Yodgorliklarini

Aloiz Riglyu
yodgorliklarning ijtimoiy qim m atini ochib berdi. U yodgorliklam- 
ing estetik va utilitar qiym atlaridan tashqari tarixiy qiymatiga alo- 
hida e ’tibor berdi. Uning e ’tirofiga ko ‘ra, yodgorlikda faqatgina 
eng qadimgisi emas, balki un d an keyingi qism lari ham qim m at- 
lidir. Chunki qadimgisi keyingilari bilan birgalikda tarixni to ‘la 
aks ettiradi. Ta’mirchilikda 
«vaqtgardi»
tushunchasi paydo bo‘ldi. 
Yodgorlikdagi keyingi o ‘zgarish qoldiqlarini saqlab qolish zaru- 
rligi tug‘ildi. Konservatsiya choralarining ustuvorligi ham ana shun- 
day tushunchalar asosida kelib chiqadi. XX asr boshlarida m az- 
kur qarashni o ‘zida aks ettirgan ta ’m irlash uslubi qaysi davr 
yodgorligiga tatbiq qilinishidan qatiy nazar 
arxeologik uslub
deb 
ataldi. 0 ‘sha davrda arxeologiya fani aniq ilm iy tizim ga aylangan 
e d i. K o ‘pgina h o lla rd a a rx ite k to rla r u c h u n arx eo lo g iy an i 
o ‘zlashtirish zarurati tug‘ildi. Ba’zan esa arxeologlar ta'm irlash 
ishlarini olib bordiiar.
T a ’mirlash ishidagi bu jarayonning paydo bo'lish om illari- 
dan biri arxitekturadagi o ‘zgarishlar edi. A w algi uslublardan foy- 
dalanish o ‘rnini yangi shakllar ishlab chiqish harakati egalladi. 
1933-yil Afinada o ‘tkazilgan xalqaro arxitektorlar kongressida Le 
K orbyuze va D obinilar tayyorlashgan xartiyada ushbu jum lalar 
m avjud; “estetik talablarga ergashib, o 'tm ish stillardan foydala- 
n ish xatarli oqibatlarga olib keladi” 1.
1 C .C . П одъяпольский и другие. Р еставрац и я п а м я т н и к о в архитектуры. 
С. 27.

---

Arxeologik ta'm irlashning asosiy prinsiplarini esa italiyalik 
Gustavo Jovanoni
ishlab chiqdi. U ning nazariy qarashlari 1931- 
yilda yoyilgan. Ta'm irlash xartiyasi Italiyada ta'm irlashning asosiy 
hujjatiga aylandi.
Boytodan farqli o ‘laroq G . Jovanoni yodgorliklarni ikki: 
“ti-
r ik ” va “o ‘lik ”
y a'n i foydalaniladigan va foydalanilm aydigan 
yodgorliklarga ajratadi. Ta'm irlash turlarini G Jo v an o n i qanday 
yodgorlikda o ‘tkazilishiga qarab emas, balki qanday ish qilini- 
shiga qarab b o ‘lib chiqdi. U ta'm irlashning besh turini ajratdi: 
mustahkamlash, anastiioz, ochish, to ‘ldirish
va 
yangilash.
Keyin- 
chalik, m ustahkam lash usuli, y a’ni konservatsiya yodgorlikda 
o ‘tkaziladigan ishlarning asosiy maqsadi sifatida yakdillik bilan 
tan olindi. V iole-le-D yuk qarashlaridan farqli o klaroq m ustah- 
kam lashda zam onaviy fan va texnikadan ham foydalanishga yo‘l 
qo ‘yildi.
Anastiioz deb asl tosh qurilm alar va qismlarini o ‘z joyiga 
qo ‘yish nazarda tutiladi. U yirik tosh bloklaridan ishlangan antik 
binolarda qoilanildi. Q o‘shimcha miqdori asl qismlami okz o ‘miga 
o krnatish zarurligidan kelib chiqadi. Anastiioz iborasi XX asr 
boshida Afina akropolini ta ’m ir etgan 
Nikolay Balattos
tom onidan 
ishlatilgan.
G Jo v a n o n i m ustahkam lash va anastilozni asosiy ta ’m ir usul- 
lari deb hisoblagan. Ochish va to kldirishni esa ehtiyotkorlik bilan 
ishlatishni tavsiya etgan. 
Та \mirlash xartiyasida
ham shunday de- 
yilgan: “ ...qaysi vaqtga taalluqli bo ‘lishidan qat'iy nazar, h a r qan­
day badiiy va tarixiy qiymatga ega unsurlar saqlanishi k erak ” .
Ta’mirlashning yangilash turi eng jumboqli masala bo'lib qoldi. 
Yangilash deb ta ’m irlashning aynan o kzi emas, balki k o ‘proq 
shaharsozlik nuqtayi n a za rid a n zarur bo klib qolgan, u tilitar 
m aqsadlarda q o ‘llaniladigan yangi qo ‘shim chalar tushunilgan, 
G .Jo v a n o n i n azariy jih a td a n zam onaviy shakllarni qoMlash 
m um kinligini his etgan. Biroq uning imkoniyatlari bu m asalani 
hal eta olishiga sharoit yaratmadi.
Xartiya qabul qilingan 1931-yilda Afinada ilk b o r