Yodgorliklarini

Qo ‘riqxona hududi me \moriy yodgortiklarning muhofaza hudu -
dint tashkil etish vazifalari.
Q o‘riqlanadigan o ‘ra m la r yoki 
m e'm oriy yodgorliklar q o ‘riqlanadigan m aydonlar - yodgor- 
liklarni o ‘rab turgan shunday hududki, u yerlarda:
a) tarixiy rejalarga ehtiyotkorlik bilan m unosabatda b o ii-
nadi, tarixiy va tabiiy muhitni saqlab qolinadi, ularning yo‘qolgan 
belgiiarini qayta tiklash imkoniyati ko‘rib boriladi;
b) qulay vaziyat, tevarak-atrof havosining tozaiigi, harakat- 
lar ta ’sirdan him oya va havfsizligi ta ’m inianadi;
v) yodgorlikka jism an zarar yetkazadigan, u yoqdan bu yoq- 
qa katta m iqdorda yuk tashilishini keltirib chiqaradigan, yerni va 
havoni ifloslantiradigan sanoat korxonalari, ustaxona va om bor- 
xonalar olib chiqib ketiladi;
g) havo orqali elektr simlari tortishga, transform ator kichik 
stan siy alari, d o ‘k o n c h ala r va bevosita yodgorlikka tegishli 
bolm agan ham da uning ko‘rinishiga putur yetkazadigan. tomosha 
qilishga halaqit beradigan reklama taxtalari va boshqa qurilmalar- 
ni o ‘m atishga yo ll q o ‘yilmaydi;
d) obidani qo ‘riqlash bilan bog‘liq b o klmagan har qanday 
ishga, jum ladan, qishloq xo‘jalik ishlariga ruxsat berilmaydi;
e) arxitektura yodgorliklarini q o kriqlovchi idoralar bilan 
kelishilgan holda quyidagi ishlami amalga oshirish mumkin bo‘ladi:
— yodgorlik binolarini tiklash-ta’mirlash, o ‘z holicha saqlab 
qolish va ulardan foydalanish ishlari;
— obodonlashtirish va sirtdan yoritish, yodgorlikka doir 
ko‘rgazma taxtalari o'rnatish;
— ko ‘chirilayotgan korxonalarning binolarini tarixiy m uhit 
xususiyatini qayta tiklovchi bino va inshootlar bilan alm ash- 
tirish;
j) m adaniy qatlam qo'riqlanadigan o ‘ramda arxeologiyaga oid 
go'shada h a r qanday tuproq ishlari yodgorliklam i qo ‘riqlash 
idoralarining qaroriga binoan va arxeologlarning kuzatuvi ostida 
bu hududlarda qurilishlar boshlashdan oldin olib boriladi.

---

Tartibga solib turiladigan yoki m a'lum tartib-qoida o ‘rnatiU
gan o'ram lar — bu qo ‘riqxonalam ing yaqin atrofida joylashib, 
arxitektura yodgorliklari uchun m uhit yaratib turadigan, shahar- 
ning tashkil topgan arxitektura yodgorligi m aydonida shu m uay- 
yan obida aham iyatini saqlab qolishga yordam beradigan, uning 
yaxshi ko‘zga tashlanib turishi uchun qulay shart-sharoit yarata- 
digan hududlardir.
Tartibga solinib turiladigan o‘ram larda quyidagicha tartib-qoi- 
da o‘matiladi:
a) qadimiy reja yoki tabiiy m uhitning bizning davrim izgacha 
saqlanib qolgan b o iak iari va qim m atli belgilari saqlab qolinadi, 
yodgorliklaming shaharsozlik bobidagi aham iyati m ustahkam la- 
nadi yoki qayta tiklanadi, ularni ko‘rib, idrok etish shart-sharoitlari 
ta'm inlanadi, tarixiy muhitga nom utanosib b o ig a n va yodgor­
liklar ahamiyatiga putur yetkazadigan inshootlar bartaraf etila­
di, m e’moriy jih atd an badiiy qiymatga ega b o ig a n ko ‘rkam m u ­
hit yaratuvchi gilam nusxa, ya’ni naqshindor im oratlar imkon 
qadar to iiq saqlanadi, xarob ahvoldagi binolar va ayrim qism ­
lari asta-sekin yangilanishi yoki maxsus loyihalashtirilgan bino­
lar bilan almashtirilishi mumkin;
b) havoni ifloslantiradigan ham da y o n g in xavfi b o ig a n sanoat 
korxonalarini joylashtirish taqiqlanadi;
v) kam dan-kam holiarda va yodgorliklam i qo‘riqlash idora- 
lari bilan maslahatlashib tuzilgan loyihalar asosidagina m u h an ­
dislik va transport inshootlari bunyod etishga y o i qo ‘yiladi; sha- 
harning tarixiy qismiga m unosib kelm aydigan texnikaviy uslub- 
lar va shakllargina qoilaniladi;
g) binolar tartibga solib turiladigan o 'ram lard a im oratning 
vazifasiga, balandligi va uzunligiga, tuzilishiga, ko‘kalamzorlashti- 
rish va obodonlashtirish xususiyatiga, tebranishga, bardoshligi- 
ga, materiali hamda qurilish jihatlariga va boshqa uslubiy imkoniyat- 
lariga qarab chegaralab turiladi.
Q o'riqlanadigan tabiiy muhit o 'ram lari — tabiiy m uhitning 
tarixiy manzarasi va tevarak-atrofdagi tabiat bilan aloqasini saqlab 
qolish va qayta tiklashni ta’minlashga d a’vat etilganidir; ular hudu- 
dida quyidagicha tartib-qoida o'm atiladi:

