Yeni azərbaycan partiyasi gəNCƏ ŞƏHƏr təŞKİlati y u s if o V m ü b a r iZ İm r a n o ğ L u
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1 Bax: Y usif Rüstəmov. Fəlsəfənin əsaslan. Bakı, 2004, s.257. 22
- 1 Bax: Yusif Rüstəmov. Yenə orada, s.257.
- 1 Bax: Atalar sözü. «Öndər nəşriyyatı», Bakı, 2004, s.4.
BİRİNCİ BÖLMƏ Azərbaycan cəm iyyətində ictimai təfəkkürün form alaşması Azərbaycan cəmiyyətində icitmai təfəkkürün formalaşmasının sosial, tarixi və ənənvi kökləri vardır. Cəmiyyət həyatında mühüm rol oynayan maddi - mənəvi mədəniyyət nümunələri, sosial, si yasi və iqtisadi dəyişmələr, ayrı - ayrı mədəniyyətlər arasındakı əlaqə və münasibətlər, müxtəlif inteqrasi ya prosesləri ictimai təfəkkürün formalaşmasının qaynaqlarını təşkil edir. Yusif Rüstəmov təfəkkür haqqında bəhs edər kən yazır: «Təfəkkür dünyanın anlayışlarda, mühaki mələrdə, nəzəriyyələrdə və s. fəal ifadə olunması sahəsində bu və ya digər məsəiərin həlli ilə, dünyanın dərk edilməsini ümumiləşdirən vasitələrlə bilavasitə əlaqədə olan ali şüur vasitəsidir».1 Bu mənada
ictimai təfəkkür ictimai şüurun
canlanmasına, yaranmasına, formalaşmasına təsir göstərən idrak vasitəsidir. İctimai şüur, bütövlükdə, «insanların ictimai varlığını, onların maddi həyat şəraitini əks etdirən və cəmiyyətdə mövcud olan ideyaların, nəzəriyyələrin, görüşlərin, hisslərin, 1 Bax: Y usif Rüstəmov. Fəlsəfənin əsaslan. Bakı, 2004, s.257. 22 əhval - ruhiyyənin, adət - ənənələrin məcmusu deməkdir»1. Qısa şəkildə desək, ictimai şüur cəmiyyətdə insanların öz
bəşəri hüquq
və azadlıqlarını dərk etməsi deməkdir. İctimai təfəkkür cəmiyyət üzvlərinin ayrı - ayrılıqdakı fərdi, şəxsi dünyagörüşü deyildir. İctimai təfəkkür bütövlükdə cəmiyyət həyatında yaranmış dünyagörüş deməkdir. İctimai təfəkkür insanların cəmiyyətdəki sosial həyatının, məişətinin, əxlaqi - etik normalarının, vətənpərvərlik duyğularının ümumi
haldakı təcəssümü deməkdir. İctimai təfəkkür xalqın mənəvi həyatını, məişətini, yaradıcılıq münasibətlərini müəyyən edən folklor nümunələrində, şairlərin, mütəfəkkirlərin, maarifçilərin cəmiyyət həyatına gətirdiyi ideyalarda, həmçinin sosial, siyasi hadisələrdə canlanır. Bunları müxtəsər şəkildə aşağıdakı kimi səciyyələndirmək olar: 1) folklor nümunələri İctimai təfəkkürün formalaşmasında cəmiy- yətdaxili hadisə və proseslər böyük rol oynadığı kimi, onun yayılmasında, canlanmasında və sonrakı nəsillərə təsir göstərməsində folklor nümunələri əvəzsiz təsiredici qüvvəyə malikdir. Folklor nümunələrində cəmiyyət həyatı üçün səciyyəvi olan, onun ayrılmaz mənəvi - psixoloji qatını təşkil edən
23
ailə - məişət əxlaqı, etik normalar, insanların qarşılıqlı əlaqə və münasibətləri, eyni zamanda vətənpərvərlik duyğuları özünün bariz təcəssümünü tapır. Belə ki, məsələn, folklor nümunələrinin ümumiləşdirmə baxımından aparıcı qolunu təşkil edən atalar sözləri və zərbi məsəllərdə ictimai - etik normalar, vətənpərvərlik duyğuları, bayatılarda daxili hiss və həyəcan, insan cəmiyyətinə dair humanist münasibətlər, nağıl və dastanlarda ibrətamiz hadisə və proseslər canlandırılır. Atalar sözləri «obrazlı təfəkkürün aforizm şəklində ifadəsi olmaq etibarı ilə milli təfəkkürdəki cilalanmış tarixi təcrübəni, dərin və samballı həyat həqiqətlərini bədii idrak və təxəyyülün süzgəcindən keçirərək yaşadır, onları tükənməz bir eneji ilə dolğun əks etdirir».1 Folklor
nümunələrində, xüsusən, atalar sözlərində ictimai, mənəvi, psixoloji və etik normalarla bağlı bir çox deyimlər formalaşmışdır. Məsələn, dostluq haqqında: «Dost dosta tən gərək, tən olmasa gen gərək», «Dost min isə azdır», «Dost yolunda boran olar, qar olar», «Dostu çox olanın gücü çox olar»; yaxşılıq, xeyirxahlıq haqqında: «Yaxşılığa yaxşılıq hər kişinin işidir, yamanlığa yaxşılıq nər kişinin işidir», «Yaxşı yoldaş yaman gündə tanmar»; düzlük, mərdlik sözübütövlük və şəxsiyyət haqqında: «Düz söz daşdan keçər», «Düz yol gedən yorulmaz»,
24 «Yalançının evi yandı, heç kəs inanmadı», «tgid basdığını kəsməz», «Mərd ömründə bir dəfə ölər, namərd gündə yüz dəfə ölər», «İgid ölər, adı qalar, miixənnətin nəyi qalar», «Kişinin sözü bir olar», «Mərd əldən tutar, namərd ayaqdan», «Mərd kişi çörəyini daşdan çıxardar», «Mərdin gözü tox olar»; ağıl və idrak haqqında: «Ağıl ağıldan üstündür», «Ağıl yaşda olmaz, başda olar», «Ağıllı adam qışm qeydinə qalar», «Ağıllı olan bir dəfo aldanar»; tərbiyyə və etika haqqında «Ağır otur, batman gəl», «Böyük danışanı kiçik götürər», «Böyüksüz evdə xeyir - bərəkət olmaz», «Böyüyün üzünə ağ olmazlar», «Can de, can eşit», «Qız anadan öyüd götürər», «Oğul atadan görər süfrə açar»; vətən və el təəsübkeşliyi haqqında: «El bir olsa dağ oynadar yerindən», «El gücü, sel gücü», «Vətənə gəldim, imana gəldim», «Vətən viranə də olsa yenə cənnətdir», «El dediyi mübarək olar», «El gözü tərəvəzdir», «Elin sözü əvvəl - axır düz olar» kimi hikmət xəzinəsi yaranmışdır. Bayatılarda da insanın
daxili hiss
və həyəcanları, humanist münasibətləri və vətən təəssübkeşliyi öz parlaq ifadəsini tapır. Bü gün bayatılar klassik janr səviyyəsində qalsa da xalqın həyatını, onun ictimai təsəvvür və təfəkkürünü canlı şəkildə ifadə edən bir bədii vasitə kimi çox böyük əhəmiyyət daşıyır. Nağıllarda, dastanlarda bu və ya digər hadisənin təsviri ilə insanların arzu və xəyallan 25
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|