Yeni azərbaycan partiyasi gəNCƏ ŞƏHƏr təŞKİlati y u s if o V m ü b a r iZ İm r a n o ğ L u
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
1918-ci il mayın 28-də Tiflisdə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi elan edildi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradıldı. Cümhuriyyətin fəaliyyəti Milli Şura tərəfindən tənzim edilirdi. Milli Şuranın sədri Məmməd Əmin Rəsulzadə idi. 1918-ci il iyunun 16-da Azərbaycan Milli Şurası və Müvəqqəti hökumət Gəncəyə köçdü. Sentyabrın 17-də Azərbay can Milli hökuməti Bakıda qərarlaşdı. 1920-ci il apre lin 28-də bolşevik Rusiyası tərəfindən Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinə son qoyuldu. Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin süqutu ilə əlaqədar müxtəlif mülahizələr irəli sürülsə də ən başlıca səbəb o idi ki, hökumətdə və parlamentdə sabitlik yox idi. Hökumət rəhbərləri idarəçilikdə, siyasətdə və diplomatiyada təcrübəli deyildilər. Xalqda milli birlik və mütəşəkkillik yaratmaq mümkün olmamışdı. Ən başlıcası isə milli lider yox idi. Zamanı öz arxasınca aparmağa qadir olan tarixi bir şəxsiyyətə cəmiyyətin daha çox ehtiyacı var idi. Lakin bu hadisələr tarixdə təcrübə idi. Sonrakı hadisələr üçün ibrət dərsinə çevrilmişdi. Buna görə də həm Cənubi Azərbaycanda, həm də Şimali Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatı öz məqamında təsirini göstərə biləcək potensial bir qüvvəyə çevrildi. Belə ki, 1941 - 1945-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda yenidən demokratik hərəkat baş qaldırdı. Bu dövrdə ölkədəki ictimai ədalətsizliklər Azərbaycan dilində nəşr olunan qəzet və jurnallarda əks olunmağa başlamışdı. 62 Bununla da demokratik hərəkatın birinci m ərhələsi başlandı. Cənubi Azərbaycanda Demokratik hərəkatın ikinci m ərhələsi isə 1945-ci ilin iyun - sentyabr ay larından başlandı. Sentyabrın 3-də Seyid C əfər Pişə- vəri Azərbaycan Demokratik Partiyasının yaranması barədə bəyanat verdi. 1945-ci il «21 Azər» (12 de kabr) günü Milli Məclis işə başladı. Seyid C əfər Pi- şəvərinin başçılığı ilə Milli hökum ət yaradıldı. Milli dirçəliş faktı olan bu hadisə Azərbaycan xalqının tarixinə «21 A zər hərəkatı» kimi daxil oldu. 1946-cı il dekabnn 12-də İranın hökum ət qoşunları Təbrizə daxil oldu. Milli hökumətin fəaliyyətinə son qoyuldu. Stalin Pişəvəriyə tövsiyə edirdi ki, İranın mərkəzi hökum ətinə güzəştə getsin. Demokratik hərəkatın bu- çox üzvləri m əhv edildi. Bir qismi isə Şimali Azərbaycana (Azərbaycanı SSR-ə) keçdi. Seyid C əfər Pişəvəri isə Azərbaycanda B ak ı' - Gəncə yolunda müəmmalı şəkildə törədilmiş avtomobil qəzasında həlak oldu. Bütün bunlar əlbəttə ki, xalqın azadlıq və müstəqillik ideyalarının m əhv olması demək deyildi. Xalqın daxilindəki bu istək nə zamansa həyati reallığa çevrilib öz bəhrələrini verməli idi. Tarix sübut etdi ki, bu doğrudan da belədir. Belə də oldu. 1990-ci ildə SSRİ dövləti süquta uğradı. Azərbaycan 1991-ci il oktyabrın 18-də öz dövlət müstəqilliyini elan etdi. Ancaq həmin 63
