Yöneticiler İçin Yeni Bir Bakış İKİNCİ abdülhamid han'in liderlik sirlari

II. Abdülhamid Han'ın Liderlik Sırları
Mehmet AYDIN
Sarılıp kucaklaşırlar. Abdülmecid Han hassas çocuğunu ya-
naklarından öper ve "Evet" der, "annenin yerini tutamaz ama beni
dinlersen gel, Perestu kadına oğul ol" Abdülhamid Efendi "nasıl is-
terseniz" der, boynunu büker.
Abdülmecid Han, onu setresinin altına saklayarak Perestu ka-
dının dairesine götürür. "Sen evlad istiyordun değil mi" der, "al sa-
na aslan gibi bir oğul"
Perestu kadın dindarlığı ve şefkati ile tanınır, güngörmüştür,
ağırbaşladır.. Çocukları çok sever ama çocuğu olmaz. İşte o gün ha-
yata yeniden başlar, Abdülhamid Efendi'ye analık yapar. Öyle ki
Abdülhamid Han onu yıllar sonra bile rahmetle anar ve derdi ki:
"Eğer annem yaşasaydı, bana bundan iyi bakamazdı." (1)
Abdülhamid Efendi'nin çocukluğunda başlayan çilesi gün
geçtikçe artarak devam eder. Gençliğinin baharı olan 19 yaşına gel-
diğinde babasının ölüm haberiyle bir kez daha yıkılır. Ama o ağır-
10 başlılığı, metaneti ile acıyı yüreğinin derinliklerinde muhafaza et-
• meşini bilir.
Bu acılar kendisini daha da olgunlaştım. Eğitimine daha bir
dikkat eder, oyun ve eğlenceden uzak kalır. Hep okumak, dünyada
olup bitenlerden haberdar olmak ister. Bu nedenle hocalarının ve
ilim ehli insanların anlattıklarını dikkatle dinlemekten kendisini alı-
koyan herşeyden kaçar.
Mektep sıralarında bütün dikkatini derslerine verir. Keskin ba-
kışlarım hocanın gözlerine diker ve anlattığı her kelimeyi beynine
nakş eder. Olaylar, üzerinde düşünür, anlamadıklarını ders sonra-
sında sormaktan çekinmez.
İngiliz Ajanı Vambery'nin tespitleri: "Gür ve ahenkli sesi ile
dinleyicilerini derhal tesiri ve nüfuzu altına almasını bilirdi... Siyah
gözlerini hocasının üzerine dikerek onun ağzından çıkacak her
Fransızca kelimeyi koparır gibi çekip almak isterdi." (2)
Abdülhamid Efendi, aynı zamanda tembelliği sevmeyen faal
bir insandır. Dünyada olup bitenler hakkında en ince teferruatına ka-
dar öğrenmek isteği kendisini araştırmaya sevkeder. Aynı zamanda
Mehmet AYDIN
II. Abdülhamid Han'ın Liderlik Sırları
ülke meseleleriyle yakından ilgilenir, zamanın yöneticelirinin sami-
miyet derecelerini, yaşam ve idare tarzlarını araştırır, gerçekleri öğ-
renmeye çalışır. Bu zengin bilgi birikiminden saltanatı boyunca zi-
yadesiyle istifade eder. (3)
BÜYÜK HEDEFLER İÇİN BÜYÜK HAYALLER
GEREKLİ
Abdülhamid Efendi büyük hedefleri için büyük hayaller kuru-
yordu. Gelecekte Osmanlı devletini tekrar eski ihtişamına kavuştur-
mayı düşünüyor ve bu alanda kendisini yetiştirmeye çalışıyordu.
Zamanın süper güçlerini yakından izliyor, politikalarını, Osmanlı
devleti üzerindeki sinsi emellerini ve ülke içindeki uzantıları hak-
kında bilgiler ediniyordu.
Çevresi hayallerini anlamaktan uzaktı. Küçük düşünenler bü-
yük düşünenleri anlayamadığı gibi yaşça büyükleri ve hatta hoca-
ları dahi kendisini anlamaktan acizlerdi.
"Çocukluğumdan beri ciddi bir tabiatım vardı. Oyun oynama-
yı sevmezdim. Daha pek küçük yaşımda beşeriyetin mevcudiyetine
dair ciddi mevzular üzerinde düşünmeye başladım. Hayal peresttim.
Bu halimden dolayı, hocalarım beni azarlar, babama şikayet ederler-
di." (4)
Abdülhamid Efendi, daha şehzadeliğinde bile ilim ehli insan-
larla, devletin önemli mevkilerindeki yöneticilerle sık sık görüşü-
yor, fikir alışverişinde bulunuyordu. Sadece yerli şahsiyetlerle de-
ğil, yabancı devlet adamlarıyla görüşerek onlardan Avrupa hakkın-
da bilgiler ediniyordu.
Zamanın mekteplerinde okutulan derslerin yeterli olmadığını,
bunlara yeni derslerin eklenmesi gerektiğini söylüyordu. Bilhassa
bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeleri yakından takip ediyor ve
bu gelişmelerin okullarda ders olarak okutulmasını istiyordu.
İlme olan merakı, oyun ve eğlenceden uzak hayatı gözden kaç-
mıyordu. Fırsat buldukça kitap okuyor, yerli ve yabancı basını ya-
kından takip ediyordu. Ceride-i Havadis,Tasvir-i Efkar, Basiret gi-
11

