Yazi-yurnal indd
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
Rüblük ädäbiyyat därgisi 157 XORXE LUİS BORXES FUNES, YADDAŞ M CÖZƏSI (Hekayə) Mən onu xatırlayıram (mənim ki, bu xəyali feli istifadə etməyə haqqım yoxdur, yalnız bir adam buna layiqdir, o da ölüb). Mən onu əlində tutqun rəngli həvəsçiçəyi ilə xatırlayıram. O, çiçəyə elə baxırdı ki, elə bil, heç kim heç vaxt bu çiçəyi görməyib, halbuki, onu gün doğumundan gün batımına qədər, bütün öm- rün boyu görmək mümkün idi. Mən onu ağzında siqaretlə xatırlayıram, onun üzü, donuq, qəribə bir tənhalıq içindəki hindu üzünə bənzəyirdi. Mən onun düzənlik sakinlərinə xas, dəri aşılamaqla məşğul olan, güclü, incə barmaqlarını xatırlayıram (mənə belə gəlir). Mən bu əllər arasında mate çayını hazırlamaq üçün qabı xatırlayıram. Mən evin pəncərəsindəki sarı qamış həsirini, onun arxasında isə biçimsiz bataqlıq mənzərəsini xatırlayıram. Mən onun səsini xatırlayıram, aramla danışan, incik və tutqun insan səsi idi. Bu şərq sahili insanının, hər cür müasir italyan sözcüklərindən arınmış səsini indi aydın xatırlayıram. Mən onu üç dəfədən artıq görmədim. So- nuncu dəfə 1887-ci ildə görmüşdüm. Məncə onu tanıyanların hamısının, onun haqqında nəsə yazması çox uğurlu ideyadır. Mənim onun haqqında təhkiyəm isə, mümkün olduqca qısa və şübhəsiz ki, bəsit və obyektivliyi az əks etdirən olacaq. Argentinalı olmaq kimi kədərli bir fakt, mənə təriflərə qapılmağa mane olur. Halbuki, əgər hekayəndə bir uruqvaylıdan söhbət gedirsə, Uruqvayda təriflərdən gen-bol istifadə məcburidir. Yazıçı, modabaz, Buenos-Ayresdən olan fırıldaqçı – Funes mənə qarşı belə acı sözlərdən istifadə etmirdi, amma mən tam dərk edirdim ki, onun üçün mən bu uğursuz siniflərin nümayəndəsiyəm. Pedro Leonardo İpuçi yazırdı ki, Funes üstün insanın müjdəçisi “vəhşi, amma xalqına bağlı Zərdüşt” idi. Mənim üçün bu aydındır, amma unutmaq olmaz ki, Funes, Fray-Bentos şəhərciyindən olan sadə əyalət adamı idi. Mən Funeslə birinci görüşümü olduqca aydın xatırlayıram. Onu hardasa 84-cü ilin mart, ya da fe- vral aylarında, axşamüstü, toranlıq vaxtı görmüşdüm. Həmin il yayı keçirtmək üçün atam məni özü ilə Fray-Bentosa aparmışdı. Mən əmim oğlu Bernar- do Xido ilə birlikdə San-Fransiskodakı fermadan qayıdırdım. Biz mahnı oxuya-oxuya təpəylə qalxırdıq. Bu, mənim xoşbəxtliyimin yeganə səbəbi deyildi. Bürkülü gündən sonra, böyük, açıq-göyümtül rəngli, qorxunc buludlar səmanı bürüdü. Cənubdan əsən külək onları qovurdu. Artıq ağaclar dəli kimi titrəyirdi və mənim ürəyimə dammışdı ki, (gizli ümidim vardı) dəhşətli leysan bizi açıqlıqda yaxalayacaq. Biz atımızı tufanla ötüşürmüş kimi çapırdıq. Bir az sonra iki, çox yüksək, kərpic səkinin arasında burulan dar bir küçəyə girdik. Qəflətən hava qaraldı. O an mən arxada sürətli və demək olar ki, çətinliklə eşidilən addım səslərini sez- dim. Gözlərimi qaldırıb dar küçənin çatlaq-çatlaq ol- muş səkiləri ilə qaçan bir oğlanı gördüm. O, səkinin kənarında sanki yüksələn divar boyunca qaçırmış kimi görünürdü. Mən onun belindən düşən gen şalvarını, həsir səndəllərini xatırlayıram. Onun tam qaranlıqda və soyuq üzünün fonunda seçilən közərən siqaretini xatırlayıram. Bernardo gözlənilmədən ona qışqırdı: -“Saat neçədir, İreneo?”