Yaşil iNKİŞAF: enerji SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ alternativ məNBƏLƏR 2 yaşil iNKİŞAF

- 59 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
mövcudluğunu təsdiq etmişdir. Lakin o da qeyd olunmalıdır ki, AEM-in 
ümumi ictimai dəstək göstəricisi onun yerli səviyyədə icrasının fərdlərə 
və qruplara birbaşa təsir etdiyi hallarda qəbul olunması və dəstəklənməsi 
göstəricisi ilə uyğun gəlməyə də bilər. Məsələn, bəzi ölkələrdə iri yeni 
tikintilərin və qurğuların həyata keçirilməsi bir sıra hallarda artan ictimai 
narazılıqla qarşılanır. 
AEM layihələrinin həyata keçirilməsi və onların Dİ-yə mümkün təsirləri 
baxımından sosial-mədəni baryerlərin müxtəlif mənbələri mövcuddur. On-
lar birbaşa cəmiyyət və fərdi dəyər və normaları ilə əlaqəli olur. Bu cür dəyər 
və normalar AEM texnologiyalarının və onların işlənməsinin fərdlər, qruplar 
və cəmiyyətlər tərəfindən qavranılmasına və qəbul olunmasına təsir göstərir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, həmin baryerlər sosial-mədəni məsələlərə qeyri-
adekvat yanaşmadan və anlayışdan irəli gələ bilər. Məsələn, bu baxımdan belə 
baryerlərə biomüxtəliflikvə ekosistemə təsir də daxil olmaqla davranış, təbii ya-
şayış məskənləri, təbii və insan irsi qalıqları, landşaft, su və torpaqdan istifadə 
hüquqları, həmçinin onların rəqabətli istifadəyə açıq olması ilə bağlı baryerlər 
aiddir
11
. İri layihələr yalnız ictimaiyyətin tam dəstəyi olduğu halda səmərəli 
şəkildə həyata keçirilə bilər. AEM layihələrinin verə biləcəyi qazanc ictimaiyyət 
tərəfindən tam başa düşülməlidir. 
2.7.2. İnformasiya və məlumatlılıq baryerləri
AEM layihələrinin əsas piar elementlərindən biri yerli icmaların xeyrinə 
olan yeni iş yerlərinin açılması, fərdi inkişaf, investisiya imkanları və texno-
loji innovasiya vasitəsilə yoxsulluğun azaldılmasıdır. İnkişaf etməkdə olan 
ölkələrdə həyata keçirilən AEM üzrə bir çox pilot layihələri enerji ilə kasıb 
icmalarda bərpa olunan enerji resurslarının oynadığı rolla bağlı maraqlı fakt-
lar ortaya çıxarmışdır. Lakin əgər yerli icma bu üstünlükləri düzgün qavra-
mazsa, yaxud əldə olunan mənfəətin düzgün bölüşdürülməsi nəzərə alın-
mazsa, onda layihənin qəbulu ilə bağlı problemlər yarana bilər. 
Hazırda inkişaf etməkdə olan ölkələrdə texniki biznes vərdişlərinin 
məhdudluğu və eləcə də texniki dəstək sistemlərinin olmaması müşahidə 
olunur. Bu, xüsusilə mövcud olan müvafiq AEM-in seçimləri barədə po-
11  ibid

