Yodgorliklarini

Peshtoqlami mustahkamlash.
D avr o ‘tishi bilan biro r b ir sa­
bab tufayli d ev o r pesh toq yoki m in o ra o ‘z og‘irligi va salobati 
bilan b iro r to m o n g a qism an og‘gan bo 'lish i m um kin. B unday 
hollarda hatto qattiq shamolda h am sezilmas darajada og‘ish ko‘paya 
boradi, og‘ish q an ch a ko‘paysa, bosim ham shuncha oshadi, 1978- 
yili S am arqanddagi N odir D evonbegi m adrasasining chapki sharq 
tom ondagi peshtoqi 80 sm oldinga og‘ib xavfli darajaga kelib qolgan 
edi. O bidani ta ’m irlash loyihasida og‘gan peshtoqni butunlay buzib

---

qaytadan tiklab chiqish ko‘zda tutiladi. B ordi-yu shunday qilinsa, 
peshtoqning asl h o lati va u n d a saq lan ib qolgan naqsh larin i h am
qaytadan ishlab chiqishga to ‘g‘ri kelar edi. Bu esa ta ’m irlash q o i- 
dalariga m u tlaq o zid bo'lib, ularga b in o a n iloji boricha o b id alar- 
ning asl nusxasi va undagi qadim iy n aq shlam i saqab qolish ch o ra- 
tadbirlari k o ‘ri!ishi kerak. S huning u c h u n ham , am alda loyihada- 
gi ta k lif bajarilm adi va ta ’m irchi m e 'm o rla r A bdug\affor H a q q u - 
lov boshchiligida o g 'gan peshto q n i b u zm asd an asl holiga qay ta- 
rish uslubini q o'lladilar. Bu ish q uyidagicha am alga oshirildi.
Og‘gan pesh toqn in g ikki yoni o chilib , u devorlardan alo h id a 
ajratib q o ‘yildi. Keyin peshtoqning old to m o n id a n ikki yon de- 
vorining yer sathidan 50 sm b aland lik d a ikki yeridan devorni 
ko‘ndalangiga teshib, eni 40 sm lik ikki tom onli shvellem i o ‘tkazib, 
ichki to m o n ig a bosadigan o ‘rnini b e to n la h , tashqi to m o n i kuchli 
do m k ratlar yord am ida ustiga q o ‘yildi. S hu tartib d a 4 ta d o m k rat 
yordam ida enkaygan ravoq asl h o la tid a n orq aro qq a k o ‘tarildi. 
S hundan keyin ostidagi b o ‘sh liq lar y uq ori m arkali sem en t q o ­
rishmasi bilan to ‘ldirildi. S em ent q o tg ach , asta-sekinlik b ilan h ar 
kuni dom k ratlarni b ir zayldan b aro b arig a tushirib, t o ‘rt kun d a 
u la ro lib tash land i. S hunday qilib, sakkiz ish kunida eng k atta va 
xavfli og 'gan p esh to q n i undagi saqlanib qolgan naqsh lari bilan 
asl holatiga qaytarildi va peshtoq qurilm asi ishonchli m u stahkam
ko‘rinishga ega bo'ldi. Shundan keyingina peshtoqning tushib ket­
gan naqshlari saqlanib qolganlariga asoslanib, ta 'm irla b chiqildi. 
M ana 20 yildan ziyod vaqt ichida peshtoq va ta'm irlangan naqshlar 
m ustahkam va m ag ’rur turibdi.
Agar o b idalarning og‘gan qism ini b u tu n la y q ay tad an tiklash 
z aru r b o is a , u h o ld a shu qism idagi g ‘ish tlar g an ch va boshqa 
chiqindilardan avaylab tozalanadi, s o iig ra qonun-qoidalari asosida 
b o sh q atd an teriladi. Q ulab o 'r n i tek islan g an devorlarning poy- 
devorini o chish, atro fm i y ot n arsala rd an to z alash m u h im ah a- 
miyatga ega. Saqlangan qismi asosida tiklanayotgan devorning oxirgi 
burchagini aniqlab, g‘ishtlar orasidagi tu p ro q -g a n c h qoldiqlari 
chiqarib tashlanadi. Saqlanib qolgan yangi ishlanadigan g‘ishtning 
o ‘lcham i, pishiqligi, qalinligi farq qilm asligi kerak. Aks ho ld a, 
teriladigan g‘isht devordagi g‘isht b ila n b o g ‘lanm aydi, m u v o za-

