Yazi-yurnal indd
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sözlər “vaqon”olmayanda
Rüblük ädäbiyyat därgisi 161 SEYMUR BAYCAN XOŞBƏXT ETMƏK HAQDA O zaman şagirdlər İsanın yanına gəlib dedilər: «Səmavi Səltənətdə ən böyük kimdir? İsa da yanı- na bir körpə uşaq çağırdı və onu ortaya qoyub dedi: «Sizə doğrusunu deyirəm, əgər siz dönüb körpə uşaqlar kimi olmasanız, Səmavi Səltənətə əsla girə bilməzsiniz. Beləliklə, bu uşaq qədər özü-özünü al- çaldan, Səmavi Səltənətin ən böyüyüdür. Və kim belə bir körpəni Mənim namimə qəbul edərsə, Məni qəbul etmiş olur». Publisistik yazılar yazmağa başlayandan yazıla- rımda zaman-zaman uşaqları valideynlərin yadına sal- mağa çalışmışam. Başa düşmüşəm ki, bu gün onlara velisiped lazımdı, sabah böyüyəndə beş maşınları da olsa, bu günkü velisipedin verə biləcəyi xoşbəxtliyi yaşaya bilməyəcəklər. Bu gün onları xoşbəxt etmək bizim üçün asandı. Bəs sabah necə? Biz onları xoşbəxt edə biləcəyikmi? Buna gücümüz çatacaqmı? Özü də belə ağır bir ölkədə, belə qəddar şərtlər altında... Deyirlər heç kim öz uşaqlığını axıra qədər da- nışa bilməz. Uşaqlıq kosmosdur. Yaxşı, biz hadisəni danışdıq, bəs o dadları, o hissləri necə ifadə edək? Gəlin xatırlayaq, bizi nələr xoşbəxt edirdi? Ən adi hərəkətlər, ən adi jestlər. Məsələn, nənəm təndirdə çörək yapanda ən axırda bizə balaca çörək (kökə) ya- pırdı. Xəmir eyni olsa da, niyyət başqa idi və biz bu balaca çörəkləri (kökələri) tam fərqli hisslərlə yeyir- dik. Hardan başlayasan, nəyi danışasan, harda biti- rəsən... Kinoteatra getməyimi danışasan, yoxsa velo- siped hədiyyə aldığın gün necə sevindiyini yazasan? Bu gün bizim kənardakı yüngülvari xərcimiz böyük bir xoşbəxtliyə səbəb ola bilər və olur da. Hardan bilmək olar, bəlkə də bu, onların elə ən işıqlı xatirəsi ola- raq qalacaq. Elə isə niyə onları az miqdarda pul xərcləməklə xoşbəxt etməyək? Birini xoşbəxt etmək şansı varkən, bunu etməmək əclaflıqdı. 20, 30, 40 ma- nat mənim heç bir problemimi həll etmir, amma bu pulla bir uşağa xoşbəxt anlar yaşatmaq mümkündür. Bəlkə ədəbiyyatdan danışaq. «Səfillər» əsərini oxu- yan hər bir kəs yəqin ki, Jan Valjanın Kozettaya oyun- caq almasını xatırlayır. Bu, Kozettanın həyatında ar- tıq dönüşün başlanğıcı idi. Biz həyat adlı əjdahanın sərt sifətini gördükcə, hisslərimiz itiləşdikcə, başa düşürük ki, xoşbəxt ol- maq elə də asan deyil və hətta ümidini itirmədən xoşbəxtliyin özünü gözləmək xeyli çətiniymiş. Biz dillema qarşısında qalırıq - bu, alın yazısı idi, yoxsa bu yazını mən özüm yazdım? Bu suala dəqiq cavab vermək olmur. Əgər biz xoşbəxt olmağın necə çətin olduğunu anlayırıqsa, elə isə nədən uşaqların xoşbəxt olma- sına çalışmayaq? Bu həm də ürəkgenişliyi nümayiş etdirməkdir. Bu mənada mənim üçün ən gözəl ibadət uşaqlara pul xərcləməkdir. Bununla, həm də bir növ tovbə etmiş, günahlarımı yumuş oluram. Mən hər han- sı bir məkanda və yaxud bioqrafiyası şübhəli şəxsin qaşısında tövbə etməkdənsə, konkret hərəkətlərlə uşaqların qarşısında tövbə etməyi daha məqbul sayı- ram. Xoşbəxtlik nədir sualı böyük cavab tələb etmir. Xoşbəxtlik - dondurmadı, karuseldi, sizin onlarla ki- noteatra getməyinizdi. Tolstoyun təbirincə desək, qənd yalnız uşaqlar üçün şirindir, böyüklər üçün isə çay içmək vasitəsidir. Hardan bilmək olar, bəlkə də mən öz xatirələrimdən nəticə çıxararaq, belə düşünürəm. Ola bilsin vəziyyət, şərtlər dəyişib. Bununla belə, bütün hallarda qaydalar dəyişsə