Yaşil iNKİŞAF: enerji SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ alternativ məNBƏLƏR 2 yaşil iNKİŞAF

- 65 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
 
Effektiv şəkildə planlaşdırılmış yaşıl tarifin əsas üstünlükləri:
  Yüksək effektivlik;
  İnvestisiya təhlükəsizliyi. Uzunmüddətli perspektivlər və investisiyanın 
qaytarılma zəmanəti səbəbindən bank tərəfindən maliyyələşdirmə;
  Yerli bazarların AEM avadanlıqları üçün yüksək stimulyasiyası, yeni iş 
yerlərinin açılması, texnologiya yeniliklərinin dəstəklənməsi, həmçinin 
səmərəliliyin artırılması/ mümkün olan qiymət azaldılması. 
Bu sistemin sərfəli olmayan tərəfi isə son istehlakçılar üçün elektrik 
enerjisi qiymətinin artmasına səbəb olan birbaşa xərclərin təsiri və ya 
dövlət büdcəsindən xeyli maliyyə vəsaitinin tələb olunmasıdır. Yaşıl tarif 
sisteminin özünü doğrultduğu ölkələrdə ictimai-siyasi dəstək, davam-
lılıq, həmçinin fərdi və kiçik investorlar üçün qanunla müəyyən edilmiş 
təhlükəsizlik yüksək səviyyədədir. Almaniya bu sistemin ən yaxşı işlədiyi 
ölkələrdən biridir. Almaniyanın Alternativ Enerji Aktı AEM-in inkişa-
fına dair bütün vacib strateji addımları özündə əks etdirən nadir siyasi 
sənədlərdəndir. Siyasi alətlərin növündən asılı olmayaraq, qeyd olunan 
sənəddə həm strateji qanunvericilik, həm də dəstək mexanizmi effektli 
şəkildə icra olunub və bu səbəbdən də o, dünyada AEM-i dəstəkləyən ən 
uğurlu siyasətlər arasındadır. Almaniya adı çəkilən sənədi 2000-ci ildə qəbul 
etmişdir. Növbəti illər ərzində AEM-i və texnologiyaları daha da səmərəli 
inkişaf etdirmək məqsədilə müvafiq dəyişikliklər edilmişdir. Sənədin əsas 
strateji elementlərindən biri yaşıl tarif alətindən istifadə edərək qarşıya 
qoyulmuş hədəfə çatmaqdır. Bu baxımdan, məsələn, yaşıl tarif dəstək aləti 
kimi hər bir AEM texnologiyasına səciyyəvi olan minimum tarif zəmanəti 
verir. İstənilən elektrik enerjisi istehsalçısı bu zəmanəti 10-20 il ərzində 
ala biləcək. İstehsalçının standartlaşdırılmış qaydalar çərçivəsində qanuni 
şəkildə elektrik enerjisi şəbəkəsinə çıxışı mövcuddur. Qiymət nəzarəti və 
rəqabəti gücləndirmək məqsədilə yeni quraşdırılan cihazlar üçün tariflər 
həril proporsional şəkildə azaldılır
19
.
19  ibid

---

- 66 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
Cədvəl 2.3. AEM-ə dair ən mühüm dəstək siyasəti seçimləri
Nəzərəçarpan üstünlüklər
Nəzərəçarpan çatışmazlıqlar
Yaşıl tarif 
(Feed-in tariff)

Yüksək effektivlik

Yüksək investisiya 
  təhlükəsizliyi

Güclü bazar dinamikası  

Yaşıl tarifdən daha az 
effektivlik (əsasən zəif cəza 
sistemində)

Yaşıl tarifdən ucuz olma 
zəruriyyətinin olmaması
Maliyyə yardımları  
Qrantlar/Endirimlər

AEM layihələrinə 
investisiyanı asanlaşdırır
İnvestisiyalar və digər vergi 
kreditləri

İnvestisiya qiymətini azaldır

Günəş enerjisi layihələri 
üçün  əlverişlidir

Əgər vergi kreditləri 
(əməliyyat üçün yox) yalnız 
investisiya üçün nəzərdə 
tutularsa, bu amil enerji 
istehsalçılarını əməliyyat 
planından uzaqlaşdıra bilər

Kiçik həcmli investorlar  
üçün  az cəlbedicidir
AEM sertifikatları

Enerji istehsalçılarına imkan 
yaradır ki,  ticarət vasitəsilə 
özlərinin elektrik enerjisi 
strukturunda AEM-in payını 
daha da yüksəltsin