---

n a t buziladi. Q adim gi u stalar terilgan g‘ishtlar orasida u c h santi- 
m e trg ach a cho k qoldirishgan. C hok oq g an ch bilan Tekis qilib 
to ‘ldirilgan, u angob usuli bilan sayqallangan. Agar devorda ko- 
shinkorlik va suvoq qilinadigan b o ‘lsa, chok ochiq turgani m a’qul. 
U m u m a n , yo dgorliklam i tiklash, ta 'm irlash d a qadim zam onda 
q o ila n ilg a n usullar h a rto m o n la m a o ‘ng‘ay, pishiq b o ig a n . Bu 
esa ishning yuqori sifatli b o ‘lishini ta 'm in la g an . Shuning uch un
h a m , ta 'm ir la s h d a q a d im iy u su lla rd a n u n u m li fo y d alan ish
m aqsadga muvofiq.
Mustahkamlash
u c h u n asosiy, bosh k o n stru k tiv u n su rlar 
tan lan ish i kerak. D iskret tizim larni m ustahkam lashda loyiha tu- 
zilishi zarur.
M u stah k am lash m a q sad id a k iritilay o tgan konstruksiya u n - 
su r ich id a b erk itilg an , y a 'n i y opiq yoki o c h iq h o la td a b o iis h i 
m u m k in .
M u sta h k a m la s h n in g b ir q a to r tex n o lo g ik u su llari m avjud: 
se m e n tla sh . silikatlash va boshqalar. B a’zan yopiq m u stah k am ­
la sh u s u lid a n b ad iiy e ste tik talab g a k o bra v o z kech ilad i. M a­
sa la n , qiyshayib tu rg a n d ev o r u ch u n o c h iq m u stah k am lash
u su li q o ‘1 k e lm o q d a , c h u n k i aks h o ld a u a g ‘a n a b k etay o tg an - 
d a y k o ‘rinadi.
P oydevor va aso slam i m ustahkam lash u ch u n obidaga yangi 
p o y d ev o r kirgizish h a m d a poydevorni g ‘ilofga olish usullari 
q o ila n ila d i:
a) Poydevor kirgizish usulida boMaklab, yangi poydevor kir- 
giziladi. P oydevor k o 'p ro q m onolit b eto n d an yoki tem ir-b eto n - 
d a n ishlanadi, U stu n yoki tay an ch lar tagiga poydevor kirgizish- 
d a ju d a ehtiyotkorlik zarur.
Bu usulni quyidagi h o llard a qoMlash tavsiya etilm aydi:
— poydevor ju d a ch u q u rg a ketganda;
— poydevor ju d a enli b o ig a n d a ;
— poydevor balandligi ju d a past boMganda;
— eski poydevor uv alanib ketganda.
b) Poydevorni g ‘ilofga olish usulida yangi poydevor kiritish 
m u m k in b o ‘lm agan da poydevor yonini kengaytirish, u n ig ‘ilofga 
olg and ay m u stah k am lash m um kin. Q o ksh im ch a poydevor yoki 
g ‘ilof ortiqcha yuk olishga hisoblanadi.

---

Eski va yangi poydevorni bog‘lash usullari turlichadir. Bog‘lash 
b eto n “tish ” orqali bajarilishi m um kin. G ‘ilo flarn in g randbalka 
turi poydevorga ortiqcha yuk tushadigan joylardan og‘irlikni boshqa 
joylarga o ‘tkazish im koniyatini beradi.
G ‘ilofdan b a’zan q o ziq larn in g rostverki sifatid a foydalanish 
m um kin.
H aiqalangan tem ir-b eto n g‘ilo f “bandaj” , “ k o ‘y lak” , «yashik» 
(sandiq) ko‘rinishlarida h am ishlanishi m um kin.
1. Y odgorliklarni m u stah k a m lash d a n im alar nazarga o lin a d i?
2. Y odgorliklarni m u stah k a m lash n in g o ch iq va y o p iq u su llari n im a la rd a n
iborat?
3. P oydevorlar va asoslarni m u stah k a m lash d a q an d a y u su lla r q o ila n ila d i?
4. S hikastlangan devor, g u m b a z va ravoqlar q an d a y m u sta h k a m la n a d i?
5. P esh to q lar qanday u slublarda m u stah k am lan ad i?
6. O b id a n in g b ir to m o n g a o g 'g a n yoki q u la b tu s h g a n q ism la ri q an d a y
tik la n a d i?
7. O b id alam i m ustahkam lashda xalq ustalarining (ajribalaridan q an d a y m i- 
so llar k eltira olasiz?