də, prinsiplər dəyişməzdir. BAXIŞ BUCAĞI N1(6) mart 2013 162 NİYAZİ MEHDİ DIL ÖZRƏ DÖŞÖNCƏ SƏPƏLƏNTILƏRI «Ayaqyolu», ya «tualet»? Sözlərdən açılan dil dünyası Təmiz dil Mənim yazılarımın dili kimlərdəsə narazılıq doğu- rur. Məsələn, birisi qınayır ki, niyə fəxr edirəm yerinə «öygü duyuram» yazmışam. Çox maraqlıdır, hamı, bəlkə mənə irad tutan da «uje», «voobşe» işlədəndə bunda dil üçün pis heç nə görmür, ancaq «öymək» kimi əski sözümüzü işləkləşdirəndə öfkələnir. İndi isə gəlin, belə bir sual qoyaq: nədən dilimi- zin düşüncə mədəniyyəti üçün önəmli olan sözlərinin sırasında öz sözlərimizin sayını, gücümüz çatan qədər, artırmalıyıq? Bu o deməkdir ki, «lakin»lə yanaşı «an- caq», «tələbat»la yanaşı «gərəklər», «müvəffəqiyyət»lə yanaşı «uğur», «əlaqə» ilə yanaşı «ilişgi», «şüur»la yanaşı «bilinc»i də tez-tez yazımıza, danışığımıza gətirməliyik. Buna «purizm», yəni dili arındırmaq deyirlər. Purizmin azman kampaniyası Türkiyədə olub. Purizm işini indi fars dilində, fransız dilində, erməni, xorvat, ivrit dillərində də aparırlar. Çoxları üçün bu qürur məsələsidir. Xorvat istəyir ki, onun dili «doğma» serb dilindən fərqlənsin, fars istəyir ki, ərəb sözlərinin yer- siz olanlarının əvəzinə Avesta sözlərini işlətsin, Ana- dolu türkləri isə dillərini təmizləmişdilər ki, qondarma suahili dilinə oxşamasın. Suahili ərəb, ingilis, afrikan kökənli sözlərdən yığılmış Liman dillərinə oxşayır. Purizmdən öncə Anadolu türkcəsində təxminən 20% öz sözləri idi, yerdə qalanlar ərəb-fars kəlmələri idi. İndi isə təxminən 70-80% öz sözləridir. Dedim ki, bu təmizləmənin ilk ağıla gələn motivi milli qürurla bağlı idi: niyə başqasının tör-töküntüsü olaq?! Mən isə, bax, «təmiz dil» demirəm, «düşüncə mədəniyyəti üçün gərəkli olan sözlər sırasında öz sözlərinin payı balaca olmayan dil» deyirəm, belə dilə gərəyi qürura görə yox, başqa cür açıqlardım. Sözlər “vaqon”olmayanda Sözlər əgər vaqon kimdirlərsə, cümlə isə qatardı- sa və dilin də vəzifəsi bir düşüncəni bir başdan başqa başa daşımaqdırsa, doğrudan da nə fərqi var, «cisim» deyirsən, yoxsa «nəsnə»?! Axı, vaqonun qara, sarı ol- masının daşımağa təsiri yoxdur! Ancaq sübutlar var ki, dil təkcə vasitə deyil, həm də kosmosdur, ümmandır, çox dərin biliklərin qaynağı, yəni mənbəyidir. Qəsdən kobud bir örnək: azərbaycanlıların «ayaqyolu» sözündən çıxarmaq olar ki, bu yer iyinə, funksiyasına görə elədir ki, evin, bina- nın içində yox, həyətin o başında olmalıdır. Söz sanki ona gedən cığırdakı ayaq izlərini canlandırır. Fransızla- rın «tualet» sözü isə özünü, üst-başını, üz-gözünü qay- daya salmağı bildirir. Göründüyü kimi, bir nəsnənin iki ayrı-ayrı adı həmin nəsnəyə iki mədəniyyətdə fərqli baxışı, konsepsiyanı açır. Bundan sonra demək olar ki, qloballaşma bizdə ayaqyolularının tualetləşməsinə gətirib çıxarıb. Ancaq tələsməyək bu düşüncəni tam doğru saymağa. Elə hallar olur ki, Azərbaycanda «ayaqyolu»nun yerinə «tualet» işlədəndə təsəvvürlərdə ayaqyolu tualetləhşmir, tualet ayaqyolulaşır. Nədən fransız qızı asanlıqla «mən tualetə gedirəm» deyə bilir, azərbaycanlı qızların çoxu isə bunu deməkdən utanır? Çünki fransız belə deyəndə onun başında canlanan birinci anlam, məna o olur ki, «mən üst-başı qaydaya salan yerə gedirəm», azərbaycanlı qızı isə qorxur ki, o, «tualet» deyəndə oğlanların gözü qabağına murdar bir yer gələcək və onun «imici» ləkələnəcək. ESSEESTETİKA Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|