Yodgorliklarini
Yüklə 5,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ta'm ir-
chilarningxalqaro konferensiyasi bo ‘lib o ‘tdi. Uning qarori Italiya ta ’m irlash xartiyasi bilan ham ohangdir. T a ’m irning xilm a-xil bo klishi mumkinligi e 'tiro f qilingan holda, xartiyadagi um um iy yo‘nalish — yodgorlikni to 1 la tiklamaslik boMib qolaverdi. Xartiyada shunday deyiladi: “T a'm ir qilmaslik iloji qolm agan taqdirdagina ta'm irlashda, o ‘tm ishning h ar qanday tarixiy va badiiy asarlariga hurm at bilan qarash, hech bir davr uslabini yo‘qotm aslik tavsiya etiladi” . Konferensiya zikretilgan kam chilikka qarshi ch o ra-tad - bir sifatida bir necha tavsiyalar ishlab chiqdi. C hunonchi, yodgorlik hayotini davom ettirish uchun undan foydalanish. yodgorlik atro- fini va shahar qiyofasini avaylab-asrash, yodgorlikni targ kibot qilinishini m aorif dasturlariga kiritish. Bu kabi tavsiyalar Ikkin- chi Jahon urushidan keyingina am aliyotda keng tatbiq etildi. O kzbekiston ta ’mirchiligi uchun ok tab r inqilobidan aw algi ham da sobiq sho‘ro!ar davrining dastlabki yillaridagi ta'm irlash tajribalarini tahlil qilish foydalidir. X V III asr oxirlarida Moskva Kreinlida barpo etishga jazm etilgan katta saroy qurilishining m aq- sadini arxitektor VBajenov amalga oshirishda qadimgi saroy quri- lishi usulidan voz kechdi va Krem lning buzilgan b a’zi devor va burjlari qayta tiklandi. Shundan keyingina K rem l — yaxlit tarixiy va m e'm oriy yodgorlik sifatida idrok etildi. 1812-yildagi Moskva yong'inidan keyingi tiklanishlar katta rol o kynadi. Jam oatchilik o ‘rtasida paydo bo‘lgan yodgorliklarga qiziqish ham ta'm irlash rivojiga sababchi bo kldi. Bu ishlar kokproq stilistik ta'm irlashga yaqin uslubda olib borildi. Ukrainada 1849-yilda Kiyevdagi «Oltin darvoza»da o ‘tkazilgan ta ’mirlash ishlari mohiyati jihatidanj'uda ehtiyotkorlik bilan, yuqori saviyada bajarilgan konservatsiya edi. XIX asr oxirida ta ’mirlashga qo ‘yilgan talablam i kuchaytirish zam rligi sezildi. Bunga 1893- 1900- yillarda V.Suslov o ‘tkazgan N ovgoroddagi Sofiya cher- kovining ta ’mirlanishi katta saboq bo‘ldi. Saboq shundan iborat ediki, unda keyingi qatlamlarga yetarli darajada e ’tib o r berildi. A m m o eski tosh n in g g ‘adir-budurligi “to kg ‘rilanib” suvaldi. nati- jad a yodgorlikning m uhim o'ziga xosligi yo kqoldi. R ossiyada t a ’m irlash u slu b larin in g t o ‘la sh ak llan ish i XX asrning birinchi o‘n yilligiga to ‘g‘ri keldi. 0 ‘sha yillari P.Pokrishkin Novgorod shahridagi Nereditsa cherkovini ta ’mirladi. T a’m ir juda katta ehtiyotkorlik bilan o ‘tkazildi. Q o'shim chalar m inim al holga keltirildi. Pokrishkin cherkovdagi keyingi shalg‘ami gum bazini qoldirdi. Lekin xatoga ham y o l qo'yildi. Tashqi suvoqda p o rt- landsem ent ishlatildi. Sem entning bug* o ktkazmasligi xususiyati tufayli ichkaridagi freskalarga putur yetkazildi. Xatoni Pokrish- kinning o ‘zi tezd a tuzatdi. N .R erix va L G ra b a r Pokrishkinning ta ’m ir ishlaridagi katta mohiriikni qayd etgani holda u m u m an bu cherkovni ta ’m irlash zarurligiga gum on bildirishdi. I.G ra b a r obidaning nim adir n o m a’lum, lekin m uhim jihati ta ’m irlash- d an keyin yo‘qolganini qayd etdi. Sobiq sho‘rolar davridagi dastlabki ta ’m ir ishlari inqilob jang- lari natijasida K rem l obidalariga yetkazilgan shikastlarni b arta ra f etishdan iborat edi. 20-yillarda ta 'm ir ishlari anchagina keng ko‘lamda olib borildi. 