Yöneticiler İçin Yeni Bir Bakış İKİNCİ abdülhamid han'in liderlik sirlari

II. Abdülhamid Han'ın Liderlik Sırları
Mehmet AYDIN
olursa, bu hata münhasıran dahili gaileler tevlid etmekle kalmaz,
vatanın müdafaasını zaruri kılan sebepler önünde, maazallah, mem-
leketin müdafaasını gayr-i mümkün, kifayetsiz kılmak gibi telafisi
imkansız felaketlere yol açar.Bugün ordumuzun başında olan mirli-
va, ferik ve müşirler (bütün kor, orgeneral ve mareşallar) bu kaide-
nin yetiştirdiği emektar askerlerdir.Kendileri makamlarında ve vazi-
felerinde kaldığı müddetçe hayırlı yolu terketmezler ümidindeyim.
İşte, benim saltanatınız amanında en ali askeri mevkiler eline ema-
net edilmiş olan Mahmut Şevket Paşa'mn, size yazılmış mektuba
vesile olan hassasiyeti de bunun isbat ediyor..." (101)
II. Sultan Abdülhamid Han, Harp gücünü kaybetmiş olan eski
gemileri Halice çekip, Avrupa'da yeni yapılan üstün vasıflı kruva-
zörler, zırhlılar ile donanmayı kuvvetlendirdi. O'nun döneminde as-
keri, subayı öyle şerefli olmuştu ki, bir kahve önünden bir binbaşı
geçerken, kahvede oturanlar ayağa kalkarak saygı gösterirlerdi. Öy-
le bereket vardı ki, bir binbaşının evinde pişen yemekten, bir mahal-
le fakirlerinin karnı doyardı. Bütün millet, sivil, asker, herkes birbi-
70 rini çok severdi.
•
Yunan isyanını bastırmak üzere Ethem paşanın kumandasın-
da gönderdiği askeri, kendisi saraydan idare ediyordu. Askeri, 24
saatte Termopil geçidini aşarak Atinaya girdi. Bütün Avrupa ku-
mandanları buna şaşırdı. Çünki, Alman kurmayları, Osmanlı ordu- •
su, Termopili altı ayda geçemez diye rapor vermişdi.
Ziraate Aşık Olmak
"Beşeriyetin zinginliğinın temelini ziraat teşkil eder."
II. Sultan Abdülhamid Han'ın üzerinde hassasiyetle durduğu
konulardan biri de Ziraat oldu. Hatıralarında "Beşeriyetin zenginli-
ğinin esasını teşkil eden ziraat. Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk yeri
işgal eder. Çünkü bütün canlıları besleyen odur" (102) diyerek zira-
atın Osmanlı devletindeki önemini belirtir.
Kendisi de bilhassa ziraatle uğraşmayı pek severdi. Şehzadeli-
ği zamanında çiftliğinde bitki ve hayvan yetiştirerek çok büyük pa-
ralar kazandı ve bunu da saltanatı döneminde devletin hizmetinde
Mehmet AYDIN
II. Abdülhamid Han'ın Liderlik Sırları
kullandı. Ziraate olan bu sevgisi dolayısıyla kendi çiftliğinde bir
okul açarak zirai eğitim ve öğretime katkıda bulundu. Maslak çiftli-
ğinde kurduğu bu ziraat okulunda dörtyüz talebe rahatlıkla eğitim
alabiliyordu. Saltanatı döneminde bu ülkenin geneline yaygınlaştı-
rıldı. Batı'dan modern alet ve makinalar, yeni tarım teknikleri ve ıs-
lah edilmiş tohum, fide ve fidan getirilerek çiftçilere dağıtıldı. (103)
Türkiye ziraatçılarının kaynağını teşkil eden "Halkalı Ziraat
Okulu" da Sultan Abdülhamid Han tarafından açıldı. Ve burada eği-
tim görecek bütün talebelerin ücretsiz olarak okuyacaklarını, oku-
lun iyi eğitim verebilmesi için hiçbir fedakarlıktan kaçınmayacağı-
nı, ziraatte ve diğer islerde faydalı bir tarzda çalışacak bilgili genç-
lerin yetişeceği ümidiyle büyük gayretler sarf etti. Ziraatın Batıdaki
gelişmelerden de istifade için yurtdışına öğrenciler gönderdi.
Bu husustaki görüşleri;
"Ziraate olduğu gibi hayvancılığa da önem verilmelidir."
"Toprak mahsûllerinin inkişafını temin etmek, başlıca gayemiz
olmalıdır. Kaldı ki, sahip olduğumuz memleketin toprakları çok be-
reketlidir. Ziraatımızı icabeden seviyede tutabilmek için, ziraatçıla-
rımızın modern ziraat ilmini tahsil etmeleri lüzumludur. Floksaray'a
(bağları mahveden bu" hastalık) karşı mücadele tekniğini öğrenmesi
için Fransa'ya birçok talebe göndermiş bulunuyoruz. Diğer bir kıs-
mı da hayvancılık üzerine tetkikat yapmak üzere Almanya'ya gide-
ceklerdir." (104)
Bizim kalkınmamızda ziraatın yanında hayvancılığa da bü-
yük bir rolü olmalıdır. Bu memleket gerek küçükbaş, gerek kümes
hayvanlarının yetiştirilmesine müsaittir. Bunun için köylümüzün
hayvan yemini teşkil eden maddelerin ziraatına büyük ehemmiyet
verilmesi lazımgelir. Sonra, hayvansal maddeler olan süt, süt ma-
mülleri,yumurla istihsal elzemdir. Bu suretle dahilde gürbüz bir
neslin yetimesine imkan verilmiş, harice de bunları ihraç edecek ge-
lir kaynağı elde etmiş oluruz" ( 105)
Abdülhamid Han sulama alanlarının genişletilmesine de büyük
önem verdi. Nehirlerin kanallar ile birleştirmesi ve Mısır'da Assu-
71

