Yodgorliklarini

S a v o lla r
3 . 7 . 1 -r a s m . Binoning chekka yoki burchak qismi cho'kishi.
3 .7 .2 - r a s m . Binoning o ‘rta qismi cho'kib borishi.

---

3 .7 . 3 - r a s m . 
Binoning o 'rta va chekka qismlarining cho ktshi.
3 . 7 . 4 - r a s m . Osilib qolgan
harsangtosh.
3 .7 .5 - ra s m . 
Deformatsiyaga
uchragan tirgak devor.
3 .7 .6 - r a s m . 
Devor tagiga temirbeton o ’rnatish.
112

---

3 .7 .7 - r a s m . Oboym alar yordamida mustahkamlashning turli usullari.
8 - 3 2
1 1 3

---

3 .7 .8 - ra s m . 
Burg'ulab
inyeksiyalangan qoziqlar.
3 .7 .9 - ra s m . 
Domkrat yordamida bino
tagini mustahkamlash.
3 .7 .1 0 -r a s m . 
G'isht va tosh
konstruksiyalarni inyeksiyalash
va kombinatsiyaH usullar bilan
mustahkamlash.
3 . 7 . 1 1 -ra s m . 
Nuragan konstruk­
siyalarni mustahkamlash.

---

3 .7 .1 2 - r a s m . Toqlarni mustahkamlash.
3 .8 . Y o dgorliklam i m uhandislik m ustahkam lash
m uam m olari
M a ’lum ki, O lzbekiston dunyodagi arxitektura yodgorliklariga 
boy m am lakatlardan bin hisoblanadi. Bu arxitektura yodgorliklari- 
n in g zangori gum bazlari, nafis p esh to q lari, rangli ko sh in lari va 
m in oralari inson q o ‘li bilan y aratilgan buyuk asarlar b o 'lib , h a r 
birim izda faxrlanish hissmi uyg‘o ta d i va u lam i kelgusi avlodlarga 
yetkazish uch un avaylab saqlash lozim ligini ko'rsatadi. Bu yodgor- 
lik la rd a x a lq im iz n in g o ‘tm is h ta rix i, ilm - f a n ta r a q q iy o ti, 
m adaniyati aks etgan.
0 ‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng m e'm oriy-tarix iy
yodgorliklam i m uhofaza qilish, asrash, t a ’m irlash va yangilash 
ishlariga davlat miqyosida katta e ’tibor berilmoqda. Jum ladan, Shah- 
risabz shahridagi Oqsaroy arki, K o ‘kgum baz jo m e ' m asjidi, Bu­
xoro dagi B ahovuddin N aq shb an d va G ‘ijduvondagi A bduholiq 
G 'ijduvoniy maqbaralari va boshqa b ir q ato r m e’m oriy-tarixiy yod- 
gorliklarning ko'pchiligi M adaniyat va sport ishlari vazirligining

---

obidalarni saqlash Bosh ilm iy ishlab chiqarish boshqarm asi, hoki- 
m iyatlar va jam oat tashkilotlari tom onidan ta ’m irlandi, qayta quril- 
di. atroflari obodonlashtirilib, g o ‘zal m askanlarga aylantirildi.
M anbalam i va arxiv m ateriallarini c h u q u r tahlil qilish ham da 
obidalarni natural sharo itd a o'rganishdan olingan xulosa shunday:
Y odgorliklam i 
arxitektura, arxeologiya, tarix, san’atshunoslik 
so h alari deyarli c h u q u r o ‘rganilgan b o is a - d a , 
konstruktiv va 
muhandislik m asalalari 
ju d a kam o'rg an ilgan . Axir 
obidalarni 
umrboqiyligi, yuk k o 'ta rish qobiliyati, m ustahkam ligi asosan 
konstruksiya holatiga b o g iiq -k u .
M a n b a la r d a k o ‘r s a tilis h ic h a , 0 ‘z b e k is to n h u d u d id a g i 
m e ’m o riy-tarix iy o b id a la r XX asr boshlarida 40 m ingdan ortiq
b o ‘lgan. E ndi u larn in g soni 7 mingga tu sh ib qolgan. S hu lard an
ak sariy a ti D unyo a h a m iy a tig a ega b o ii b , Y u N E S K O J a h o n
m e ro si to m o n id a n ro ‘yxatga olingan.
B ugungi kunda R espublika M adaniyat va sp o il ishlari vazirli- 
gi q o sh id a faoliyat k o ‘rsatay o tg an A rx itek tu ra y o d g o rliklarin i 
s a q la s h B osh ilm iy is h la b c h iq a r is h b o s h q a r m a s i h a m d a
0 ‘zb ek isto n T a 'm irs h u n o slik in stitu ti a rx ite k tu ra yodgorliklari 
te x n ik h o la tla rin i a n iq la s h va k uzatish, u la rn i tiklash, m u sta h ­
k am lash u c h u n m a s'u l. L ekin bu ta sh k ilo tla r asosan a rx ite k tu ­
ra , a rx e o lo g iy a , ta rix , s a n 'a ts h u n o s lik m u a m m o la r i b ila n
m a sh g ‘ul b o ‘lm o q d a la r. K on stru k tiv va m u h a n d islik m asalalari 
kam o ‘rganilgan. Y u q o rid a qayd etilgan ta sh k ilo tlard a k o n stru k ­
siya so hasi b o ‘y ich a m utax assislar deyarli y o ‘q. B iror in sh o o td a 
s h ik a s tla n is h va d e f o r m a ts iy a p a y d o b o ‘ls a , u n i c h u q u r
o ‘rg an m asd an , ilm iy aso slan m asd an yuzaki kosm etik t a ’m irlash 
ish lari b ilan c h ek lan ilm o q d a.
T o sh ken t arx itek tu ra qurilish institutida «Q urilish m exanikasi 
va in sh o o tlam in g zilzilabardoshligi» kafedrasi m utaxassislari to ­
m o n id an yaratilgan arxitektura yodgorliklarining m uhandislik tah - 
lili b o ‘yicha kom pleks ilm iy-texnik reja ishlab chiqilib, ilm iy -tad - 
q iq o t ishlari b o sh lan gan .
Ju m la d a n , S hah risab z sh ahrid a A m ir T e m u r va te m u riy lar 
davrid a bunyod qiling an O qsaroy arki, K o‘kgum baz jo m e ' m asji- 
d i, G u m b azi S aid on va Shayx S ham siddin K ulol m aqb aralari,

