Yodgorliklarini

r
2
L
J
г
-Ч
4 . 4 . 3 - r a s m .
H a vo bilan isitish t a r m o g ‘ining shartli sxe m a si: a -m a h a lliy 
ta rm o q , b -m a rk a zla s h g a n ta rm o q ; 1 -k a lo rife r; 2 -x o n a ; 3 -v a 4 -ta rq a tu v c h i 
va q a yta ru vch i h a vo tarm oq lari.
4 . 4 . 4 - r a s m .
Ventilatsiyali klapan q u rilm a s i: 1 -q o b iq ; 2 - o ‘q ; - ste rje n ; 3 - 
k lapan (je z, b -0 .2 m m ); 4 -o ld in g i ro m ; 5 -o r q a ro m ; 6 -d a rp a r d a la r.

---

4 .4 . Yodgorliklarr»; yangicha jihozlash 
rnasalalari
M e’m oriy obidalami yangi ehtiyojlarga moslashtirishda ularda 
ishlaydigan odamlarga qulay sharoitlar yaratib berish, obidalaming 
qim m atbaho badiiy boyfiklari va qurilmalarim ng yaxshi saqla- 
nishini ta ’minlash maqsadida obidani tegishli texnik va muhandislik 
jihozlari bilan jihozlash talab etiladi. Odatda, bunday jihozlar 
tarixiy obidalarda oldindan b o im ay d i, bo‘(sa ham talabga javob 
berm aydi, shu sababdan uJarni qayta loyihalash zarur b o ia d i.
M uh an d islik jiho zlarin in g tu ri va hajm i obidani qanday 
m aqsadda foydalanishga va un d a havo harorati. nam ligi, havo 
almashuvi, yoru g lik n i zam onaviy talablar doirasida belgilashga 
b o g iiq b o ia d i. Bunda esa, o kz navbatida, obida interyerining 
k o ia m in i, undagi naqsh va bezaklar, bino qurilish ashyolari- 
ning h am da qurilm aiarning turi va holatlarini ham e ’tiboiga olish 
zarur b o ia d i. Faqat shundagina obida xonalaridagi havo almashu- 
vini talab doirasida hisoblab chiqish mumkin. M aium ki, ko‘pincha 
tarixiy yodgorliklarda tashqi devorlarning qalinligi pastdan ba- 
landga k o ia rilg a n sari qisqarib boradi. M asalan, m aqbara va 
xonaqohlar tashqi devorlarining qalinligi pastki qism ida odatda 
1-1,5 m etr b o is a , balanddagi qismi, ya'ni gumbaz osti gardishi- 
da 30-80 santim etrni tashkil qiladi. Bu esa, bino ichidagi havo 
haroratining balandlik bo'ylab turlicha boMishiga va havo almashuviga 
ta ’sir qiladi, Obidaning issiqlik ta'm inotini loyihalash va uni mu- 
handisona jihozlashda ana shu jihatlar e'tiborga olinishi zarur. 
O bidalar yoki ulardagi ayrim xonalar va zallar yuzasining m iq- 
dori o ‘sha xona yoki zalning balandligiga nisbatan ancha kichik 
b o ia d i. Shuning uchun, havo aylanishi balandlik bo ‘ylab har xil 
b o ia d i. X onadagi havo alm ashishi va issiqlik ta ’m inotini loyi­
halashda ham da sham ollatish va isitish jihozlarining o ‘rnini 
aniqlashda ana shu vaziyatlar ham e’tiborga olinadi.
O bidada uning vazifasi va ekspluatatsiyasiga mos mikroiqlimni 
yaratishdan maqsad eng aw alo bino qurilmalari va naqsh-u ni- 
gorlarini yaxshi saqlashdan iborat. Ana shu m aqsaddan kelib 
chiqqan holda binoda shunday mikroiqlim yaratilishi kerakki, toki

---

qurilmalarning ichki qismlariga nam lik tushm asin. Agar obidani 
tabiiy sham ollatishda, havosini alm ashtirishda ichki qurilm alar 
va naqshlarga namlik tushishi kutilmasa, mikroiqlimni yaratishda 
muhandislik jihozlariga zarurat tug‘ilmaydi (havo harorati va nam - 
ligini nazorat qilib turuvchi asboblardan tashqari). Xonalardagi 
havo harorati va issiqlikni ta ’minlashda shunga e’tibor berish zarur- 
ki, toki ichki konstruksiyalarga namlik tufayli kondensat tu sh ­
masin. A n’anaviy isitish tarmog'ini yaratishda esa m e’yordagi miq- 
dorlar param etri, ya’ni ichki havoning harorati T-13° C, doim iy 
namligi f-55% bo ‘!ishini ta ’minlash zarur. Bu esa tashqi havo­
ning parametrlariga bog‘liq.
K o‘rib turibmizki, obidada qulay havo rejimining param etr- 
larini ta'm inlashim iz uchun m a'lum turdagi va miqdordagi tex ­
nik tizim va vositalam i qo'llashim iz zarur bo ‘ladi. Bu esa, o ‘z 
navbatida, bino interyeriga va qurilmalariga qo ‘shimcha sun’iy ji­
hozlar o ‘rnatilishini talab qiladi. Shuning uchun obidani biron- 
bir yangi vazifaga moslashtirishdan oldin bu vazifaga mos keluv- 
chi m ikroiqlim ning yaratilishi zarurligi va bu binoning kelajak- 
da yaxshi saqlanishiga salbiy ta'sir ko‘rsatmasligini o kylashimiz 
lozim bo'ladi.
M e'm o riy yodgorliklarda ichki havo param etrlarin i t a '-
m inlashning texnik tizim ini loyihalashning o ‘ziga xos xususiyat- 
laridan yana biri shuki, tarixiy obida konstruksiyalari va qurilish 
ashyolari, odatda, massiv bo'lib, ularning issiqlikka chidam lili- 
gi va namlik rejimi yangi qurilgan binolardan tubdan farq qiladi. 
T arixiy o b id a la rd a q o ksh im ch a y o rd a m c h i tex n ik x o n a la r 
b o im ay d i, devorlarining qalinligi, gum bazlar, ulardagi naqsh 
va bezaklar esa texnik jihozlar o'rnatishga halaqit beradi. Shuning 
uchun bunday obidalarga isitish va sham oilatish jihozlarini loyi- 
halash va o‘rnatishda ulardagi mavjud h a r bir im koniyatdan: 
tuynuk, o ‘choq, pechka, kovak va teshiklardan to ‘laroq foydala­
nishga to ‘g‘ri keladi. Ulardan zamonaviy texnik jihozlami o ‘rnatish 
va o ‘tkazishda unumli foydalanish uchun loyiha ishlarini boshlash- 
dan oldin obidani joyida o krganib chiqish lozim. A rxitektor — 
ta ’mirlash loyihasining muallifi binoga o ‘m atiladigan m uhandis­
lik jihozlarining turlari va hajmini (ayniqsa, yoritish va isitish

---

jihozlarini) tanlashdan ularni yetkazish va o'rnatish joylarini 
aniqlashda shaxsan o ‘zi qatnashishi maqsadga muvofiq.