---

II. Abdülhamid Han'ın Liderlik Sırları
Mehmet AYDIN
van'da olduğu gibi bir takım barajlar vücuda getirmenin önemli ol-
duğunu, Fırat ile Dicle'yi, Seyhan ile Ceyhan'ı Sakarya ile Kızılır-
mak'ı daha faydalı bir hale getirilebileceğini belirterek bir nevi
GAP projesinin fikir babalığını yapıyordu. Ve ilk defa Abdülhamid
Han zamanında ormanlar devlet koruması altına alındı ve ormana
zarar verebilecek keçilerin azaltılması yoluna gidildi.
Sultan'ın bu konudaki görüşlerini Zünnun Bey'den nakle-
delim;
"Sulama davalarımız da mühimdir. Nehirlerimizi kanallarla
birleştirmek ve Mısır'da, Assuvan'da olduğu gibi birtakım barajlar
vücuda getirmek elzemdir. Fırat ile Dıcleyi, Seyhan ile Ceyhan'ı,
Sakarya ile Kızılırmağı, bilhassa Karadeniz ve Akdeniz limanları-
mızı baştan başa inşa etmek, Anadolu ve Rumeli demiryollarını ço-
ğaltmak pek zaruridir.Sizi temin ederim, yüzbaşım, bütün müddet-i
saltanatım boyunca hep bunları düşündüm. Bazı imkanlarda aradım.
Fakat bu noktada en korktuğum şey, yabancı sermayenin mevcut
72 kapitülasyonları daha tahammül edilemez hale sokması ihtimaliydi.
• Esasen düşmanlarımızın mali tazyiki altındayız. Borçlarımız pek
fazladır. Yabancı sermaye memleketi bu suretle daha müşkül bir va-
ziyete sokacaktır. Bir müstemleke haline gelmekten korktum."
(106)
TİCARET
II. Abdülhamid Han, devletin kalkınması ve gelişmesinin an-
cak milli sanayi ve ticari kalkınmayla olacağına inanırdı. Adeta gü-
nümüz globalleşmesini daha o günlerden görüyordu. Sermayeyi
elinde bulunduran güçlerin dünyaya hakim olacağım bunun da an-
cak ticaretle olacağına inanıyordu. Sanayi ve ticaret alanında kal-
kınmayı "devletin beka şartı" olarak görürdü. Zenginleri, mülk sa-
hipleri, sanat sahipleri yabancı olan bir ülkenin kalkınamayacağını
belirterek Müslümanların ticaretle uğraşmalarını isterdi.
"Patişah olmasaydım tüccar olurdum."
II. Abdülhamid Han zamanında 6 halı, 17 kumaş ve dokuma,
a ve kiremit, l demir, l konserve, l gühercile, l elmas işlem,
Mehmet AYDIN
II. Abdülhamid Han'ın Liderlik Sırları
l yağ, 2 un ve buz, l mum, l makarna fabrikası yapıldı. 7 askeri
fabrika ile ayrıca çeşitli konularda 15 büyük imalathane ve atölye
açıldı.
Hatıralarında bu hususta şunları yazar: "Gençlerimiz, memur,
asker veya ulemadan olmayı tasarlıyorlar.Neden hiçbir Osmanlı bü-
yük bir tüccar, mahir bir zanaatkar olmayı düşünmüyor? Ben de ma-
rangozluk sanatı ile meşgul olduğumdan, halka iyi bir numune sayı-
lırım. Şimdiye kadar böyle çalışmaya alışmamış olmamız çok ya-
zık. Bu tarz alışılagelmiş düşüncelerden kurtulmak çok güç olur."
"Ah! Eğer ben serbest olsaydım, hem bir sanayi mektebi açardım.
Yıldız'da yaptığım gibi küçük bir fabrika (çini ve demir fabrikası)
tesis ederdim. Gençlere marangozluk, tornacılık, demircilik öğretir-
dim. Ben böyle az adam mı yetiştirmedim?"
"Ticaret ve sanayi kalkınmayı kimse düşünmüyor. Rumlar'ın,
Ermeniler'in ticaret memlekete şeref getirmiyor ve hiçbir ilerleme
olmuyor. Fakat bizim efendilerde de hiç ticaret arzusu yok" Bilin-
diği gibi Rum ve Ermeni zenginler, Türkiye'de elde ettikleri kazanç-
ları yurt dışına çıkarıyor, zenginleşme sonucu ortaya çıkan Rum ve
Ermeni burjuvazisinin bölücülük hareketlerine öncülük ediyordu
(107)
EĞİTİM POLİTİKASI
"Ben okumuş adamdan korkmuyorum"
II. Abdülhamid Han eğitime çok önem veriyor ve bu alanda
hiçbir fedekarlıktan kaçınmıyordu. "Ben okumuş adamdan korkmu-
yorum" diyordu. Osmanlı devletinde en büyük eğitim ve öğretim
hamleleri onun zamanında yapıldı. Eğitim alanındaki başarası düş-
manlarının dahi takdirini toplayarak gerçekleri dile getirmek zorun-
da kalıdlar.
Kendisine muhalif olan Ahmet Reşit Rey; "Gariptir ki, bir ta-
raftan basını bu kadar baskı altında bulunduran Abdülhamid, diğer
taraftan memleketin irfanının yükselmesi için yabancı lisanların öğ-
renilmesine ve milletin aydınlanmasına çok çalışır ve okullara çok
önem verirdi. Yakınlarından işittiğimize göre "bir milletin hürriyet
73

---