. İreneo saata göz gəzdirmədən, ayaq saxlamadan cavab verdi: - “Xuan Fransiskonun oğlu Bernardo, on dəqiqə- dən sonra səkkiz olacaq”. Səsi kəskin və istehzalı idi. O qədər fikirli idim ki, əgər əmim oğlu sualı təkrarlamasaydı, indi sitat gətirdiyim dialoq mənim diqqətimi cəlb etməzdi. Məncə, o, öz qürurunu və İreneonun verdiyi cavaba etinasızlığını göstərmək üçün sualı təkrar etdi. N1(6) mart 2013 158 O, dedi ki, bizim yolüstündə qarşılaşdığımız oğlan, öz qəribəlikləri ilə tanınan Funesdir ki, var. Onun qəribəlikləri, ünsiyyətcil olmaması və vaxtı saat kimi dəqiq bilməsi idi. O, əlavə etdi ki, İreneo, Mariya Klementin Funes adlı şəhər ütüçüsünün oğludur, onun atası isə bəzilərinin dediyinə görə, O`Konnorlu, duz sahələrdə həkimlik etmiş ingilis olub. Bəziləri də deyir- di ki, onun atası vəhşi atların və ya El Salto əyalətindən olan əsgərlərin təlimçisi idi. İreneo öz anası ilə birlikdə Lorelo ailəsinin kənd evindən bir otağı kirayələyib yaşayırdı. 85-86-cı illərdə biz yayı paytaxt Montevideoda keçirirdik. Fray-Bentosa isə 87-ci ildə qayıtdıq. Təbii ki, mənə qaranlıq qalan şeylər haqqında tanışlarımdan xəbər alıb araşdırırdım, əvvəl-axır növbə “Funes xronometri”nə də çatdı. Mənə dedilər ki, bu yaxınlarda San-Fransiskodakı rançosunda vəhşi at onu yıxıb və ömürlük şikəst qalıb. Bu xəbərin məndə doğurduğu dəhşətli təəssüf hissini bu gün- ki kimi xatırlayıram: mən onu cəmi bir dəfə görmüşdüm, onda da biz atın üstündə San-Fransiskodan qayıdırdıq, o isə yüksəklikdə dayanmışdı. Əmim oğlu Bernardonun sözləriylə, hər şey keçmişin qalıqları ilə qarışmış yuxu kimi gözümün önündə canlandı. Eşitdim ki, İreneo çarpayısından durmur, donuq baxışlarla arxa həyətdəki əncir ağacına, ya da hörümçək toruna baxır. Qürub çağında o özünün pəncərəyə sarı aparılmasına icazə verir. Özünü olduqca qürurlu aparır, var gücü ilə insanlara göstərməyə çalışır ki, guya ona üz vermiş bədbəxtlik əslində yaxşılığa doğru idi... Mən onu iki dəfə, ətrafında amansızca əbədi həbsxana xəyalı cızan dəmir barmaqlıqlar arxasında gördüm. Birinci dəfə o, gözlərini yummuş, hərəkətsizcə uzanmışdı, ik- inci dəfə o yenə də hərəkətsizcə lavanda budağının şirin qoxusuna qapılmış, ətrafın seyrinə dalırdı. Bir qədər lovğalıq kimi anlaşılacaq amma, həmin dövrdə mən latınca öyrənməyə başlamışdım. Mənim çemodanımda latın dili biliyimi artıran və indi də artırmağa davam edən Lomondun “De Viris İllustribus” əsəri, Kuiçeratın lüğəti, Sezarın şərhləri, Pliniyin yarımçıq, pərən-pərən olmuş “Təbii tarixi”nin bir cildi vardı. Balaca şəhərdə hər şey qeybət mövzusu olur. İreneo özünün ucqar yerdə yerləşən, kiçik fermasında bu qeyri-adi kitabların gəlməsindən