---

a ) tarixiy m uhitni biizib ko‘rsatadigan binolar va inshootlar 
b arta ra f etiladi;
b) o ‘simliklar tu ri saqlab qolinadi va izga solib turiladi;
c) piyodalar uch u n yo'Jaklar va m aydonlar bunyod etiladi, 
biroq tabiiy m anzaram ifloslantiradigan va buzadigan korxonalar 
qurilmasligi lozim.
Muayyan arxitektura yodgorliklarining qiymati unga ta ’rif-tavsif 
b o ‘lib xizmat qiluvchi va o ‘zaro m untazam aloqada bo ‘lgan bir 
q ato r om illar bilan quyidagicha belgilanadi:
1. Arxitektura yodgorliklarining tarixiy qiymati;
2. Arxitektura yodgorliklarining shahar tarkibidagi o ‘m i;
3. Arxitektura yodgorliklarining bir-biriga nisbatan joylashuvi;
4. Arxitektura yodgorliklarining fizik holati;
5. Arxitektura yodgorliklarining dastlabki vazifasi.
Bu alohida arxitektura yodgorlildarining asosiy omillari o'zining 
tarkibiy belgilariga ega b o ‘lgan butun bir tizim ni tashkil qiladi, 
arxitektura yodgorliklari b ir maqsadga yoki sanab o ‘tilgan sifat- 
lardan b ir qanchasiga ega b o ‘lishi mumkin. B undan tashqari, ar­
xitektura yodgorligi ayni paytda ham tarix, ham m adaniyat y od­
gorligi bo ‘la oladi.
Shahardagi tarixan shakllangan yodgorliklar uchun muhit bo‘lib 
xizmat qiladigan va ular biJan birgalikda shaham ing m e'm oriy 
uyg‘unligini vujudga keltiruvchi ommaviy turar uy-joylar ham 
shunday bahoga m unosib b o ‘lmog‘i mumkin. Arxitektura yodgor­
liklari ustida olib boriladigan loyiha ishlari quyidagilardan iborat:
— arxitektura ansam bl (go‘sha)larini vujudga keltirish (bu us­
lub asosiy om illarni qiyoslashga va qo‘riqlanadigan o ‘ram larning 
k o ‘lam ini aniqlashga asoslanadi);
— arxitektura yodgorliklarini zamonaviy vazifalarga moslashti­
rish (binoning datslabki vazifasini hisobga olgan va hozirgi m o‘I- 
jallanayotgan xizm atini puxta o £ylagan holda) keltirib chiqaradi.
Arxitektura yodgorliklarning yuqorida sanab o'tilgan ta ’rif- 
tavsiflari yig‘m a, ya’ni integral tavsif deb atalm ish bahoni (m aj­
m ualari bilan birga yoki alohida holda) keltirib chiqaradi.
Arxitektura yodgorliklarini saqlab qolish uchun sanab o ‘tilgan 
sifatlar mos qiym atga ega b o ‘lishi lozim.

---

Bogklar uch u n qo‘riqlanadigan o kram lar am aldagi chega- 
ralari doirasida belgilanadi. Alohida badiiy yoki tarixiy ahamiyatga 
ega bog‘-istirohatgohlar majmuyi bundan m ustasnodir. Bunday 
sayilgoh-istirohatgohlar u ch u n q o ‘riqlanadigan o 'ra m la r shu 
bogkning yo'qotib yuborilgan qism lari qayta tiklanishini hisobga 
olib belgilanadi, saroy va qo ‘rg 'o n bog‘-istirohatlari uygkunligini 
tashkil etish uchun esa butun majmua uchun yaxlit qo ‘riqlanadigan 
o ‘ram hosil qilish zarur boMadi.