Yazi-yurnal indd
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tərcümə: Ramil Rahiboğlu
Rüblük ädäbiyyat därgisi 159 səslər “Təbii tarix” kitabının yeddinci cildinin, bir- inci paraqrafının, iyirmi dördüncü bölümündən xəbər verir. Bu bölümün mövzusu yaddaşdır, axırıncı sözlər belədir: ut nihil non iisdem verbis redderetur auditum. İreneo səsini heç dəyişmədən məni içəri dəvət etdi. O, çarpayısında uzanıb, siqaret çəkirdi. Deyəsən, dan yeri ağarana kimi onun üzünü aydın görmədim, ancaq siqaretin ani közərməsindən işıqlanan çöhrəsini azacıq xatırlayıram. Otaqda sezilməz nəmişlik vardı. Mən oturdum və atamın xəstəliyi və teleqramla bağlı hadisəni yenidən danışdım. İndi mən hekayəmin ən mürəkkəb hissəsinə keçirəm, çünki çatdırmaq istədiyim hadisənin bütün mənası yarım əsr əvvəl baş vermiş (oxucu, yəqin ki, elə belə də bilirdi) bu söhbətlə bağlıdır. Mən onun itirilmiş sözlərini dəqiqliklə bərpa etməyə çalışmayacam. Daha çox İreneonun mənə danışdıqlarına yekun vurmağı vicdanlı hesab edirəm. Nəql etməkdə olduğum söhbətin böyük hissəsi orijinal- dan uzaq və ifadəsizdir. Mən anlayıram ki, hekayəmin təsirliliyini qurban verirəm, amma qoy mənim oxucularım o gecə tam səslənmiş cümlələri dumanlı da olsa təsəvvürlərində canlandırsınlar. İreneo möcüzəvi yaddaşını işə salaraq “Təbii tarix” kitabında qeyd edilmiş hadisələri latınca və is- panca sadalamağa başladı: - Kir - Fars hökmdarı, öz ordusunun hər bir əsgərini adı ilə yadda saxlayan adam; Mitridat Evpa- tor - öz imperiyasında danışılmış iyirmi iki dildə ədalət məhkəməsi qurmuş adam; Simonid – mnemotexnikanın (yaddaşın inkişaf etdirilməsi texnikası) ixtiraçısı; Metrodor – bir dəfə eşitdiyi şeyi beynində daim təkrarlamaq sənəti ilə yaddaşını məşq etdirirdi. Funes belə şeylərin o vaxt təəccüblü qarşılanmasına bütün səmimiyyətilə mat qalırdı. O, mənə dedi ki, göyümtül atın onu yıxdığı həmin yağışlı günə kimi, bütün xristianlar kimi, kar, kor, somnabulistik, yaddaşsız birisi idi. (Mən ona bundan qabaq da vaxtı dəqiqliklə bilməsini, ayrı-ayrı əşya adlarını dəqiq yadda saxlamasını xatırlatmağa çalışırdım - o, mənə fikir vermirdi). O deyirdi ki, iyirmi illik ömrünü sanki yuxuda yaşayıb: baxaraq görməyib, eşidərək anlamayıb, hər şeyi unudub, de- mək olar ki, hər şeyi. Atdan yıxılarkən, şüurunu itirib, özünə gələndə isə hal- hazırki vəziyyət, dözülməz olub – onun yaddaşı o qədər dolğun və parlaq olub ki, hətta bu parlaqlıq bütün köhnə və lazımsız xatirələr üçün də keçərli idi. Bir qədər sonra o anlayıb ki, şikəst olub. Bu fakt onu heç də maraqlandırmayıb. O hesab edirdi (və ya hiss edirdi) ki, buna da şükür etmək lazımdır. Və indi onun qavrayışı və yaddaşı səhvsiz idi. Biz stola baxarkən şərab və üç stəkan görürük, Fu- nes isə bu şərabın hazırlanmasında istifadə olunan hər şeyi, üzüm budağının bütün bığcıqlarını, yarpaqlarını, üzüm gilələrini görürdü. O, 30 aprel 1882-ci ildə, gün doğarkən, səmanın cənub hissəsindəki buludların formasını xatırlayırdı, yaddaşının köməyi ilə həmin buludların formasını, cəmi bir dəfə gördüyü kitabın dəri üzlüyündəki mahircə vurulmuş naxışlarla və yaxud xatirəsinin köməyilə avarçəkənin Rio-Neqro çayında baş verən Kvebraxo döyüşü zamanı qaldırdığı damcılarla müqayisə edə bilirdi. Bu xatirələr sadə deyildi, hər vizual obraz yaratdığı əzələ gərginliyi, istilik hissləri və sayrla əlaqədar canlanırdı. O, bütün xəyallarını və fantaziyalarını bərpa edə