Yenġ-eflatunculuğun tasavvufa etkġlerġ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
89 dönemlerde ilgi odağı olmuş, bu harekete hikmet-i müteâl (transendental felsefe) hikmet-i hâlide, ezelî-ebedî hikmet, felsefî tasavvuf (teosofik mistisizm) ve ilm-i ilâhî gibi isimler verilmiştir. Günümüz İran düşüncesinde ise irfâniyye olarak bilinmekte ve etkisini sürdürmektedir. İslâm kaynaklarında ilâhiyyûn, müteellihûn ve hukemâ-i müteellihîn, hakîm-i ilâhî, bazan da urefâ, ehl-i irfân veya irfâniyyûn şeklinde anılan bilgeler ve düşünürler bunlardır. Şemseddin Muhammed b. Mahmûd eş-Şehrezûrî, Kutbüddîn-i Şî-râzî, İbn Kemmûne, Seyyid Şerîf el-Cürcânî Sühreverdî‘nin en önemli takipçileridir. Bunlardan Şehrezûrî, Sühreverdî‘nin et- Telvîhât ve Hikmetü‘I-işrâk‘ına şerh yazmış, İbn Kemmûne bu eserlerden ilkini, Kutbüddîn-i Şîrâzî de ikincisini şerh etmiştir. Kutbüddîn-i Şîrâzî hem Nasîrüddîn-i Tûsî‘nin hem de Sadreddin Konevî‘nin öğrencisi olduğundan Sühreverdî‘den gelen İşrâkilik ile İbn Arabî‘nin vahdet-i vücûd ağırlıklı tasavvufunu birleştirdi; bundan sonra İbn Arabî ve onun tasavvuf anlayışının önem kazanmasıyla İşrâkilik geri plana itildi, bununla beraber hiçbir zaman büsbütün unutulmadı. Özellikle İbn Arabî‘nin tasavvufuna bağlı olan mutasavvıflar Sühreverdî‘den de etkilendiler. Nitekim Abdurrahman-ı Câmî‘nin Nefehâtü‘l-üns‘te Sühreverdî‘yi evliya arasında zikretmesi ona olan ilginin derecesini göstermektedir. 186 VIII. (XIV.) yüzyıldan itibaren İşrâkiliğe olan ilgi, İbn Sînâ‘nın İşrâkî eğilimli felsefesinin de etkisiyle farklı bir şekil aldı. Bu dönemde müslüman düşünürlerin bir kısmı hikmetle ilgili dörtlü bir sınıflandırma yaparak bunların birini kabul edip diğerlerini red yerine hepsini uzlaştırma yoluna gittiler; böylece Meşşâî felsefe, İşrâkilik, tasavvuf ve kelâm uzlaştırılmış oldu. Seyyid Şerif el-Cürcânî, Taşköprizâde ve Kâtib Çelebi bu akımın temel fikirlerini şöyle özetlerler: Ebedî 186 Uludağ, “Tasavvuf”, s.438. 90 mutluluk ancak ilim ve amelle gerçekleşir. Bu ikisi birbirinin hem sebebi hem sonucudur. İlmi olup ameli olmayan veya ameli olup ilmi olmayan eksiktir. Ebedî saadete ulaşmanın yolu yüce yaratıcı hakkında marifet sahibi olmaktır. Bunun da biri nazar ve istidlal, diğeri riyazet ve mücâhede olmak üzere iki yolu vardır. Birinci yolu tutanlar vahye bağlı kalırlarsa kelâma, aksi halde Meşşâî, ikinci yolu tutanlar vahye bağlı kalırlarsa sûfî, kalmazlarsa İşrâkî sayılırlar. 187 187 Uludağ, a.y. 91 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ĠSLÂM TASAVVUFUNUN KAYNAĞI VE GELĠġĠMĠ Doğu ve batı müelliflerinin birçoğu tasavvufun menşei üzerinde durmuş ve bu konuda müteaddit görüşler ileri sürmüşlerdir. 