Yodgorliklarini

1. Yodgorlik va yangilik tutashgan holatlardagi loyihalash­
ning o'ziga xosliklari.
Qayta qurish loyihasining mavzusi sifatida mahalliy ahamiyatga 
ega bo'lgan yodgorlikda ishtirok etadigan (unga qo'shiladigan) 
bino loyihasi olinadi. M asalan, eski mahalla masjidini (yoki eski 
choyxonani, yoki ikkisini ham ) o ‘z ichiga olgan yangi guzar 
bino loyihasi olinishi m um kin. Bu vaziyatda loyihalash g'oyasi 
bir vaqtning o kzida ham qadimgi, ham yangi arxitekturani o‘zida 
singdirgan majmua yaratishdan iborat bo‘lishi m um kin. Yodgor­
lik ta ’m irlanm agan bo'Isa, uni ta ’mirlash, kerak bo'Isa, moslash­
tirish ham rejalanadi. M azkur vaziyatlarda bino arxitekturasida 
funksiya shaklni belgiiaydi.
2. Yodgorlik va yangilik tutashmagan (a yri-a yri boilgan) ho­
latlardagi loyihalashning o‘ziga hosliklari.
Q ayta qurish loyih asin in g mavzusi sifatid a yodgorlikni 
m a ’naviy-badiiy mavqeyini tiklash maqsadida obidalarni qurshab 
olgan bin o (‘‘tegraviy arxitektura”) yoki obidalar oraliqlarini 
to ‘ldirgan bino (“to'ldirm a arxitektura”) loyihasi olinadi. Masalan, 
ansam bllik yo‘qotilgan, ya’ni o ‘zaro bog‘liqligi uzilgan tarqoq

---

yodgorliklarni qaytadan bog‘lash (ansam bllashtirish) loyihasi 
olinishi mumkin. Bu vaziyatda loyiha g‘oyasi tarixiy 
majmuani
reabilitatsiya 
qilishdan
iborat bo ‘Iishi m um kin. M azkur holatda 
arxitekturaviy shakl ustuvorlikka ega bo ‘ladi, shaklga mos funksiya 
tanlanadi, demak, 
shakl maznumni belgilaydi.
H ar keltirilgan ikki holatda ham qayta qurish loyihasini tu ­
zish (ta ’mirlash loyihasini tuzish kabi) uch bosqichlidir. Bular: 
tarixiy joy (m ajm ua)ni tadqiq qilish, loyihalash va loyiha chiz- 
malarign sharhnom a yozish bosqichlaridir. H ar b ir bosqichning 
ishlari loyiha xususiyatlariga muvofiq bajariladi.
6 . 2 . 1 - r a s m . G u z a r m asjidini t a ’m irlash loyihasi. T a la b a n in g k u rs ishi.
O 'lchov va loyiha chizm alari (tarzlar, tarh lar, bosh tarhlar, 
m ajmua tom onlarining yoym alari) 1:50; 1:100; 1:200; 1:250; 
1:400; 1:500 nisbatlarda bajariladi. Ayrim oMchovlar kartogram - 
m a shaklida ishlanishi m um kin. U shbu qayta qurish loyihalarida

---

um um iy ko ‘rinish sifatida perspektiva qatorida aksonom etrik 
(izom etrik va dim etrik) chizm alar q o l keladi. Aksonom etrik tas- 
vir bilan tarh birlashtirilishi h am mumkin. Odatda, qayta qurish 
loyihasida lavha chizishga hojat bo‘lmaydi.
T a ’m irlash va qayta qurish mavzularida loyihalashning aha- 
miyati katta. 0 ‘zbekistonning kelgusidagi arxitekturasining o ‘ziga 
xosligini ham da yodgorliklami saqlash bo'yicha jah o n talablariga 
mosligini ta ’m inlaydigan m alakali mutaxassislarni yetishtirishda 
o ‘tm ish m adaniyatim izga oid mavzular boshqa m avzular silsi- 
lasida arxitekturaviy loyihalash fanining ajralmas bo kg‘inm i tash­
kil qiladi.
6 .2 . Ilmiy y o ‘nalishdagi kurs loyihasining 
o ‘ziga xosliklari
Oliy ta ’lim da ilmiy yo‘nalishdagi kurs ishlari alohida ahamiyat 
kasb etadi. Ilm iy yolnalishni tanlagan talabalarga arxitektura 
yo ‘nalishi asosida tuzilgan barcha m agistratura mutaxassisliklari 
o ‘ziga xos bazaviy bilim va ko‘nikm alar beradi.
Bu yo'nalishdagi kurs ishlarining o‘ziga xos jihatlari yaqqol 
ko'zga tashlanadi. Bu o bziga xosliklar ishning grafik qismi, matn 
qismi ham da himoya qilishga ham taalluqlidir.
M avzu tanlashda ko‘proq grafik rekonstruksiya talabalar to- 
m onidan k o 'p ro q tanlanadi. Boshqa holiarda shaharsozlikka, 
m e’m oriy m ajm ualarga yoki alohida olingan hajmiy obyektlarga 
tegishli b o ‘lishi m um kin. Ish jadval tariqasida h am b o lish i 
m um kin.
Kurs ishi boshqa ilmiy ishlar kabi uch qismdan iborat b o ia d i. 
Bu m aterial to 'p lash , yig‘ilgan m ateriallarni tahlil qilish va xulo­
sa chiqarishdan iborat.
Boshqa yo‘nalishdagi ta’mirlash va qayta qurishning grafika, matn 
qismi va himoyaga tegishli o‘ziga xosliklarini alohida ta’kidlash zarur.
G raflka. Bu yerda kurs ishining chizm a qismi ko‘proq gra- 
foanalitik tarzda bajariladi. Grafika qismida asosiy kelingan xulosa 
yaqqol ko'zga tashlanishi lozim. Bu xulosa chizm a yoki jumJalar 
orqali ifoda qilinishi mum kin.