xəbər tutmuşdu. O, mənə “84-cü ilin fevral ayının yeddinci günündə” təəssüf ki, qısa baş tutan görüşümüzdən və həmin ildə dünyasını dəyişmiş mənim dayım, Don Qreqorio Xi- donun “İtuzinqo döyüşündə iki vətənə (Uruqvay və Argentinaya) ləyaqətli xidməti”ndən bəhs edən rəsmi üslubda, təmtəraqlı bir məktub göndərdi. Həmçinin o, bu kitablardan istənilən birini və bir də lüğəti, müvəqqəti olaraq, ona verməyimi xahiş edirdi. Bu xahişini isə belə əsaslandırdı: “Mətnin mahiyyətini daha tez anlamaq üçün mənə lüğət lazımdır, çünki mən hələ latınca bilmirəm”. O, kitabları olduqca qısa müddətdə, yaxşı vəziyyətdə qaytaracağına söz ver- irdi. Məktub çox yaxşı tərtib olunmuş və səhfsiz idi, həmçinin Andres Belonun yazı üslubundakı kimi y hərfi əvəzinə - i, g hərfi əvəzinə - j yazmışdı. Əvvəlcə təbii olaraq, mənə elə gəldi ki, bu zarafatdır. Əmim oğlu məni əmin etdi ki, burda qəribə heç nə yoxdur, bu, İreneonun özünəxas cəhətidir. Bilmirdim “Latın dilini öyrənmək üçün lüğətdən başqa vasitə tələb olunmur” ideyasını kobudluq sayım, cəhalət sayım, yoxsa axmaqlıq. Onu yanlış fikrindən yayındırmaq üçün mən latın dili üçün əsas “Gradus ad Parnassum” (latınca olan bu deyim, “məqsədə çatmaq üçün lazımlı vasitələr” anlamına gəlir, hərfi tərcümədə Parnas zirvəsinə doğru (ilham pərilərinin toplaşdığı mifoloji dağ zirvəsi) addımlar deməkdir) olan Kuiçerat və Pliniyin əsərlərini göndərdim. Fevralın 14-də mən Buenos-Ayresdən dərhal qayıtmaq xahişi ilə teleqram aldım, belə ki atam “özünü yaxşı hiss etmirdi”. Qoy buna görə allah məni bağışlasın amma, şəhərdən təcili teleqram almaq üstün- lüyü, bunu Fray-Bentosda hər kəsə göstərmək, lakin aldığım pis xəbərlə bu sevinc arasındakı ziddiyyətin verdiyi təsəlli, mənə dərdimi böyütməməyə kömək etdi, dözümlülüyüm artırdı və qəm dünyasına qərq olmamağıma imkan verdi. Əşyalarımı qablaşdırarkən mən anladım ki, Qreydusu və “Təbii tarix” kitablarımı unutmuşam. Növbəti günün səhəri “Saturn”un lövbəri qaldırılmalı idi. Ondan əvvəlki günün axşamı, mən şam yeməyindən sonra Funesin evinə doğru yola düşdüm. Küçədə təəccüblə aşkarladım ki, gecə heç də gündüzdən az bürkü deyil. İreneonun anası məni sadə rançoda qarşıladı. O, mənə dedi ki, İreneo arxa otaqdadır və onu qaranlıqda axtararkən narahat olmağa gərək yoxdur. Belə ki, onda gecənin lal saatlarını şam yandırmadan keçirmək vərdişi vardı. Mən daş döşənmiş dar dəhlizlə daxili həyətə keçdim. Əsrarəngiz üzüm tənəkləri hər tərəfi elə bürümüşdü ki, burda qaranlıq bütün ehtişamı ilə hökm sürürdü. Birdən mən İreneonun gülüş doğuran, xeyli uca səsini eşitdim. Bu səs latınca danışırdı. Səs (qaranlığın içindən səslənirdi) açıq-aydın şövq keçirərək ya trak- tat, ya dua, ya da ovsun oxuyurdu. Latınca səslər həyəti bürümüşdü. Anladığım qədəriylə, bu səslər dolaşıq, fasiləsiz, çətin anlaşılan latıncada idi. Sonra həmin gecə aramızda keçən böyük dialoqdan anladım ki, bu Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|