188 Tasavvufun menşei konusuyla ilgili yapılan araştırma ve eserlerde temas edilen başlıca dış kaynaklar; Yeni-Eflatunculuk, 189 Gnostisizm, 190 Eski Yunan 191 nazariyeleri, Hint dinleri, 192 Budizm, 193 Fars kültür ve inançları, 194 Yahudilik ve 188 Yaşar Nuri Öztürk, Kur’an-ı Kerim ve Sünnete Göre Tasavvuf, İstanbul 1989, s.37. 189 Ahmed Emin, Zuhru’l İslâm, I, VI, 3.bsk, Mektebetu‘n-Nehda, Kahire 1962, s.58.; Abdulkadir Mahmud, El-Felsefetu’s-Sûfiyye fi’l-İslâm, 1.bsk, Dâru‘l-Fikr el- Arabî, Kahire 1967, ss.33-35. 190 Allah‘ın zat ve sıfatlarında tam bilgi sahibi olduklarını iddia eden filozofların mezhebi olup, Yeni-Eflatuncu felsefenin bir kolu durumundadır. Bkz. Cavit Sunar, Tasavvuf felsefesi ve Gerçek Felsefe, Ankara 1974, A.Ü, İlahiyat Fak. Yayınları, s.138. 191 Ahmed Emin, a.g.e., II, s.58; IV, s.156; Abdulkadir Mahmud, a.g.e., ss.31-34. 192 Ebu‘l-Alâ Afîfî, es-Sevrâ er-Rûhiyye fi’l-İslâm (Terc. İbrahim Kaçar, Murat Sülün), Tasavvuf İslâm‘da Manevi Devrim, Risale Yayınları, İstanbul 1996, ss.93- 94; Abdulkadir Mahmud, a.g.e., ss.10-17. 193 Ahmed Emin, a.g.e., IV, s.155; Güngör, a.g.e., s.30. 194 Ahmed Emin, a.g.e., II, ss.58-59; Ömer Rıza Doğrul, İslâmiyetin Geliştirdiği Tasavvuf, İstanbul 1948, s.39. 92 Hristiyanlık dinleridir. Biz tezimizde bu dış kaynaklardan sadece Yeni-Eflatunculuk felsefesinin İslâm tasavvufu üzerindeki etkilerini araştıracağız. Tasavvufun kaynağını araştırırken Ebu‘l-Alâ Afîfî‘nin ―Fi’t-tasavvufi’l- İslâmî ve tarihihi” adlı makalesinin giriş bölümüne bakılmasında fayda vardır. 195 Ebu‘l-Alâ Afîfî kitabının giriş bölümünde tasavvufun kaynağı hususunda şu açıklamalara yer vermiştir: ―Tasavvuf araştırmaları bir grup değerli Batılı bilim adamının XIX. asrın başlangıcından günümüze kadar ortaya koyduğu kıymetli çabalara rağmen hâlâ başlangıç safhasındadır. Onların çabaları, en bereketli meyvelerini incelemiş oldukları alanlarda vermiş olmasına rağmen maalesef bu alanlar henüz keşfedilmemiş diğer pek çok alanla kıyaslandığında oldukça sınırlıdır. Bu bağlamda onlarca hatta yüzlerce Arapça tasavvufi eser, hâlâ yazma halindedir ve kendilerini bilimsel yöntemlerle neşredip, analitik olarak inceleyecek ve yorumlayacak araştırmacıları beklemektedir; bu kitapların bir kısmı, tasavvufun doğuş ve gelişimini incelemede veya belirli bir asırdaki tasavvufu yazmada veya bizzat bir mutasavvıfı incelemeden göz ardı edilmesi ve dikkate alınmaması mümkün olmayan ana kaynaklardır. Üstelik bazı müelliflerin tasavvufun doğuşu ve sufî akideleri teşekkülünü dayandırdıkları faktörlerin ise hâlâ araştırılmaya ve derinlemesine incelenmeye ihtiyacı vardır.‖ 196 Mesela, İslâmî öğretilerin, ilk dönemlerinde zühde ne ölçüde tesir ettiğini; Hıristiyan, İran, Hint düşüncelerinin, Gnostik, Yeni-Eflatuncu, Hermetik düşüncelerin sufî çevreye nasıl girdiğini; hangi bölgelerde bu düşüncelerle sufîlerin düşünceleri 195 Nicholson, Tasavvufun Menşei Problemi, s.13. 196 Nicholson, a.y. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|