Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 77 deyildi. Ədəbiyyat məsələsində estetika və ədəbiyyatşünaslıq problemləri ikinci dərəcəli rol oynayırdı. Ədəbiyyat “cəbhəsi”nin idarə edilməsi birbaşa rəhbərliyin, hakimiyyətin – “yarımhərbi cəbhə”nin məsələsi idi. Yazıçıların təşkilati məsələləri, kadrlar, strukturlar, idarə heyətləri, katibliklərin, rəyasət heyətlərinin piramidaları, təşkilat katiblərinin seçilməsi, ittifaqın baş katibinin xüsusi seçilməsi, plenumların, qurultayların gündəlikləri, jurnalların redaksiya heyətləri, ordenlər, medallar, fəxri fərmanlar, xatirə hədiyyələri ilə təltiflər, mənzil, maşın bölgüsü, xarici səfərlərə ezamiyyətlərin təsdiqi (qurultaylara, plenumlara, konfranslara və s.), Stalin mükafatlarının üç dərəcəsinin verilməsi – bütün bunlar və bir çox digər məsələlər rəhbərliyin nəzarəti və iştirakı ilə həyata keçirilirdi. Mühacir ədəbiyyatşünas Mark Slonim 1930-cu ildə “Ədəbiyatda stalinçilik” adlı məqaləsində yazırdı ki, SSRİ-də “Ədəbiyyatda küt və qabiliyyətsiz stalinçilik hökm sürür və bir qrup ədəbiyyat aparatçıları məcburi qərarlar əsasında incəsənəti idarə edirlər” (“Воля России” jurnalı, Praqa, 1930, №10). ____________Milli Kitabxana____________ 78 Otuzuncu illərdə Azərbaycan ədibləri də milli sosialist realizmi sənətinin Ümumittifaq kontekstində yerini təsbit etmək ücün geniş polemikalar aparmışlar. Azərbaycan ədəbiyyatında sosialist xəlqiliyi və partiyalılıq məslələri aktual şəkil almışdı. 1920-1930-cu illərin nəzəri araşdırmaları Azərbaycan ədəbiyyatında marksist və kommunist üslubunun axtarılmasına yönəlmişdi. Bu prosesdə ədəbiyyatşunaslar mexaniki və vulqar - sosioloji ifratdan xilas ola bilmirdilər. Həmin illərdə yeni ədəbiyyatın bədii metodunu təyin etmək uğrunda mübahisələr, metod nəzəriyyəsinin işlənməsi marksist ədəbiyyatşunaslığın metodoloji meyarlarını formalaşdırmış, yeni nəzəri-tarixi mərhələyə keçid üçün nəzəri zəmin hazırlamışdır. Azərbaycan sovet yazıçıları ittifaqının keçirdiyi yaradıcılıq konfranslarında sosialist xəlqiliyi problemi ciddi müzakirə edilirdi. Sovet yazıçılarının I qurultayı ərəfəsində o vaxtadək özünü göstərən ədəbi-nəzəri cərəyanlar və axınlar həm təşkilati, həm ideya-nəzəri platforma baxımından ləğv olunsa da, belə nəzəriyyələrlə bağlı müəyyən cəhdlər hələ qalırdı və özünü bir qədər “elmi” formada göstərirdi. “Sosializmin bütün cəbhə boyu hücumu”nu geniş təbliğ edən partiya yazıçıları da bu cərgədə fəal görmək istəyirdi. 1936-cı ildə “formalizm haqqında diskussiyalar” ____________Milli Kitabxana____________ 79 genişləndi. Bu ad altında simvolistlər, futuristlər, impressionistlər, imajinistlər və b. ilə yanaşı, estetik prinsipləri “sosialist realizmi”ndən fərqlənən bütün digər yaradıcı ziyalılar kobud tənqid hədəfinə alındılar, təqiblərə məruz qaldılar. Əslində “formalizmlə mübarizə”də məqsəd istedadı hakimiyyətin xidmətinə həsr olunmayan hər kəsi məhv etməyə yönəlmişdi. 1936-cı ildə ədəbiyyatda formalizm və naturalizm əleyhinə keçirilən bir həftəlik müşavirədə Azərbaycan ədəbiyyatşunasları bu problem ətrafında geniş müzakirələr aparmış, M.