---

- 60 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
tensial istehlakçılar arasında məlumatın olmaması və ya düzgün başa 
düşülməməsi ilə əlaqələndirilir. Belə amillər bazarın formalaşmasına bir-
başa mənfi təsir göstərir və enerji sektorunda aydın hiss olunur.Bu cür 
məlumatsızlıq adətən AEM-in icrasına, habelə bütövlükdə iqtisadiyyatın 
tərəqqisinə təkan verən kiçik və orta müəssisələrin inkişafının qarşısını 
alan ən vacib amillərdən hesab edilir. Göstərilən problemlər əksər hal-
larda sistemin çökməsinə və ya funksionallığının itirilməsinə səbəb olur. 
Sonda AEM texnologiyalarının sahibkarlıq hüququ özəl sektorun əlində 
olarsa və üstəlik, bu texnologiyaların bazara girişi də həmin şirkətlərin 
dominantlığı altında həyata keçirilərsə, bu zaman AEM texnologiyaları-
nın inkişafı və istifadəsi üçün bu “oyunçular”ın bazar qabiliyyətinə diqqət 
yetirmək olduqca vacibdir
12
. Ona görə də belə layihələrin davamlılığının 
və keyfiyyətinin yüksəldilməsi məqsədilə texniki və biznes imkanlarını ar-
tırmaq vacibdir.
2.7.3. Bazar uğursuzluqları və iqtisadi baryerlər 
Dİ kontekstində AEM-in iqtisadi tərəflərini qiymətləndirmək 
üçün sosial xərclər və gəlirlər şəffaf şəkildə nəzərə alınmalıdır. AEM-
in qiymətləndirilməsi xərc effektivliyi, regional uyğunluq, ətraf 
mühitə təsirlərin nəticələri üzrə ölçülə bilən meyarlar əsasında həyata 
keçirilməlidir. Sosial cəhətdən səmərəli AEM üzrə investisiya qərarlarını 
dəstəkləmək üçün iqtisadi amillər tələb olunur. Burada vergilər, subsidiya-
lar, onların quruluşu, həmçinin bazardakı çatışmazlıqlar və uğursuzluqlar 
timsalında bazar pozuntularının AEM-in icrasına təsirləri, habelə sosial 
xərclər fonunda İXQ emissiyalarının sağlamlığa və ətraf mühitə vurduğu 
zərər də nəzərə alınmalıdır
13
.
AEM-iniqtisadi məqsədəuyğunluğunun qiymətləndirilməsi bərpa 
olunan resursların mövcudluğuna və xərc amillərinə əsaslanır. Adekvat 
mənbələrin potensialı barədə məlumat çatışmazlığı mənbənin varlığı ilə 
bağlı qeyri-müəyyənliyə birbaşa təsir edərək, bazarda layihə icraçıları və in-
vestorlar tərəfindən yüksək risk sığortası tələb edir. AEM bazarının səmərəli 
12  ibid
13  ibid

---

- 61 -
YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
inkişafı üçün investisiyaların ayrılması və siyasi dəstək olduqca vacibdir. 
Məsələn, inkişaf etmiş ölkələrdə əsas baryerlərdən sayılan investisiya qoyu-
luşu əsasən yeni texnologiyaların alınmasında, sistemin qurulması və çalış-
ması üçün texniki xidmətlərin göstərilməsində, siyasi dəstək isə göstərilən 
xidmətlərin davamlı və effektli şəkildə həyata keçirilməsində böyük stimul 
yaradır.   
2.8.Alternativ (bərpa olunan) enerji mənbələrinin 
normativ-hüquqi çərçivədə inkişaf etdirilməsi 
Hazırda dünyanın demək olar ki, bütün ölkələri öz enerji ehtiyacları-
nı neft, təbii qaz və kömür kimi ənənəvi enerji mənbələri hesabına ödəyir. 
Ənənəvi enerji resursları tükənəndir, ətraf mühit üçün zərərlidir və bundan 
başqa, artan enerji qiymətləri iqtisadiyyata da mənfi təsir göstərir. Bunun 
əksinə, AEM ekoloji cəhətdən təmiz və tükənməzdir. 
Müxtəlif enerji mənbələrinə görə, AEM-i beş qrupa bölmək olar. Ən 
qədim və geniş yayılmış mənbələrdən biri hidro-enerji hesab olunur. Hid-
ro-enerji sadəcə sudan əldə edilən və elektrik enerjisinə çevrilən enerjidir. 
Bu enerji resursu bir çox metodlarla əldə edilə bilər, lakin sudan enerji-
nin istifadə edilməsinin ən çox yayılmış metodu hidro-elektrik stansiya 
bəndidir.  Biokütlə enerjisi bütün üzvi materialların istifadəsi ilə alınan 
enerjidir. Biokütlə enerjisinin üstünlüyü ondadır ki, o, asanlıqla saxlanıla və 
enerjiyə tələbat yarandıqda istifadə oluna bilər. Geotermik enerji torpaqda 
yığılan istiliyi ifadə edir. Torpaq istiliklə iki mənbədən, planet və günəşin 
aktiv istilik zonasından təchiz edilir. Günəş enerjisi - Günəş işığından əldə 
edilən enerji mənbəyidir. Hazırda bir çox ölkələr günəş enerjisi texno-
logiyalarından istifadə edərək, enerjiyə olan ehtiyaclarının bir hissəsini 
ödəyirlər. Qeyd edə bilərik ki, yer səthinə düşən günəş enerjisinin miqdarı 
bütün neft, təbii qaz, daş kömür və digər yanacaq ehtiyatlarından çoxdur.
14
 
Külək enerjisi – küləyi meydana gətirən hava axınının yaratdığı hərəkət 
(kinetik) enerjisidir . Külək enerjisi digər alternativ enerji mənbələri olan 
günəş, hidroenergetika, geotermal və biokütlə enerjisindən özünün maya 
14  United States Export Council for Renewable Energy (US/ECRE): “Renewable Energy Overwiew. Chapter I”
[Online] Available at: http://www.oas.org/dsd/publications/Unit/oea79e/ch05.htm [Accessed Oct. 27, 2013]

---