bilirdi. O, iki ya da üç dəfə bütün gününü başdan- başa xəyalında yenidən bərpa edə bildi. O mənə dedi ki: mənim xatirələrim, dünya yaranandan bəri yaşamış bütün insanlarınkından qat-qat çoxdur. Və yenidən: mənim yuxularım sizin oyaq vaxtınıza bənzəyir. Və bir də səhər şəfəqləri üzümüzə gülənə yaxın: mənim yaddaşım zibil qabına bənzəyir, ser. Sinif lövhəsinin kənarları, ya düzbucaqlı üçbu- caq, ya romb formasında olur - biz bunu necə bütöv şəkildə təsəvvür edə biliriksə, İreneo da bax beləcə bizim donuq yaddaşımızda daim dumana qərq olan, atın coşğun yalını, dərədəki mal-qara sürüsünü, hər dəfə dəyişən alov dilimlərini, ölmüş insanların saysız- hesabsız gülümsəyişlərini qüsursuz təsəvvür edə bil- irdi. Onun səmadakı nə qədər çox ulduzu ayırd edə bildiyini heç təsəvvürümə belə gətirə bilməzdim. Bax, o, mənə bunları dedi, nə həmin vaxt, nə də ondan sonra dediklərinə şübhə etmədim. O vaxtlar nə kino, nə də fonoqraf var idi, amma, qəribə, inanılmaz olan budur ki, heç kim Funes fenomenini öyrənmədi. Həqiqət ondadır ki, biz hamımız özümüzdən sonra nəsə qoyuruq, şübhəsiz, ürəyimizin dərinliklərində biz hamımız bilirik ki, ölümsüzük və hər bir insan hər şeyə nail olacaq və hər şeyi öyrənəcək. Funesin səsi qaranlığın içindən səslənməyə davam edirdi. O mənə dedi ki, 1886-cı ildə o, yeni hesablama sistemi fikirləşib və cəmi bir neçə günə iyirmi dörd mininci ədədə qədər gəlib çatıb. O, dediklərini yazıb saxlamamışdı, çünki bir dəfə düşündüklərini ömür- lük yaddaşından silə bilmirdi. Fikrimcə onu belə hes- ablama sistemini yaratmağa məcbur edən ilkin səbəb, “otuz üç uruqvaylı” sözünün bir işarə və bir sözlə deyil, iki işarə və üç sözlə ifadə olunmasının verdiyi narahatçılıq idi. Sonradan o, öz ekstravaqant qaydasını N1(6) mart 2013 160 digər ədədlərə də tətbiq etməyə başladı. Məsələn o, yeddi min otuz ədədinin yerinə - Maksimo Peres deyə bilərdi, yeddi min qırx ədədinin yerinə isə Qatar deyir- di. Digər ədədlər, Luis Melinar Lafinur, Olimar, Sera, Klub, Kit, Qaz, Kotel, Napoleon, Avqustin de Vedia. Beş yüz ədədinin əvəzinə o sadəcə doqquz deyərdi. Hər bir sözün xüsusi işarəsi, daha doğrusu işarənin görünüşü var idi. Sonuncular çox mürəkkəb idi... Mən izah etməyə çalışırdım ki, rabitəsiz terminlərdən ibarət olan bu təmtəraqlı nitq hesablama sistemini əvəz etmək üçün əlverişsizdir. Məsəlçün, üç yüz və altmış beş demək üçün, üç ədəd yüz, altı ədəd on və beş ədəd vahid lazımdır: belə ədədlər üçün tərkib hissələrinə ayırma və sonra onları Zənci Timoti və Qalın Yorğan kimi sözlərlə ifadə etmə qeyri-mükündür. Funes məni anlamadı, ya da anlamaq istəmədi. Lokk (ingilis filosofu) XVII əsrdə hər bir əşyanın – hər daş, hər quş, hər budağın öz xüsusi adının olduğu haqda, sübut edilməz hökmü qəbul etdi (və təkzib etdi). Funes də analoji hökmü ortaya atdı, lakin sonra ondan imtina etdi, çünki çox ümumi və anlaşılmaz idi. Funes meşədə qarşılaşdığı hər ağacı, hər yarpağı xatırlamaqla yanaşı, hətta bilavasitə gördüyü və ya təsəvvür etdiyi hadisələri də xatırlayırdı. O, bütün keçmiş təcrübələrini, təqribən, yetmiş min xatirəyə qədər azaltmağa qərar vermişdi. O daha sonra bu xatirələri, ədədlərin köməyi ilə təsvir etmək istəyirdi. İki səbəb onu fikrindən daşındırdı, ədədlərin sayı sonsuzdur və xatirələri belə ifadə etmək faydasızdır. O, bilirdi ki, ölümünə qədər, heç bütün uşaqlıq xatirələrini belə, təsnifləşdirib qur- tara bilməyəcək. Mənim