0 ‘sha davrda markaziy «Davlat ustaxonalari» ta ’sis etilib, u n i I.G ra b a r boshqardi. U staxonalarda m e ’m oriy rang tasvirlar va amaliy san'at asarlari ta’mirlandi. I.Grabarga ko‘ra, ta ’m ir-konservatsiya tushunchasiga kiradi va o ‘z ichiga obidani saqlash sharoitlarini yaxshilash chorasini ko ‘radi; ta'm irlashning ikki tom oni mayjud: ochish va tiklash. Agar hech qanday tarixiy va badiiy sifat yo ‘qolm asa, ochish tiklashdan ustundir. Boshqa chora qolm agandagina obidani ta ’mirlash mumkin, A rxitektor B .Z a sip kin yodgorlikni m e’m oriy-arxeologik us- lubda o'rganishga alohida e ’tib o r berdi. 0 ‘rta Osiyo o bidalarini tiklashda B .Z asip k in yodgorlikni o ‘rganishda m e’m oriy-arxeo- logik uslubda o'rganishga alohida e ’tib o r berdi. 0 ‘rta Osiyo o b i dalarini tiklash d a B .Z asipkinning xizm atlari bor. U: « ...k o ‘- p in c h a saq lan g an qism larni aniqlash va uni m ustahkam lash bilan kifoyalanadi. B a’zan esa oddiygina ochib qo ‘yiladi, y a ’ni keyingi q atlam lard an tozalanadi», - deb yozgan edi. I.G ra b a r va B .Z asipkin arxeologik ta ’m irlashning prinsiplarini am alda sinadilar. «M e'm oriy yodgorlik»ning bugungi tushunchasi. M azkur ibora hozirgi vaqtda X VIJI — XIX asrdagiga nisbatan bir qan ch a keng- roq qo‘llanishi m a ’lum . Bu tushuncha «yodgorlik» iborasi asosida tuzilgan b o ‘lib, b iro n -b ir tuzum , jam iyat insondan boshqasiga o ‘tadigan ja ray o n n i anglatadi. Yodgorliklar tarixiy, arxeologik, san ’at va shu kabi sohalarda, o ‘sha soha so‘zi qo‘shib ishlatish vositasida anglashiladi. M asalan, tarixiy yodgorlik, arxeologiya yodgorligi, san ’at yodgorligi, m e’m oriy yodgorlik va boshqalar. M e ’moriy yodgorlik iborasi XX asr boshlarigacha osor ul-b o - qiya, osor ul-atiqa singari tushunchalar vositasida ham angla- shilgan. Yuqoridagi hollarning barchasida o ‘tm ish bilan bog‘liq xotira tushuniladi. Demak, yodgorlik deb tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan, o ‘tmishda yaratilgan biron-bir narsa tushuniladi. Biroq yodgorliklar faqat gina tarixiy ahamiyatga ega bo'lsa, tarixiy yodgorlik deb tu sh u niladi. M e’m orchilik san ’atning b ir tu ri bo'lganligi tufayli u m oddiy ham da m a ’naviy aham iyat kasb etadi va shu tufayli ba- diiy aham iyatga ham ega. D em ak, m e'm o riy yodgorlik deb o'tm ishda bunyod etilib, tarixiy va badiiy ahamiyatga ega b o ‘lgan bino, inshoot ham da bog‘-rog‘ san ’ati singari m e’morlik va sha- harsozlik ijodiyot namunalariga aytiladi. M e’moriy obidalar yakka holda saqlangan inshoot yoki ularning m ajm ualaridan iborat bo‘ladi. B a’zida m e’moriy yodgorlik biron-bir bino yoki inshoot- ning vayronasidan ham iborat bo ‘lishi mum kin. Bu vayrona bino va inshootning qurilmasi, planirovkasi, biron bo ‘lagi, naqsh-u nigori yoki boshqa badiiy jihati, kompozitsiyasi haqida yetarli m a'lum ot berm asa, u holda u m e 'm o riy obida em as, balki arxeologiya yodgorligi hisoblanadi. Arxeologiya yodgorliklarining asosiy qismi o ‘tmishdagi m e’m orchilik nam unalaridan paydo bo‘lganligini hisobga olsak, m e’m oriy yodgorliklarni o ‘rganish b a’zida arxeologiya yodgorliklarini tadqiq etish bilan cham bar- chas bog‘liqligini ko'ramiz. Bularning h ar ikkalasi ham ilmiy- tarixiy ahamiyat kasb etib, bugungi va kelajak m e’morchilik taraq- qiyoti uchun katta amaliy m anba hisoblanadi. Shuning uchun m e ’m oriy yodgorliklar boshqa m ad an iy yodgorliklar qatori qo ‘riqianishi Iozim. Yüklə 5,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|