Yodgorliklarini

Savollar
1. T arixiy b in o h am ish a h a m yodgorlik d e b tu sh u n ilad im i?
2
.
Y evropa m a m la k atlarid a dastlab qaysi d av rd a q urilgan b in o la r o b id a deb 
hisoblandi?
3. Ilk b o r qaysi yodgorliklar, kirn to m o n id a n va q an d a y t a ’m irla n d i?
4 . «V ayrona»iar nim a?

---

5. N im a sababdan J o n R yoskin ta'm irlash g a q arshi ch iq q an ?
6. S tilistik t a ’m irlash n im a ?
7. K .B oyto n e c h a va q a n d a y t a ’m irlash xillarini ajratgan?
8. «V aqt gardi» nim a?
9. G .Jo v a n o n i yodgo rlik larn in g necha tu rin i va ta ’m irlashning n eclia xilini 
ajra tg an ?
10. T a 'm irla sh va t a ’m irc h ila r xartiyalarining asosiy m a z m u n i n im ada?
11. “ O sor u l-b o q iy a ” , “ O so r u l- a ’tiq a ” iboralari n im a la rn i ifoda etadi?
1 . 1 .1 -ra s m . Kolizey. T a ’mirlash jarayonida o ’rnatilgan dastlabki tirgak 
devor. Yodgorlik tarzi inobatga olinmagan (15-ad., 11-b.)
1 . 1 .2 -ra s m . Kolizey. O 'rnatilgan tirgak devorlarda yodgorlikning badiiy 
kompozitsion tuzilishi inobatga olingan (15-ad., 11-b.)

---

1 . 1 ,3 -ra s m . Tit zafar toqisi. T a’m irdan oldingi holati {15 -a d ., 12-b.)
1 .2 . T a ’m irning asosiy tam oyillari
llmiy tushunchalar ham isha o'zgarib kelgan, davr talabiga 
muvofiq tobora murakkablashgan. Yodgorlik tushunchasida ham 
hozirgi zam on ta'm irshunosligi bo'yicha ikki tom onlam a: 
tarixiy
va badiiy qimmatlar
mavjud. 0 ‘z navbatida, ulam ing tarkibiy 
jihatlari bor. Tarixiy qim m at o ‘z ichiga nafaqat o'tm ish to ‘g‘risida 
m a’ lumot beruvchi qim m atga ega, balki 
hissiy (emotsional) qim-
matga
ham ega. Badiiy qim m at o ‘z ichiga estetik jih atlam i qam - 
rab oladi. M e'm oriy yodgorlik qurilgan davrni, uning ishlab chiqa- 
rish darajasini, muhandislik bilimlarini o ‘zida aks ettiradi. Yodgor- 
liklarning tipologiyasi o 'tm ish hayotning m uhim tom onlarini 
aks ettiradi. Jum ladan, m adaniy aloqalar to ‘g ‘risida qim m atli 
m a’lum ot beradi.
Badiiy qim m at to ‘g‘risidagi tushunchalar o'zgarib turgan. II- 
m iy ta ’m ir endigina boshlanib kelayotgan davrda hukm surgan. 
Klassitsizm davrida doim iy go ‘zaIlik qonuniyatlari mavjud deb 
tushunildi. 0 ‘shanda faqat an tik davrdan qolgan yodgorliklar 
yodgorlik deb hisoblangan. Keyingi davrlarga m ansub qatlam lar 
qiym atsiz deb qadrlanm agan. R om antizm yodgorlikda muayyan

