Yodgorliklarini

Poydevomi mustahkamlash.
Yer ostida qolib ketgan p o y d e- 
vorlarni t a ’m irlash va m ustahkam lash, uni asl holiga keltirish 
u ch u n b ir to m o n in i n ihoyatda avaylab y er sathigacha, u n d an
keyin shu topildiq asosida arxeologik usulda tagigacha o ch iladi. 
Eng oxirgi burchak g ‘ishtiga yetgach, o ‘n q ir-c h o ‘n q ir holatdagi 
poydevorning ikki yon to m on i va g 'ish t ch ok lari n am tu p ro q
yoki barcha yot narsalardan tozalanadi.
B u nd ay ja ra y o n n in g qo id asiga b in o a n o ‘z o 'r n id a tu rg a n
b iro rta h am g 'is h tn i q o ‘zg*atm aslik kerak . S h u n d a n keyin b o - 
simlikni bildiradigan maxsus asbob bilan tekshirish lozim. C hunki 
bu poy dev or k elajakda o ‘z yelkasiga y u k la tilad ig an yukka b a r- 
dosh berib, k o 'ta ra o la d im i. y o 'q m i? A g a r b a r d o s h b e ra o l­
gan taqdirda b u n d ay poydevorni b ir n e ch a vaqt quyosh t a ’sirida 
q u ritib , u n d an keyin n av b atd ag i g ‘ish tn i q o ‘yishga k irish ish
lozim . Agar poydevor k o ‘p yil yer o stid a n am lik d a tu rib , u n in g
orasid agi q o ris h m a la r k u ch siz lan ib q o lg a n b o 'ls a , b ir n e c h a
tu rd a u ning rasm in i olib keyin bu so h a d a m u ta sa d d i k ish in in g
ish tiro k id a akt tu z ilib . g 'is h tla rn i o ‘r n id a n o lib, to z a la b , iloji 
b o ‘lsa q u ritib , keyin o lin g a n rasm aso sid a y an a q a y ta d a n o ‘z 
o 'rn ig a ku ch li va n am lik k a ch id a m li q o ris h m a b ilan o b ta ro z i 
y o rd am id a y u q o rid a m o ija lla n g a n belgiga q a d a r b ir tek isd a 
g ‘ish tn i terish kerak.
Q uyida biz poydevori sayoz ishlangan va keyinchalik suv bosib 
shikastlangan S am arqanddagi N o d ir D evonbegi m adrasasining 
poydevorini m ustahk am lash va qayta ish lash da usta m e ’m o r 
A bdug'affor H aqqulov q o 'llag an uslubga to 'x ta b o 'tam iz.
Bino poydevori o ch ilib b o 'lin g a c h , u n in g o stid an 70 sm 
c h u q u r kovlab poydevor o stid an h a r ikki m etrga kam ar qilinib, 
ichkari chuqurligini 50-60 sm gacha kovlab, oldin 20 sm q alin - 
likda devor yuzidan, so‘ngra 40 sm gacha tashqariga ch iq arib , 
yuqori m arkali sem ent bilan b e to n to ‘shalgan. U n d an keyin q a - 
lin a rm a tu ra d a n 10x20 sm hajrnida p ay v an d qilib, 2 m a rta
b o ‘yaIgan. Keyin b eto n u stidan q o ‘yib, yuqoridagi b o ‘shliq y an a 
b eto n bilan to ‘ldiriigan, y a ’ni te m ir-b e to n d a n q o ‘sh im ch a p o y ­
d ev o r ishlab chiqilgan. Q o 'sh im c h a poy devo rn in g en in i devor 
tekisligidan 40 sm chiqarib q o ‘yilgan zin apoyaga h a r b ir m etrga

---

ikkitadan 2 m etrlik arm atura tik tarzda payvand qilingan. U larning 
yonidan b o ‘yalgan arm atu ra m ixlardan h ar 25 sm ga devorga q o - 
qib, 30-40 kv. sm te m ir-b e to n u stu n tayyorlangan. U larn in g
ustki qismiga b iryo ‘la 30x40 sm da uzunasiga yana te m ir-b eto n
q o ‘yilgan. Bu qurilm aviy ishlar devorga koshin ishlashdan oldin 
bajarilib, m a rm a r toqlarn i o ‘tkazishda poydevor hisoblangan. 
S h u n d a n s o 'n g k ov langan tu p ro q la r q ay tad an y an a o ‘rniga 
to ‘ldirilib, yuqoridagi shikastlangan devorlarni qaytadan qadim iy 
chorsu g 'isht bilan ishlab m u stahkam lab chiqilgan.
Shikastlangan gumbaz y o k i ravoqlarni m ustahkam lash
. 
T a ’m irlash olam iga n azar tash lar ekanm iz, ko‘pchilik shikast­
langan gum baz, ravoq va peshtoqlarning bir tom onga og‘ganligini 
yoki gum baz va ravoqlarning ayrim qism larining qulab tu shgan- 
ligini ko‘ramiz. Shikastlangan gum baz yoki ravoqlarni ta'm irlashda 
u la rn in g sh ik a stla n m a y q o lg an q ism id an , en g y u q o ri q ism i 
(n ishidan) davra boshlangan qism iga q ad ar andaza olib, shu q o - 
lip asosida b ir n ech alin g a (krojyola) tayyorlanadi. Saqlanib 
qolgan qism idan olingan an d azan i to ‘siqlar (tirgak) yordam ida 
berkitib, h a tto an d az a bilan devor oralig‘ida qolgan b o ‘sh!iqlam i 
sem ent yoki gan ch bilan berkitib q o kyilgach, shikastlangan qism i- 
dagi g‘ishtlarni sekin ajratib olib, g‘ishtlarning o ‘m in i tu p ro q
yoki g an ch lard an tozalab , keyin yuqoridagi olingan and azalarn i 
davra bo shlan adigan o ‘rn idan yuqoridagi nishga biriktirib, bu 
andazalarni h am to ‘siqlar yordam ida yuqoridagidek tartib d a ber- 
k itilad i. S h u n d a n keyin o ‘rn id a saq la n ib q o lg an g kis h tn in g
o ic h a m id a g i g‘isht bilan aslidek bir b oshdan ishlab chiqiladi, 
S huningdek, shikastlangan ravoqlarni yuqoridagi usulda m u s­
tah kam lash va t a ’m irlash m um kin.