Azərbaycan
Respublikasının
qanunu
qüvvəyə
minmişdir. Həmçinin, «Azərbaycan Respublikasında
Dövlət dili haqqında Azərbaycan Respublikası
qanununun tətbiq edilməsi barədə» 2003-cü il
yanvarın 2-də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
fərmanı verilmişdir.
Bu gün Azərbaycan dili müstəqil bir dövlətin
dili
kimi
geniş
tətbiq
imkanlarına
malikdir.
Azərbaycanın milli mədəniyyət nümunələri, ölkənin
sosial - iqtisadi nailiyyətləri, Respublikamızda baş
verən yeniliklər beynəlxalq aləmə məhz ana dilində
yayılır. Ana dilinin tətbiqi imkanları ilə rəsmi üslub
zənginləşir. Rəsmi üslub bazasında ana dilinin yeni
siyasət və diplomatiya üslubları formalaşır. Ümum
milli liderimiz Heydər Əliyevin və Azərbaycan Res
publikasının Prezidenti İlham Əliyevin xarici ölkədə
Azərbaycan dilindəki çıxışları dövlət dilimizin siya
sət və diplomatiya üslublarının təməlidir. Azərbaycan
dilində bu dilin öz potensialı əsasında hərbi üslub
yaranır. Müasir dövrdə dilin ən başlıca problemi
yazılı və şifahi nitqi bir - birinə yaxınlaşdıran nor
maların tətbiqindən və sabitləşdirilməsindən ibarət
dir. Norma sabitliyi həm dilin Azərbaycan məkanın
dan kənarda öyrənilərək istifadə olunmasını, həm də
zamandan - zamana verilən informasiyaların qəbul
edilməsini asanlaşdırır. Azərbaycan barədə beynəl
xalq aləmdə doğru informasiyaların verilməsi ən baş
lıca cəhətlərdən biridir. Azərbaycanda müstəqil
72
dövlətçilik
öz
bəhrələrini
verdikcə
dilin
öz
məkanından kənarda öyrənilməsinə maraq artır. Bu
isə Azərbaycana aid düzgün informasiyaların məhz
bu dilin vasitəsi ilə alınmasına münbit şərait yaradır.
2) dini təəsübkeşlik
Azərbaycanda ictimai şüurun formalaşması
prosesində, xüsusilə, əxlaqi - etik normaların
zənginləşməsində dinin müəyyən rolu olmuşdur.
Heydər Əliyev milli ideologiya haqqında bəhs
edərkən dinlə əlaqədar fikirlərini belə ifadə edir:
«Biz müstəqillik əldə edəndən sonra islam dinini
özümüzə qaytardıq. Yəni bu din insanların qəlbində
həmişə yaşayırdı, ancaq rəsmi deyildi. Bu, rəsmi
qayıtdı, bərpa olundu. Şübhəsiz ki, müqəddəs
kitabımızda, «Qurani-şərif»də böyük əxlaqi normalar
əks olunubdur. Onlardan səmərəli istifadə etmək
lazımdır».1
Dindən səmərəli istifadə etmək belə başa
düşülür ki, bu dinə etiqad göstərən hər bir kəs onun
qanunlarına,
etik-əxlaqi
normalarına
hörmətlə
yanaşmalıdır. Şərt onda deyildir ki, hər bir vətəndaş
hökmən Quranı təhlil etməyi bacarmalıdır. Ancaq
hər kəsin borcudur ki, dini ayinlərə hörmətlə
yanaşsın,
fanatizmə
meyl
göstərməsin.
Dini
dünyagörüş, şəriət qaydaları əsrlərlə insanların
ictimai şüurunda özünə yer tapmış olduğu üçün qeyri
1 Bax: «Xalq qəzeti», 24 noyabr, 1998.
73
-
ənənvi
dinlərə
və
ya
təriqətlərə
meyl
göstərilməsin. İbadət yerlərinə, müqəddəs sayılan
şəxsiyyətlərə və ziyarətgahlara ehtiram göstərilsin.
Heydər Əliyev bütün bunları ümumiləşdirərkən öz
fikrini cəmiyyətdə aydın dəlillərlə çatdırır: «Biz
imkan verməməliyik ki, dini bəzi "şəxsi məqsədlər
üçün istismar etsinlər. Buna imkan verməməliyik.
Dinin ondan öz məqsədləri üçün istifadə etmək
istəyən ayrı - ayrı adamların əlinə keçməsinə imkan
verilməməlidir. Din həqiqi din xadimləri tərəfindən
istifadə və tətbiq olunmalıdır. Burada da bizim
görəcəyimiz işlər çoxdur və biz dini təbliğ edərkən
müqəddəs islam dininin əxlaq normalarını ölkəmizdə
vətəndaşların arasında geniş yayarkən, eyni zamanda,
fanatizmə yol verməməliyik. Fundamentalizm, Fana
tizm heç də müqəddəs kitabımızın mənası deyil. Bu
sonradan yenə də dindən istifadə edib öz siyasi məq
sədlərinə nail olmaq üçün, yaxud da ki, öz dövlət
işlərini qurmaq üçün yaranmış ayrı - ayrı istiqamət
lərdir. Biz, Azərbaycanda buna yol verməməliyik».1
Nəzərə almaq lazımdır ki, müasir dövrdə
senzurasız ədəbiyyatın yayılması imkanlarından
istifadə edən şəxslər və ya təşkilatlar islam dinini
təbliğ etmək üçün saysız - hesabsız ünvanı, nəşr yeri,
bəzən də müəllifi bilinməyən kitablar və kitabçılar
çap etdirirlər. Bunların bir çoxu insanları haqqa,
1 Bax: «Xalq qəzeti», 24 noyabr, 1998.
74
ədalətə, mənəvi kamilliyə dəvət etmək əvəzinə
onlarda küskün, bədbin əhval - ruhiyyə yaratmağa
meyllidir. Ona görə də xüsusən gənclər arasında
azərbaycançılıq şüuru bazasmda maarifləndirmə işi
aparılmalıdır. Heydər Əliyevin tövsiyə etdiyi kimi,
gənclər dünyaya ayıq gözlə baxmalı, təşəbbüskar
olmalı, həyati çətinliklərdən çıxış yollarını axtarıb
tapmağa daim səy göstərməlidirlər.1
İslam dininə aid həqiqətlər isə birbaşa müqəd
dəs Quranda öz təsdiqini tapmışdır. Quran ilahi bir
kitab kimi özündə üçölçülü məntiqin məhdətinin
təcəssüm etdirir.
Zahiri m əntiq - oxunanların başa düşülməsinə
və onlara riayət olunmasına xidmət edir. Zahiri
məntiq ayinlərin düzgün, dəyişdirilmədən öz norması
hüdudunda yerinə yetirilməsini şərtləndirir.
Batini məntiq - dünya və axirət, bədən və ruh,
işıq və qaranlıq, görünən və görünməyən kimi
əksliklərin qarşılıqlı vəhdətidir. Batini məntiq
bəşəriyyətin böyük kəşflərə nail olunmasının irfan
qapısıdır.
B əşəri məntiq - cəmiyyət həyatında əxlaqi-
etik münasibətlərin, insanların hüquq və azadlıqları
nın təminatçısıdır. Bəşəri məntiq bütün əsrlər boyu
cəmiyyətdə vacib olan həyat və məişət normalarının
məcmusudur.
1 Bax: Heydər Əliyev. Fəal həyat mövqeyinin formalaşdırılması,
mənəvi tərbiyənin təcrübəsi və aktual problemləri. Bakı, 1979, s.15.
75