---

tarixiy narsani emas, balki vaqt o ‘tishi bilan buzilib ketgan 
m e’m om ing g‘oyasini, rejasini namoyon eta oladigan jihatni 
ko‘rdi.
Arxeologik ta ’mir
vakillari esa yodgorlikni 
hujjat
deb bilishdi. 
Hozirgi vaqtda yodgorlik 
tarixiy va badiiy yaxlitlik
deb tushuniladi. 
Hozirgi zam on tom oshabini m am lakat va davrlarning san ’atini 
yaxshi bilishni talab etadi. Bu, o ‘z navbatida, idrok etishning 
m urakkabligini kokrsatadi. Shunday idrok binoni yaratgan usta 
idrokiga o'xshamasligi kerak. U ning tushunchalari biznikidan farq 
qilgan. Keyingi qo‘shim chalarham isha ham yodgorlikni buzma- 
gan, balki unga yangi, b a ’zan yuqoriroq badiiy sifat baxsh etgan. 
Turli davrlarga tegishli 
qatlamlar
o'zaro murakkab m unosabatda 
boMgan. K o ‘p vaziyatlarda takrorlanm as holatlar vujudga kelgan. 
Yodgorlikka keyingi qatlam larning qimmati o'zichalik badiiy qim- 
matga ega yoki ega emasligi nuqtayi nazaridan emas, balki yodgor- 
likning tarkibiy qismi ekanligi nuqtayi nazaridan qaralishi kerak. 
Ba’zan inson qo‘li kiritgan o ‘zgartirish emas, balki o ‘tm ish keltir- 
gan o'zgartirish badiyan m uhim roq b o lib qoladi. M asalan, antik 
xaro b alar dastlabki, b u tu n holatiga qaraganda 
kuchliroq ta ’sir
etadi.
Yodgorlikni idrok etishda uning atrofi, ya’ni 
me moriy va tabiiy
muhiti
katta e’tiborga m olik. K opincha m e’m oriy m u h it yodgor- 
likning o ‘ziga qaraganda tezroq o kzgargan. Bu urbanizatsiyaga 
uchragan yirik shahariarda, ayniqsa, yaqqolroq ko'rinadi. Yodgor­
lik va uning atrofi orasidagi stilistik bog‘lanishlar ta ’m irchi uchun 
ham aham iyatlidir. K o‘p hollarda yodgorlikka o ‘zgarish kiritilgan 
vaqtida muhitga ham o'zgartirish kiritilgan. Bu yangicha yaxlitlikni 
bergan. Albatta, bir-biriga hech mos kelmaydigan o ‘zgarishlar 
yodgorlikning badiiy sifatiga pu tu r yetkazgan hollar h am mavjud.
Y odgorlikda olib boriladigan har qanday ta 'm irn in g m aqsa- 
di — badiiy qim m atga ega b o ‘lgan asam ing um rini uzaytirishdir. 
Bunga asosan konservatsiya usuli bilan erishiladi. Konservatsiya 
hozirgi vaqtda ta'm irshunoslikdagi asosiy usul deb ta n olingan.
Yodgorlik um rini uzaytirishning vositasi un i hozirgi hayotga 
faol kiritishdan iborat. Bunga ikki y o i: 
ta \mirlash
va 
moslashtirish
yo‘li bilan erishiladi. T a’mirlashda obidaga u yoki bu o ‘zgartirishlar

---

kiritiladi. Dem ak, ichki tizim , ya’ni qism larning aw algi o ‘zaro 
bogMiqligi buziladi. T a ’mirlash ishida dastlabki rejalangan holat 
tiklanmaydi, balki buzilgan va qo‘shimcha qilingan yodgorlik saqla- 
nadi. Oxirgi vaqtdagi holat ham yoki eng optim al vaqtdagi holat 
h a m tiklanmaydi, balki yodgorlikning badiiy sifati ham da tarixiy 
qim m ati ochib beriladi.
Badiiy qim m at deganda dastlabki h o latd an tashqari, keyin­
gi holatlar va yodgorlik bilan m uhit orasidagi bog‘liqlikdan ibo- 
rat qim m at tushuniladi. T a’m irlashda m e ’m orning loyihasi saq- 
langan bo‘lsa-da, dastlabki reja amalga oshirilm aydi. Chunki 
qo'shim chalarni nazarda tutish lozim bo‘ladi. U ndan tashqari ko‘p 
loyihalar quritish jarayonida tuzatishga uchragan bo'ladi.
O bidalarning keyingi qatlam lari qoldirilishi yoki qoldiril- 
m asligi mumkin. Yodgorlikda asl qism larni m um kin qadar saq­
lash zarur. Faqat favquloddagi holatlarda aslni almashtirish m um ­
kin. T a’mirlash jarayonida kiritilgan o'zgarishlar signatsiya vosi- 
tasida ko‘rsatiladi. 
Signatsiya—
yangi qism larni ajratishdir. Asl va 
yangi qismlar o ‘rtasidagi m iqdor munosabati bar bir holatda alo- 
h ida hal etiladi. Yodgorlikda asl qismlari k o 'p b o ‘lishi kerak. Y od­
gorlik binoning butuni yoki uning bir boMagi b o klishi mum kin.
M e’moriy obidani saqlash masalalari ijtim oiy xarakterga m o- 
lik. Yodgorlik taqdirini hal qilish bir kishiga bog‘liq bo ‘lishi kerak 
em as.
Yuqorida yodgorliklarning alom ati va sifatlari to ‘g ‘risida ga- 
pirildi. Endi