---

Jah o n g ir M irzo m aqbarasi, H azrati Im o m m asjidi, M olik A sh- 
ta r va K unduzak m asjidlari va boshqalarni keltirish m um kin.
Bu obidalarda m uhandislik m uam m olarig a kom pleks y o n - 
dashish natijasida ularning tex n ik holatlari a n iq lan d i, zam irm ing 
fizik-m exanik xususiyatlari, m ateriallar h o latlari, konstruksiya- 
larda instrum ental uslub bilan texnogen ta ’sirlarni o ‘rganish, statik 
va seysm ik kuchlar ta ’siriga hisoblab, m u stah kam lash b o ‘yicha 
konstruktiv yechim lari yaratildi.
Ju m la d a n , O qsaroy a rk in in g o ‘ta avariya h o la tid a g i p esh - 
to g 'i 2002-yilda ilmiy asoslangan konstruktiv ta d b ir asosida m us- 
tahkam landi va bu m ustahkam lash b o ‘yicha konstruktiv yechim ga 
R espublika paten t idorasidan p aten t olindi.
2002-2007-yillar davom ida olib borilgan m o n ito rin g kuza- 
tish la rd a m u sta h k a m la n g a n p e s h to q d a h e c h q a n d a y d e fo r- 
m atsion holat qayd etilm adi.
U z o q m uddatga m o ‘ljallangan kom pleks ilm iy-tex n ik rejaga 
b ino an S am arqand shahridagi R egiston m ajm u asid a joylashgan 
Y u N E S K O to m o n id an J a h o n m erosi ro ‘yxatiga kiritilgan Tilla 
qori m asjidini o ‘ta avariya ahvoldagi h o latin i m u stah k am lash va 
um rboqiyligini t a ’m inlash yechim i topilib, M ad an iy at va sport 
ishlari vazirligi qoshidagi o b id alam i asrash Bosh ilm iy ishlab 
chiqarish boshqarm asi ilm iy-texnik kengashida m u h o k a m a qili- 
nib, ishlab chiqarishga tatb iq qilish uch u n q a ro r qilindi.
Bu ta d q iq o t ishlariga G e rm a n iy a n in g V ey m ar sh ah rid ag i 
“ B A U X A U Z ” universiteti h am d a M yunxendagi T exnika univer- 
siteti olim lari h am institut tashabbusi bilan ja lb etildi. H am k o r- 
likdagi ishlar chet ellik m utaxassislardan tarixiy yodgorliklarni 
asrash-avaylash va q adrlash borasida o ‘rn ak o lish lozim ligini 
ko‘rsatdi. Lekin chet elliklar qanchalik yetuk m utaxassislar boMgani 
bilan bizdagi arxitektura san ’atining nozik to m o n la rin i o 'zla rich a 
talqin etadilar. Shuning u c h u n S harq m e ’m orchiligi t o ‘g‘risidagi 
fikr-m ulohazalari ko‘pincha haqiqatga to ‘g‘ri kelaverm aydi. Bun- 
d an tashqari, hududim iz yuqori seysm ik zo n ad alig i, g ru n tlar- 
n in g c h o ‘kuvchanligi bilan bogMiq o ‘ziga xoslikni e ’tibo rga otish 
kerak. S huning uchu n o b id a lar tarixini, kon stru k siy asin i, a r- 
xitekturasini chuqur o'rganishda mahalliy olim lardan sam ara katta.

---

Shu bilan b ir qatorda G erm aniyaning zam onaviy o ‘lchov-kuzatuv 
va qayta ishlash asboblaridan foydalanish ham m aqsadga muvofiq.
H a r b ir insh oo t konstruksiyasini ch u q u r tahlii qilm asdan. 
un ing te x n ik h o latin i an iq lam asd an , statik va d in a m ik kuchlarni 
to ‘liq hisoblam asdan tiklash va t a ’m irlash konstruksiyasini yaratish 
m u m k in em as. S huning u c h u n zudlik bilan m am lakatim izdagi 
y o d g o rlik lam i m uhandislik tah lili, texnik holatini aniqlash va il­
m iy asb o b lar bilan kuzatish olib borish natijasida u larn i saqlab 
qolish bilan birga ichki holatini. inshootni qayerida qanday “kasal” 
paydo b o 'lay o tg an in i bashorat qilish ju d a m uhim .
Bu ishlarga tegishli institutlam ing yosh iqtidorli talabalari keng 
k o ‘la m d a ja lb qilinib, ular bakalavrlik m alakaviy bitiru v ishlari, 
m a g istrlik d issertatsiy a la ri va a sp ira n tu ra d a n o m z o d lik disser- 
tatsiyalari tay yorlam oqdalar. Bu kabi ishlar Xiva, B uxoro sh ah - 
ridagi o b id a lard a ham olib bo rilm oq da.

---