Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “ - O gündən sənin dediklərini fikirləşdim...Məssəb haqqı, doğru deyirsən. Düzdür, o gün sənə cavab vermədim
____________Milli Kitabxana____________ 171 keçirdim. Erməni hərəkatının tarixi ilə də az-çox tanışam... Erməni millətinə xeyirxah bir türk sifətilə bunu deməliyəm ki, erməni milli hərəkat rəhbərləri bir çox səhv yapmış və yapırlar. Çar idarəsinə muxtariyyət ümidi bəsləmək boş bir xəyaldan başqa bir şey deyildir. Böyük Pyotrdan bəri bütün çarların sizə verdiyi vədlər yoxa çıxmış. İştə, xristian Avropa və Rusiyanın sizə verdiyi “faydalar!” Millətinizin faciəsi yaxını qoyub uzaqda dost aramaqdan irəli gəlmiş. Zənn edirəm millətin müqəddəratını keşişlərin və korgözlü daşnaqların cəngindən qurtarmağın zamanı çoxdan gəlmişdir” (16, 271-272). Rüstəmbəyin sözlərini Kasparyan bir neçə gün düşünür, götür-qoy edir və nəhayət müəyyən tərəddüdlərdən sonra onunla razılaşır: “ - O gündən sənin dediklərini fikirləşdim...Məssəb haqqı, doğru deyirsən. Düzdür, o gün sənə cavab vermədim, çünki, doğrusunu deyim, inanmadım. Axı, canım, bu da səbəbsiz deyil. Müsəlmanlar bizi çox qırmışlar, biz də müsəlmanları az öldürməmişik, düşmən olmuşuq. Bu düşmənçiliyimizi tərbiyə və təhsilimiz bir qat daha artırmışdır. Erməniyə qarşı olan zülümləri evdə atamız-anamız, kilsədə keşiş, məktəbdə müəllim, müəlliflər, jurnalistlər o qədər ____________Milli Kitabxana____________ 172 söyləmişlər ki, varlığımız kinlə yoğrulmuşdur...Sənə doğrusunu deyim, bizi qırdıran, məhv edən bu kin olmuşdur. Müsəlmanın bir məsəli var: “Qanı qanla yumazlar, su ilə yuyarlar”. Daşnaqlar həmişə qanı qanla yumaq istəmişlər...” (16, 274-275). 1.6.4. “SOSİAL SİFARİŞ” DAİRƏSİNDƏ. Tarixi romanlarımızı müəyyən mənada istisna etsək, 1930-1950-ci illərin roman yaradıcılığında müəlliflər partiyanın siyasi xəttindən, ədəbiyyata verilən “sosial sifariş”dən kənara çıxa bilməmişlər. Xüsusilə Böyük Vətən müharibəsindən sonrakı on il ərzində partiya ədəbiyyat və incəsənət qarşısında ideoloji tələblərini daha da gücləndirmişdi. Fikrimizcə, sosialist realizmi bədii metodunun qəti normativlər dövrünün 1930- 1950-ci illəri əhatə etməsi barədə qənaətlər (T.Əlişanoğlu) bu mənada mübahisəli görünür. Yəni həmin “qəti”lik, sərtlik 1945- 1955-ci illər ədəbiyyatı üçün daha xarakterikdir. “Sosial sifariş” dairəsində fəaliyyət göstərən yazıçılar öz istedadlarını da, bədii axtarışlarını da bu əhatədə araya çıxarmışlar və bunu da danmaq olmaz ki, hər bir sənətkarın əsəri qiymətləndiriləndə siyasi-ideoloji amillərlə yanaşı, istedad da əsas meyar olmuşdur. “Sosial sifariş”in mövzularını aşağıdakı qaydada qruplaşdırmaq olar: ____________Milli Kitabxana____________ 173 – İnqilabi hərəkat, “vətəndaş müharibəsi”, Sovet hakimiyyətini möhkəmləndirmək uğrunda mübarizə; – Kollektivləşmə hərəkatı, sosializm quruculuğu və yeni həyat uğrunda mübarizə; – Sovet cəmiyyətinin, rəhbərin, sovetlər hakimiyyətinin tərənnümü, “sinfi düşmən”in ifşası; – Böyük Vətən müharibəsində partiyanın rəhbərliyi ilə xalqın hünər və qələbəsi; – Müharibədən sonra bərpa və quruculuq hərəkatı; – Əmək qəhrəmanlarının tərənnümü, sosializm yarışı; – Sosialist sisteminin kapitalizmdən üstünlüyü, kapitalizmin ifşası və s. Mövzular müxtəlif olsa da, onları eyni motivlər, eyni inkişaf xətti, qəhrəman obrazlarını eyni məqsəd, eyni anlam birləşdirir. Fərqlər isə müəlliflərin istedad səviyyəsindən asılı olaraq, əsərin poetik, dil və üslub, bədii-estetik özəlliklərində görünür. Yeni həyat uğrunda mübarizə, kollektivləşmə hərəkatı otuzuncu illərdə Ə.Əbülhəsənin “Yoxuşlar”, M.Hüseynin “Tərlan”, Ə.Vəliyevin “Qəhrəman” romanlarında aparıcı istiqamətlərdir (inqilabi hərəkat, vətəndaş müharibəsi mövzuları ilə bağlı əsərlərin tədqiqinin qənaətləri barədə yuxarıda ____________Milli Kitabxana____________ 174 danışmışıq). Yeni Azərbaycan romanı 1930-cu ildə Əbülhəsənin yazdığı “Yoxuşlar” romanı ilə başlanır. Onu da deyək ki, “Yoxuşlar”ı və “Dünya qour”u yazan Əbülhəsən “Dostluq qalası”, “Tamaşa qarının nəvələri”, “Sədaqət” əsərlərinin müəllifi Əbülhəsəndən irəlidədir. Xüsusilə ona görə ki, ilk iki əsərlə müəllif yeni Azərbaycan romanının yaradıcıları sırasındadır. Sonrakılar isə Azərbaycan nəsrinin sıradan əsərləridir. Sovet dövrü ədəbi fikri “Yoxuşlar” romanını həm Azərbaycan sovet romanının ilk nümunəsi olaraq, həm də zamanında mövzu aktuallığına görə qiymətləndirmişdir: “Yoxuşlar” romanının ideyası Azərbaycan kəndində kollektiv təsərrüfat uğrunda gedən mübarizələrin inkişaf yolunu bütün mürəkkəbliyi və ziddiyyətləri ilə göstərmək və bu tarixi prosesin əhəmiyyətini izah etməkdən ibarətdir. Müəllif bu ideyanın konkret mövzu dairəsində bədii həllini vermək üçün ən geridə qalmış ucqar bir kənddə qolçomaqların bir sinif kimi ləğv edilməsi və bütün fərdi təsərrüfatların elliklə kollektivləşmə işinə cəlb olunması uğrunda mübarizələri qələmə almışdır” (26, 7). Bu gün isə roman mövzusuna, mövzunun aktuallığına, ideyasına görə deyil, obrazlarına, Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|