işarə etdiyim iki layihə (natural ədədlərin ardıcıllığı üçün sonsuz lüğət və xatırlanan şeyləri istifadə etmək üçün lazımı düşüncələrin katalo- qu) sağlam düşüncəyə sığmır. Amma, onlar bütün çatışmazlıqlarına baxmayaraq öz möhtəşəmliklərini qoruyurlar. Onlar bizə qarışıq düşünməyə və ya Fune- sin başgicəlləndirici dünyasının məntiqini anlamağa imkan verirlər. Funesin ümumi və nəzəri ideyalarla münasibətdə, tamamailə bacarıqsız olmasını unut- maq lazım deyil. Bəzi şeyləri anlamaq ona çox çətin idi. Məsələn, ümumi it anlayışı o qədər oxşar olma- yan, müxtəlif ölçüdə, müxtəlif formada, müxtəlif rəngdə olan nümunələri birləşdirir ki, bütün bunlar onu karıxdırırdı. Və o, düşünürdü: yarıdan çox hissəsi görünən itlə (əgər yandan baxılarsa) yarıdan az hissəsi görünən it (əgər qabaqdan baxılarsa) niyə eyni ada ma- lik olmalıdır axı? Güzgüdə onun öz əlləri, üzü hər dəfə onu təəccübləndirirdi. Svift yazır ki, Liliputiyanın im- peratoru ən kiçik əl hərəkətlərini belə, ayırd edə bilirdi. Funes də bax beləcə xəstəliyin, kariesin, yorğunluğun sakitcə gəlişini fasiləsiz müşahidə etməyi bacarırdı. O, ölümün yaxınlaşmasını, sümüklərinin nəmişlikdən sızıldamasını duya bilirdi. O, dəyişkən, rəngarəng dünyanın saniyəbəsaniyə və dözülməz dərəcədə dəqiq, yeganə və şüurlu tamaşaçısı idi. Babil, London və Nyu-York öz dəhşətli cah-cəlalıyla insanların təsəvvüründə gizli bir qorxu yaradır. Əhalinin sıx məskunlaşdığı bu şəhərlərdə, şahə qalxmış bu prospektlərdə heç kəs gerçəkliyin istisini və təzyiqini bədbəxt İreneonun, kasıb cənubi-amerika fermasındakı kimi hiss etmirdi. Onun üçün yatmaq çox çətin idi. Yatmaq, dünyadan yox olmaq, itmək deməkdir. Fu- nes yarıqaranlıqda, kürəyi üstdə çarpayısına uzanaraq onların evini əhatə edən cürbəcür evlərin hər bir çatlağını və hər bir bəzəyini yaddaşında canlandırırdı. (Mən təkrarlamalı olacağam, onun xatirələri arasında ən əhəmiyyətsizi belə, bizim fiziki həzzi və əzabla bağlı qavramalarımızdan daha ətraflı, daha dəqiq və daha canlı idilər.) Rayonun şərq tərəfində, hələ məhəllələrə bölünməmiş evlərdən ibarət naməlum tikililər var idi. Funes onları qara və başdan-ayağa qeyri-müəyyənlikdən ibarət formada təsəvvür edirdi. Elə olurdu ki, o yuxuya getmək üçün üzünü məhz həmin istiqamətə çevirirdi. Həmçinin, elə də olurdu ki, o, özünü arası kəsilmədən sakit-sakit axan çayın dibindəki, heçliyə çevrilən axıntı kimi təsəvvür edərək yuxuya gedirdi. O, əziyyət çəkmədən ingilis, fransız, portuqal və latın dillərini öyrənmişdi. Bununla belə, güman edirəm ki, onun xüsusi təfəkkür qabiliyyəti yox idi. Düşünmək, fərqləri unutmaq, ümumiləşdirmək və yekunlaşdırmaq deməkdir. Funesin həddən ziyadə dolğun aləmində bir- biri ilə təmas quran təfərrüatlardan başqa, demək olar ki, heç nə yox idi. Şübhəli çöhrənin işıqlanması, günəşin şərq tərəfdəki həyəti işıqlandırması ilə başladı. Məhz, o anda mən, bütün gecə səsini eşitdiyim şəxsin üzünü gördüm. İreneonun on doqquz yaşı var idi. O, 1868- ci ildə anadan olmuşdu. O, tuncdan heykəllər kimi əzəmətli, Misirdən daha qədim, peyğəmbərlərin və ehramların sələfi kimi görünürdü. O an ağlımdan keç- di ki, mənim hər bir sözüm (hər bir hərəkətim) onun möhkəm yaddaşında daima yaşayacaq. Mən yersiz hərəkətlərə yol vermək qorxusu ilə, tamam donub qalmışdım. İreneo Funes 1889-cu ildə sətəlcəmdən dünyasını dəyişdi. Tərcümə: Ramil Rahiboğlu Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|