---

M atn . Boshqa yo‘nalishdagi kurs ishiga qaraganda ilmiy 
y o ‘nalishdagi ishlarda m atn ko ‘proq kattaroq hajm da b o ‘ladi. 
M atn qismida barcha ilm iy ishlarning tarkibida boMgani kabi 
m avzuning dolzarbligi, m avzuni o ‘rganilganlik darajasi, m av- 
zuga tegishli ishlarning m ualliflari, m uam m o n i hal etishda 
q o ‘yilgan m asalalar, bu b o rad a o lim la rn in g qilgan ishlari 
to ‘g‘risida m a'lum ot berishlari, talabaning o ‘z ishida iqtibos (si- 
tata) to ‘g ‘ri va to kla -to ‘kis ko ‘rsatilishi va foydalanilgan adabi- 
yotlar qoida asosida keltirilishi lozim boMadi. Adabiyotda m uallif 
familiyasi, ism i-sharifi, adabiyot yoki m aqola nom i, nashr etil­
gan shahar, nashr etilgan yili va betlari to ‘liq ko‘rsatiladi. Beri- 
ladigan adabiyotlar soni 5-6 tad an kam boMmasligi kerak. Ish- 
ning m atn qismi foto, chizm alar, sxema va jadvallar bilan bo- 
yitilgan holda 40-60 bet bo'lishi lozim.
Himoya qilish jarayonida mavzuning dolzarbligidan boshlash 
maqsadga muvofiq. Ishning asosiy qismi gapirilganda asosiy mu- 
am m o va uni hal etish masalalari to ‘liq gapiriladi va xulosa aniq, 
lo ‘nda tushuntirilishi lozim. M uhokam a paytida berilgan savol- 
larga ilmiy axloq va ilmiy etiket bilan javob beriladi.
Tanlangan ilmiy yo'nalishdagi ish kelajakda m agistratura va 
aspiranturada ilmiy ishni davom ettirish im koniyatini, disser- 
tatsiya yozish uslublarini, gapirishni, fikrlash va xulosa chiqarish- 
ni o ‘rganishda katta ahamiyat kasb etadi.
6 .3 . Kurs loyihasini bajarish bosqichlari
Arxitekturaviy yodgorliklarni (in sh o o tlar va tarixiy jo y lar- 
ni) ta ’m irlash yoki qayta qurish b o ‘yicha o ‘quv loyihalash 
ja ra y o n in i olti asosiy bosqichga boMish m um kin. Bular: 1) ta - 
iabalarga beriladigan yodgorlik h o latin i ifodalovchi tayanch 
m aterialni tayyorlash; 2) yodgorlikni o 'rg a n ish -ta d q iq o t bos- 
qichi; 3) loyihaviy yechim tanlash; 4) vazifaning grafik qism ini 
bajarish; 5) vazifaning tn atn iy qism ini bajarish; 6) loyihani 
him oya qilish.
1-, 3- va 5-bosqichlarga oid vazifa tayyorlash, loyihaning 
g ‘oyaviy qismini ishlab chiqish, tegishli qurilish m ateriallarini

---

tanlash va sharhnom a yozish masalalari maxsus sarlavhali uslubiy 
k o ‘rsatm alarda ko‘rib chiqilgan.