dövrdə müsətqilliyi əldə saxlamaq çox çətin idi. Ölkədə daxili bir nizamsızlıq var idi. 1991-ci il sentyabrın 14-də Ayaz Mütəlibov Azərbaycan Respublikasının prezidenti seçilmişdi. Ölkə səriştəsiz rəhbərlərin əlində sanki bir oyuncağa çevrilmişdi. 1992-ci il ilin yanvarında Dağlıq Qarabağın Kərkicahan, fevral ayında isə Malıbəyli və Quşçular kəndləri erməni separatçıları tərəfindən tutuldu. 1992-ci il fevralın 25 - 26-da Rusiyaya məxsus 366-cı motoatıcı alayın iştirakı ilə Xocalı zəbt olundu. 1992-ci il martın 6-da Ayaz Mütəlibov istefa verdi. Mayın 18-də AXC - Müsavat cütlüyü hakimiyyəti qəsb etdi. Lakin bu hakimiyyətin ömrü çox olmadı. Hakimiyyət kreslolarının sahibləri milli mənafe əvəzinə öz şəxsi mənafelərinə üstünlük verirdilər. Ölkə xaos içərisində idi. Hakimiyyətdə liderlik edənlər var idi. Ancaq onların içərisində milli lider olmağa qadir bir rəhbər yox idi. Bunun nəticəsi idi ki, 1992-ci il mayın 7 - 8-də Şuşa, mayın 17-də isə Laçın ermənilər tərəfindən ələ keçirildi. 1993-cü il aprelin 3-də K əlbəcər tutuldu. Bu hadisələr cəmiyyəti mənəvi və psixoloji iflasa aparırdı. Xalq isə öz xilaskarına - Heydər Əliyevə üz tutdu. 1993-cü il iyunun 15-də Heydər Əliyev xalqın təkidi ilə hakimiyyətə qayıtdı. Bu zaman qarşıda bir məqsəd dururdu. Qazanılmış müstəqilliyi qoruyub saxlamaq! Bunun üçün ictimai - siyasi sabitliyin yaranması vacib idi. Lakin ölkədə AXC - Müsavat cütlüyünün 64 törətdiyi əm əllər bu işə ciddi əngəl yaradırdı. Ermənistan isə bundan istifadə edib hücumlannı genişləndirirdi. 1993-cü il iyulun 12-də Ağdərə, 23- də Ağdam, avqustun 21-də Füzuli, avqustun 23-də Cəbrayıl, avqustun 31-də Qubadlı, oktyabrın 2 - 7-də Zəngilan rayonu işğal edildi. Bütün bunlardan əlavə, ölkədə daxili separatçı lıq meylləri də baş qaldırmışdı. 1993-cü ilin avqust ayında Əlikram Hümbətov 7 cənub rayonu əsasmda quraşdırma «Talış Muğan Respublikası» yarandığını elan etdi. Şimal - Qərb regionunda «Ləzgistan dövləti» yaradılması meylləri baş qaldırdı. 1993-cü il iyulun 4- də Gəncədə qiyamçılar dəstəsi peyda oldu. Ölkə belə bir xaos içərisində boğulurdu. Lakin ümummilli lider Heydər Əliyevin gərgin əm əyi, çox ciddi səyləri və siyasi uzaqgörənliyi sayəsində 1994-cü il mayın 12- də atəşkəs əldə edildi. M üstəqillik əldə edildikdən sonra ölkədə ən vacib olan birinci şərt yerinə yetirlidi. Müstəqillik çətinliklər bahasına qorunub saxlanıldı. Bundan sonra isə ölkənin iqtisadi dirçəlişini təmin etmək vəzifəsi qarşıda dururdu. 1994-cü il sentyabrın 20-də böyük neft strategiyası həyata keçirildi. «Əsrin müqaviləsi» adlı 30 illik bir saziş baş tutdu. 1999-cu ildə «Bakı Ceyhan» əsas ixrac Neft kəm əri haqqında saziş imzalandı. 2000-ci ildən ölkədə baş verən iqtisadi dirçəliş dinamik inkişaf m ərhələsinin başlanğıcı daxil oldu. 2004-cü 65
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|