Yodgorliklarini

Vazifaninggrafik qismini bajarish.
Chizm alar lxl m o ‘lcham li 
taxtada (planshetda) bajariladi. U n d a quyidagilar chiziladi: 1) 
tarzlar (oldingi va keyingi holatlar); 2) tarh lar (oldingi va keyin­
gi holatlar); 3) qirqim lar (oldingi va keyingi holatlar); 4) bosh 
tarh yoki situatsion tarh (joylashuv tarhi); 5) perspektiva yoki

---

um um iy ko‘rinish; 6) arxitekturaviy bo ‘lak yoki lavha. Agar ta- 
laba yodgorlikning ichi (interyeri) bilan shug‘ullanayotgan bo‘lsa, 
qo‘shimcha ravishda xona devorlarining yoymasini (oldingi va ke­
yingi holatlari) ham chizishi lozim b o ‘ladi. R ahbarning m asla- 
hati bilan keltirilgan chizm alar tarkibiga o ‘zgartirishlar kiritish 
m um kin. C hizm alar loyihani m um kin qadar to ‘la ko‘rsatishi 
lozim. C hizm alar tarkibi ta ’mirlash hajmiga kokra ham belgila- 
nadi. Agar inshoot katta bo ‘lsa, ta ’m irlash ishlari um um iy h o ­
latda, detallashtirilm ay ko ‘rsatiladi, aksincha, inshoot kichik 
bo ‘lsa, ta ’m irlashning barcha ishlari chuqur, katta aniqlik bilan 
ko‘rsatiladi.
Chizmalar tarkibi
aniqlangandan so‘ng ulam i taxta sathida joy- 
lashtirish m asalasini-kom ponovkasini hal etish lozim. Buning 
uchun tom onlari 20 
sm
yoki 25 
sm
b o ‘lgan kvadratlar ichida 
aniq o'lcham lardagi chizm alarni bir necha joylashtirish musav- 
vadasi (eskizi) ishlab chiqiladi. Eng yaxshi chiqqan variantdan 
foydalaniladi. M usaw adagi masshtab besh (yoki to ‘rt) m arta 
kichiklashtiriladi, ya’ni m usaw adada chizma konturi 1:100 massh- 
tabda chizib ko'rilgan bo ‘lsa, taxtada M 1:20 (yoki M 1:25) 
masshtabda chiziladi. Chizm alarni joylashtirish masalasini hal 
qilishda shuni alohida ta ’kidlash zarurki, chizmalar loyiha g‘oyasini 
aniq ifoda etishi kerak. Yodgorlikning ta’m irdan oldingi va keyin­
gi holatlari, uning o ‘zgarishlari, ayniqsa, yorqin ko‘rsatilishi 
lozim.
Masshtablar
(nisbatlar) loyiha muallifining xohishiga ko‘ra 
olinadi. O datda ortogonal chizm alar uchun 1:100, 1:50, 1:25 
masshtablar bosh tarhlar uchun 1:200, 1:400, 1:500 m asshta­
blar, lavhalar uch u n 1:25, 1:20, 1:10, 1:5, 1:2, 1:1 masshta- 
blar olinishi m um kin. M um kin b o ‘lgan hollarda o‘Ichov chiz­
m alari m aydaroq (kattaroq masshtabda), loyiha chizm alari yi- 
rikroq (kichikroq m asshtabda) bajarilgani m a’qul.
Bu o ‘rinda talab aiam i qilinadigan xatodan ogoh qilish z a ­
ru r. Aksari ortogonal chizm alarning o ‘rni topilgandan so‘ng 
perspektivaning qanday bo klishini aniqlam ay, unga taxtaning 
pastki o ‘ng burchagidan taxm iniy joy qoldirilib, grafik ishlar 
boshlab yuboriladi. Bu chizmalarni joylashtirishda (komponovka-

---

da) xatolarga olib keladi. Aslida esa chizm alarning masshtablarini 
aniqlash bilan bir vaqtda perspektivaning qarash nuqtasi, ufqi, 
surat tekisligi va hokazolarni qanday bo‘lishini aniqlab olish zarur. 
K om ponovkada perspektivaning konturi orto g o n al chizm alar­
ning konturlari bilan teng mavqega ega bo‘lishi kerak.
C hizm alarning masshtablari va joylari aniqlangandan sokng, 
vazifaning qalam da ortogonal ko‘rinishlari, perspektiva, lavhani 
chizish bosqichiga o ‘tiladi.
Chizish 
“umumiydan xususiy”g&
qoidasi b o ‘yicha quyidagi 
ketm a-ketlikda olib boriladi: taxta sathida in sh o o t o ‘qlarining 
o 'rin larin i belgilash, chiziqli m asshtabni qurib olish, inshoot 
tarzlari, tarhlari, qirqim lari, perspektivasi, lavhalarning a w al 
u m u m iy g a b aritia ri, keyin d e ta lla rig a c h a a n iq la b ch izish . 
D astlab barcha chizm alarning um um iy gabaritiari ko ‘rsatilib 
olinadi. M usaw adagi joylashtirishni oqqa k o 'ch irish jaray o n i­
da, y a’ni kom ponovkada qilingan xatolarni detallashtirishga 
o ‘tilm agan bosqichda tuzatish im koniyati b o kladi. Joylashtirish 
to kg‘ri boklganligiga ishonch hosil qilingach, detallashtirishga 
o ktiladi. Oldin yirik detallar, keyin kichikroqlari va oxirida mayda 
detallar chiziladi.