Yaşıl enerji istehsalçılarına 
əlavə gəlir qazanılmasında 
kömək edir

Elektrik ener-
jisi istehsalçılarının 
özlərini AEM-ə investisiya 
qoyuluşundan uzaqlaşdıra             
bilər
Enerji istehsalı ödəmələri və 
ya vergi kreditləri

Yüksək effektivlik üçün 
ədalətlidir

 İnvestisiya və vergi 
kreditlərini tamamlaya bilər

Hüquqi bazanın daha zəif 
olmasına görə, yaşıl tarifdən 
daha aşağı investisiya 
təhlükəsizliyi
Təmiz ölçü sistemi

Yaşıl tarifdən daha 
   az mürəkkəb

Yaşıl tarifdən daha  ucuz

Yaşıl tarifdən daha            
aşağı maliyyə gəliri

Günəş enerjisi qurğuları     
üçün əlverişsizdir
Dövlət investisiyası, kredit 
və ya maliyyələşdirmə

AEM layihələrinə investisiya 
qoyuluşunu  asanlaşdırır
İctimai müsabiqəli tender

Güclü bazar istiqamətliliyi

Rəqabətli qiymətlər

Tutumun artırılmasının 
yoxlanılması

İddiaçılar tenderi qazanmaq 
üçün olduqca aşağı qiymətlər 
təklif edə bilərlər; layihənin 
tamamlanmamasına, yaxud 
iflasına gətirib çıxara bilər
Mənbə: BMZ; “Mövcud AEM dəstk alətləri”

---

- 67 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
Yuxarıda göstərilən müxtəlif dəstək siyasətlərinə nəzər yetirsək, 
hər bir seçimin öz üstün və çatışmayan cəhətlərinin mövcud olduğunu 
görərik. Bu səbəbdən də bütün dövlətlər ilkin mərhələdə özünə  uyğun 
və ən sərfəli seçimi etməlidir ki, AEM texnologiyalarının inkişafını və bu 
sahəyə investisiya qoyuluşunu stimullaşdırsın.
2.10. Azərbaycanda alternativ (bərpa olunan) enerji 
mənbələrinin inkişaf perspektivi
Alternativ enerji mənbələrindən istifadə müxtəlif ölkələrin 
yerləşdikləri regionların xüsusiyyətlərindən asılı olaraq fərqlənir. 
Məsələn, Almaniya və İsrail kimi inkişaf etmiş ölkələrdə bərpa olu-
nan enerji mənbələrindən - günəş panellərindən istifadə əhəmiyyətli 
dərəcədə geniş yayılmışdır. İsrail AEM-dən istifadə imkanlarını 10%-ə 
çatdırmağı planlaşdırır. Xüsusilə, bu mənbələrdən istifadə suvarma və ya-
şayış binalarında suyun qızdırılması istiqamətində daha əhəmiyyətlidir 
və davamlı inkişafın tərkib hissəsi kimi müəyyən edilmişdir. Son illər 
İsraildə enerji sahəsində aparılan elmi-tədqiqat işləri, həmçinin dövlət 
və özəl sektor tərəfindən investisiyaların artımı nəticəsində bu sahədə 
müsbət nəticələr əldə olunmuşdur. Almaniya 2012-ci ildə günəş ener-
jisi istehlakını 50% artıraraq, enerji istehlakında 6.1%-ə çatdırmışdır
20
. 
ABŞ-da isə son zamanlar külək enerjisindən istifadə çoxalmışdır. Təkcə 
2011-ci ildə ABŞ ərazisində 3.464 ədəd külək turbini quraşdırılmışdır. 
Küləkli aylar ərzində ABŞ-da külək enerjisi ölkənin ümumi enerji isteh-
lakının 6%-ni  təşkil edir
21
.
 Azərbaycanın neft və qaz ölkəsi olmasına, həmçinin dünya enerji ba-
zarına öz təbii resurslarını satmaqla iqtisadiyyatını inkişaf etdirməsinə bax-
mayaraq, uzunmüddətli davamlı inkişaf üçün ölkəmiz AEM-in inkişafına da 
diqqət yetirməlidir. Ölkədə bərpa olunan enerji mənbələrindən (su, külək 
və günəş enerjisi) istifadə potensialı əhəmiyyətli dərəcədə böyükdür.
20  Bloomberg Businessweek 2012. “German solar power production up 50 pct on year” [Online] November 5.
Available at: http://www.businessweek.com/ap/2012-11-05/german-solar-power-production-up-50-pct-on-
year[Accessed 31 August, 2013]
21  NRDC.Renewable energy for America: Wind energy.[Online] Available at: http://www.nrdc.org/energy/renewa-
bles/wind.asp[Accessed 31 August, 2013]

---