Ələkbərli “Son söz”ündə yeni metodun tarixi xarakterini, onun estetik mövqeyinin marksizm-leninizmlə bağlı perspektivlərini izah etmişdir. Otuzuncu illərin ictimai-siyasi mühitinin ziddiyyətləri, hətta repressiyalar belə sosialist realizmi konsepsiyasının təşəkkülünü və tətbiqini sarsıda bilmədi. Sanki SSRİ Konstitusiyasının (1936) və Azərbaycan SSRİ-nin yeni Konstitusiyasının (1937) qəbulu, Moskvada 1938-ci ildə Azərbaycan incəsənəti, 1940-cı ildə Azərbaycan ədəbiyyatı dekadalarının keçirilməsi, mədəniyyətin digər sahələrində görülən tədbirlərlə partiya və hökümət bir daha bizə, habelə bütün sovet adamlarına sübut etmək istəyirdi ki, hər sahədə, o cümlədən mədəniyyət və ədəbiyyat sahəsində də əsas götürülən ____________Milli Kitabxana____________ 80 siyasi - ideoloji xətt tamamilə düzgündür və özünü lazımınca doğruldur. Ölkənin siyasi ab-havası II Dünya müharibəsinin başlanması və Hitler Almaniyasının SSRİ-yə hucumundan sonra yeni, bir çox fərqli motivlərlə kökləndi. Partiya bu müharibəni “Böyük Vətən müharibəsi” adlandırdı və SSRİ-nin bütün millətləri “vahid vətən” uğrunda ölüm - dirim mübarizəsinə səfərbər olundu. Partiya sovet ədəbiyyatını da bu müharibədə özünün təbliğat işinin kəsərli silahına çevirirdi. Yeni şəraitdə ədəbiyyat öz ideya-mövzu motivlərini seçərkən, əlbəttə baş metoda – sosialist realizminə sədaqətli qaldı. Bunlar hansılardır? – Yüksək sovet vətənpərvərliyi, xalqlar dostluğu və proletar internasionalizmi, partiyanının qüdrətinə, marksizm- leninizm ideyalarının həyati gücünə, sovet ictimai quruluşunun üstünlüyünə, Sovet ordusunun yenilməzliyinə inam. Bununla belə, müharibə dövrünün sovet bədii məhsulu plakat, çağırış, təbliğat ruhundan uzağa gedə bilmədi, demək olar ki, sanballı bir nümunə verə bilmədi. Sonrakı on ildə də belə oldu. Yalnız 50-ci illərin sonlarından müharibə mövzusunda diqqətəlayiq bədii əsərlər, bədii kino-filmlər araya çıxmağa başladı. Lakin bunlar artıq sosialist realizmindən ____________Milli Kitabxana____________ 81 demək olar ki, “yan keçən” nümunələrdir və əlbəttə, digər mövzunun predmetidir. Rejim, müharibədəki “böyük qələbənin” eyforiyasını yaşamaqda ikən, müharibədən az sonra ölkənin siyasi və ideoloji mühitinə mənfi təsir göstərən ağır hadisə baş verdi: quraqlıq və acılıq. Yazıçıların birinci qurultayından 12 il sonra SSRİ-nin Avropa hissəsini əhatə edən quraqlıq və aclıq üzündən ərzaq məhsulları ücün kartoçka sisteminin ləğvi bir il sonraya – 1947-ci ilə keçirildi. Təbii ki, bu fəlakət ədəbiyyat və incəsənətdə də ağrılı əks-sədasını tapdı. Vəziyyətin mürəkkəbliyinin görən partiya rəhbərliyi ideoloji sahəyə, ədəbiyyata və incəsənətə tələbləri sərtləşdirdi. Senzuranın gücləndirilməsi, xarici ədəbiyyat gətirilməsinin məhdudlaşdırılması, Qərbə meyilliyin qarşısının alınması və s. tədbirlər də həmin tələblərlə səsləşirdi. 1946-1948-ci illərdə MK-nın Leninqrad ədəbi-bədii jurnalları, dram teatrlarının repertuarları, sovet kinosu haqqında qərarları ədəbiyyat və incəsənət səhasində partiya siyasətinin daha da möhkəmləndirilməsi vəzifəsini qoyurdu. Lakin 1930- 1950-ci illər mərhələsinin necə adlanmasından asılı olmayaraq, həmin dövrü sosializm realizminin bir mərhələsi kimi ehtiva etmək, elə bilirik ki, çox da əsaslı olmazdı. Yəni 1946-1953-cü Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|