1934-cü il 3 sentyabr tarixli məktubunda A.Jdanov qurultay haqqında ____________Milli Kitabxana____________ 74 məlumat verdi və qeyd etdi ki, kommunistlər qurultaydan əvvəl verilən tapşırıqlara layiqincə əməl etdilər. Stalin Jdanova göndərdiyi cavab məktubunda (6.IX.34) yazırdı: “Qurultay ümumiyyətlə yaxşı keçdi: Düzdür: 1) Qorkinin məruzəsi sovet ədəbiyyatı baxımından bir qədər solğun alındı; 2) Buxarın diskussiyaya isterika elementləri gətirməklə xarabladı (D.Bednı onu acıladı və ağzından vurdu); natiqlər isə axırıncının səhvlərini açmaq üçün nədənsə RAPP - ın ləğvi haqqında MK - nın məlum qərarından istifadə etmədilər – lakin bu üç arzuolunmaz hallara baxmayaraq qurultay hər halda yaxşı alındı”. Nəhayət ki, partiya bədii ədəbiyyatı siyasi-ideoloji işinin tərkib hissəsinə (“təkərciyinə və vintciyinə”), mübarizə cəbhəsinə (“ədəbi cəbhə”), yazıçıları sosializm quruculuğunun öndə gedən iştirakçılarına (“insan qəlbinin mühəndisləri”) çevirmək arzusuna konkret təşkilati formada nail oldu. Sovet Yazıçıları İttifaqı uzun illər ərzində rəsmi, senzuralı incəsənət sahəsinə əməli rəhbərliyin yeganə və əvəzolunmaz, etalon forması olaraq qaldı. Sonralar - 1937-ci ildə Arxitektorlar İttifaqının, 1948-ci ildə Bəstəkarlar İttifaqının, 1957-ci ildə Rəssamlar İttifaqının, 1965-ci ildə Kinematoqrafçılar ____________Milli Kitabxana____________ 75 İttifaqının, M.Qorbaçovun hakimiyyəti dövründə isə Teatr Xadimləri İttifaqının təsis qurultayları çağrıldı. İlk dəfə 1923-cü ildə meydana çıxan “Sovet ədəbiyyatı” anlayışı (“Правда” qəzeti, 29 iyun 1923-cü il) sosialist realizmi konsepsiyası ilə yeni inkişaf istiqaməti götürdü. Düzdür, “Sovet ədəbiyyatı” və “sosialist realizmi ədəbiyyatı” anlayışları arasında fərqlərin olması barədə çağdaş ədədbiyyatşünaslıqda fikirlər səslənir və bu fikirlər tamamilə əsaslıdır. “Sovet ədəbiyyatı” və “sosialist realizmi ədəbiyyatı” anlayışlarının hər yerdə üst-üstə düşməməsi barədə fikirlər bu ədəbiyyatın tarixi boyu daim mövcud olmuş, obyektiv səbəblərdən: ideoloji rejim və totalitar təfəkkür şəraitində müsbət həllini tapmamışdır. Fikrimizcə, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin sovet dövrünü sərf-nəzər edəndə, xüsusilə 60-cı illərdən başlayaraq araya gələn bir çox sənət əsərlərinin sosialist realizminə dəxli olmadığı aydın görünür. ...1934-cü ildə sovet Yazıçıların birinci qurultayının qəbul etdiyi Nizamnamədə deyilir: “Sosialist realizmi sovet bədii ədəbiyyatı və ədəbi tənqidinin əsas metodu olub, sənətkarlardan gerçəkləri doğru-düzğün, tarixən konkret, inqilabi inkişafda təsvir etməyi tələb edir”. Əlbətlə, gerçəkliyin “doğru-düzgün” inikası metodundan asılı olmayaraq digər ədəbi istiqamətlərdə ____________Milli Kitabxana____________ 76 də başa düşülən anlayışdır. Lakin söhbət hansı gerçəklikdən gedir? Əlbəttə, ümumən gerçəklikdən deyil, sovet gerçəkliyindən, inqilabi gerçəklikdən! Sosializm realizmi ədəbiyyatı bilavasitə inqilabi gerçəklərdən doğulsa da, sosializm realizminin bir sənət cərəyanı kimi qərarlaşmasında estetik faktorun əsas məqam olduğu da inkar edilmir. Bu ədəbi yaradıcılıq metodunun yaranmasında və təşəkkülündə bir sıra mədəni-sosioloji, estetik, ictimai-siyasi, fəlsəfi-etik və əlbətdə, ideoloji amillərin mühüm rol oynadığı nəzərə alınmalıdır. Otuzuncu illərin ortalarında ölkədə mədəniyyət və ictimai şüur səhələrinə siyasi nəzarət sisteminin yaradılması və möhkəmləndirilməsi ücün tədbirlərin görülməsinə xüsusi diqqət yetirilirdi. 1936-cı ildə SSRİ XKS (Xalq Kommisarları Soveti) yanında təşkil edilən incəsənət işləri üzrə Komitə sırf inzibati-təsərrüfat fəaliyyəti ilə yanaşı, senzura - nəzarət funksiyalarını da yerinə yetirirdi. “Qlavlit” adlanan təsisat senzura kimi rejimin sistemi ilə birlikdə meyarların “təmizliyi”ni qorumaq və antisovetçiliyin diqqətlə axtarışı səylərini həyata keçirməklə fəaliyyət göstərirdi. İ.Stalin təkhakimiyyətli rejimini möhkəmlətmək vəzifəsi ilə əlaqədar hər şeylə maraqlanırdı. Ədəbiyyat da istisna Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|