ovqat mahsulotlariga va xomashyoga b o ‘lgan talabning o ‘sishi,
ularni
qondirish usullaridagi, texnika va texnologiyalardagi o ‘zgarishlar
bir vaqtning o ‘zida ularning unum dorlik sifatlarini qayta tiklash
uchun o ‘sib boruvchi potensial im koniyatlarda yerlarning degradat-
siyasiga (buzilishiga) olib keladi va olib kelishi mum kin.
Ijtimoiy ishlab chiqarishda yerning qatnashishi m ehnat jarayoni
asosida sodir b o ‘ladi. M ehnat jarayoni quyidagi elem entlam i o ‘z
ichiga oladi: inson m ehnati, m ehnat predm eti va m ehnat vositasi.
Qishloq xo'jaligida odam yerga boshqa m ehnat vositalari yordamida
ta ’sir etib, to ‘g ‘rid a n -to ‘g‘ri iste’m ol qilish va keyinchalik qayta
ishlash uchun m ahsulot yetishtiradi.
Sanoatning qazib oladigan va qayta ishlaydigan tarmoqlarida yerdan
olinadigan m ahsulot (m a’danli xom ashyo)
ishlab chiqarish vo-
sitalariga moslashtiriladi va aylantiriladi, bu odam larning yerga ta ’sir
etishdagi va iste’mol m ahsulotlarini ishlab chiqarishdagi im koni-
yatlarim kengaytirish im konini beradi. Yerning ham m a uchun
um um iy ishlab chiqarish vositasi deb atalishi bejiz emas, sababi, u
ishchiga u turadigan o'rinni, m ehnat jarayoniga esa - harakat doirasini
beradi. Yer keng m a’noda bu jarayon sodir bo'lishi uchun zarur
barcha m oddiy sharoitlarni o'zida mujassamlashtiradi.
Yer har qanday faoliyatning birlam chi asosi hisoblanadi. Yer
uning paydo bo'lishining
m oddiy sharoiti, uni amalga oshirishning
kenglik asosi (bazisi), odam ishlab chiqarish masalalarini yechishda
ta’sir etadigan jism (predm et) hisoblanadi. Yana, yer m ehnat quroli
yoki vositasi, m adaniy o'simliklarga ta ’sir etib dehqonchilik m ahsu
lotlarini yetishtirishda - mehnat quroli hisoblanadi. Bu esa unga hamma
uchun um um iy ishlab chiqarish vositasi xalq xo'jaligining
barcha
tarmoqlari uchun m ehnat predmeti, qishloq va o'rm on xo'jaliklarida
mehnat quroli sifatida qarash uchun asos bo'ladi.
Agrar ham da industrial sohalar faoliyatida, shu jum ladan, qayta
ishlovchi va qazib oluvchi sanoatda yerning roli ham m a vaqt faoldir.
Sanoat korxonalarini joylashtirish va ularning m e’yorida
ishlashi
yer qatlamlari sifatiga, xomashyo olish va iste’mol qilish ham da
tayyor m ahsulotlarni topshirish joylariga nisbatan o'm iga, tuproq
unumdorligi va yerning boshqa xususiyatlariga, bunda yerning biologik
salohiyatidan qisman foydalanilsa yoki um um an foydalanilmasa ham,
bog'liq bo'ladi.
13
Yerning jamiyat uchun foydaliligining eng to ‘la nam oyon bo'lishi
qishloq xo'jaligida ko'rinadi, bu yerda ishlab chiqarish jarayoni bevo-
sita uning unum dorligi va m ahsuldorligi bilan bog'liq. Odam biolo-
gik,
kimyoviy, texnik vositalar bilan qurollanib o'sim liklarni o'sti-
radi, hayvonlarni parvarishlaydi, bunda u yer va u bilan bog'liq
b o shqa tab iiy resurslardan ham m ehnat predm eti, ham ishlab
c h iq arish quroli sifatid a foydalanadi. Q ishloq xo'jaligi ishlab
chiqarishida (ham da o 'rm o n xo'jaligida) yerning o'ziga xos o'rni
uning
bu tarm o q lard a
asosiy ishlab chiqarish vositasi
sifatidagi
vazifalarini belgilaydi.
Yerning amaliy ahamiyati xalq xo'jaligining ham m a tarm oqlarida
bir xil bo'lm aganligi sababli, u yoki bu ishlab chiqarish faoliyatini
amalga oshirish uchun yerning bajaradigan asosiy vazifalari va zarur
sifatlarini ko'rib chiqam iz (2-jadval).
2 - j a
Yüklə
Dostları ilə paylaş: