Yodgorliklarini

Q o‘riqxona!arni tashkil etishning asosiy usullari
. Q o‘riq- 
xonalarni tashkil qilishga doirlo y ih an i ishlab chiqishda quyidagi 
tadqiqot usullari qo ‘llaniladi:
1. Shaham ing tarixan shakllanishida uning tuzilishi qanday 
rejalashtirilganligini o'rganish va tadqiq etish zaru r, jumladan:
— shaham ing va undagi tarixiy yodgorliklarning barpo bo'lish 
tarixini o ‘rganish;
— tarixiy markazning rejaga asosan tuzilishidagi o ‘ziga xoslik;
— yodgorliklarning asosiy shaharsozlik xususiyatlari;
— k o ‘cha va binolar uyg'unligi, ya’ni ansam bllar m ajm ualar 
tuzilishi.
B unday tadqiqot arxiv m a'lum otlarini, tarixiy bibliografik 
m an b alam i, shaham ing turli davrlardagi rejalarini o ‘rganish, 
0 ‘zbekiston shaharsozlik loyihalari ilm iy-tekshirish instituti, 
O ‘zbekiston tarixiy yodgorliklarni ta ’mirlash ilmiy-tekshirish va 
loyihalash instituti, O bzbekiston shaharsozlik va aixitektura n a ­
zariyasi ilm iy-tekshirish institutlarining turli yillarda ishlab chi- 
qilgan loyihalari ham da kuzatuvlari asosida binolarning hozirgi 
ahvolini suratga olish orqali olib boriladi.
2. T arixiy shaham ing m e'm oriy hududini tashkil qilishda 
quyidagi om illar hisobga olinadi:
— m aydonlar va ko lch alar uyg'un birliklarining tuzilishi;
— loyihalashtirishdagi o ‘zaro aloqalar;

---

— ko‘lamdagi mutanosibliklar;
— hududning tashkil etilishi;
— shahar markaziy ko ‘rinishlarining rivojlantirilishi;
— qo‘shni im oratlar uyg‘unliklari va yodgorliklarga ochiqligi.
3. Tarixiy shahar binolarini, ularning tarixiy-badiiy va sha- 
harsozlik qimmati nuqtayi nazaridan tadqiq etish quyidagi bos- 
qichlarda olib boriladi:
— b a ’zi binolar uyg‘unligi (ansam bllar) va yodgorliklarning 
shaham i shakllantirishdagi aham iyatini aniqlash;
— m adaniyat yodgorliklari sifatida saqlab qolinishi zaru r 
b o ig a n tarixiy-badiiy qimmatga ega binolarni aniqlash;
— tarixiy m uhitni vujudga keltiradigan binolarni aniqlash;
— ta ’mirlash yoki qayta qurish, tozalash, alm ashtirish yoki 
buzib tashlashni talab qiladigan binolarni aniqlash;
— binolarga shahardagi im oratlar uyg‘unligini, ya’ni ansam - 
bllam i, uning arxitekturaviy qiyofasini shakllantirishdagi roli va 
ahamiyatiga qarab tavsif berish.
4. Arxeologiya tadqiqotlarini talab qiladigan madaniy q at- 
lamni — hududni aniqlash;
5. Shahar binolar uyg‘unligini, ansamblini uning tashqi nuq- 
talardan va yo'nalishlardan ko‘rinishini hisobga olib, binoning 
savlatiga qanday e ’tibor berilganligini tahlil etish:
— shahar tuzilishida yetakchi aham iyatga ega b o ig a n binolar 
majmuasi, k o iam lari, balandliklarini hisobga olgan holda jo y ­
lashtirish;
— binolar bichim ining mahalliy, tabiiy sharoitlarga va qanday 
ko ‘rinib turishiga b o g iab moslanishi;
— yetakchi binolar o'rtasida ko‘zga k o 'rin arh aloqalar m av- 
judligi;
— shahar shakli va um um iy ko‘rinishining tadrijiy rivojla- 
nishdagi o'm i;
— tashqaridan ko‘zga tashlanib turadigan nuqtalar va yo ln a- 
lish larn i joylashtirish ham d a u la rd a n tu rib sh ah a r b in o lari 
uygim ligi, ansambllarini kuzatuv im koniyatlari;
— arxitektura yodgorliklari bilan tevarak-atrofdagi tu ra r joy 
binolari im oratlarining miqyos jihatidan nisbati.

---

Shu m aqsadda tarixiy m arkazning, y a'n i markaziy arxitek­
tura ansam bllarining uyg‘unligi eng yaxshi ko ‘rinadigan hudud- 
ning ko‘z ilg‘ab olinadigan chegaralari belgilanadi.