---

II. Abdülhamid Han'ın Liderlik Sırları
Mehmet AYDIN
Mehmet AYDIN
II. Abdülhamid Han'ın Liderlik Sırları
bi gazeteleri muntazaman alıyor, Çaylak, Çıngırak, Tatar gibi mi-
zah dergilerinin etkilerini de takip ederek halk üzerindeki tesirleri-
ni müşahede ediyordu. Avrupa gazetelerini ise ünlü kıraathane sa-
hibi Sarafim Efendi ve kitapçı Elnino vasıtasıyla getirtiyor, okuyor
ya da tercümesini yaptırmak suretiyle takip ediyordu. Bazı fikir eh-
li yazarlarla sohbeti ihmal etmiyordu.
Abdülhamid Efendi, bilginin gücünü, kamuoyu oluşturan se-
bepleri çok iyi tetkik etmekteydi. Dikkat ve disiplin yeteneği, elde
edilen sonuçları, bilgileri zamanı ve yerinde kullanma yeteneği de
mükemmeldi. (5)
Herşeye rağmen Abdülhamid han iyi bir eğitim gördü. Ferid ve
Şerif efendiden Arabiyi, Kazasker Ali Mahvi Efendi ve sadrazam
Safvet Paşa'dan Farisi'yi, Gümüşhanevi Ömer Hulusi Efendi'den
tefsir, hadis, fıkıh ilimlerini, Gardet, Edhem ve Kemal Paşalardan
Fransızca'yı; vak'anüvis (tarihçi) Lütfi Efendi'den ise Osmanlı tari-
hi derslerini gördü.
12 Spor ve at biniciliği Lala Mehmet Sadık ağa ve Mabeynci Os-
• man Efendi'den, silah talimlerini ve diğer askerlik bilgilerini hünkar
yaveri çeşitli subaylardan, Mehmed Zafir Efendi'den Şaziliye tari-
katını, Rumeli kazaskeri Halebli Ebü'1-Hüda efendi'den Kadıriyye
tarikatını öğrenerek zamanın ilimlerini tahsil etti.
Sadece mektepteki eğitimle iktifa etmedi. Kendisini yetiştir-
mek için durmadan çalıştı. Okudu ve nihayetinde çok kültürlü, dün-
ya siyasetini, memleketin içinde bulunduğu şartları, zamanın süper
güçleri ve içteki uzantılarının maksatlarını iyi kavrayarak gelecekte
takip edeceği ince siyasetinin temelini attı.
ÖRNEK ŞAHSİYETLER
Abdülhamid Efendi, zamanını ibadet, din ve fen ilimlerini öğ-
renmek, ata binmek, silah kullanmak ve spor yapmakla değerlendi-
riyordu.
Aynı zamanda çok iyi bir gözlemciydi. Örnek alınacak insan-
ların varlığının çok önemli olduğunu söylüyordu. Önemli şahsiyet-
lerin hayatlarını, yaşam tarzlarını merak ediyordu. Nerede hata yap-
tıklarını, nasıl başarılı olduklarını inceliyordu. Dedesini, Babasını,
amcasını, ağabeyini de çok iyi takip etti. Bunlar arasında dedesi
Sultan Mahmud'u kendine örnek aldı.
İnsanları tetkik ederek anlamak en büyük meraklan arasınday-
dı. Bu sahada hayrete değer bir yeteneğe sahipti. Onların kusur ve
hatalarından ders almasını bilmek gibi, insan tabiatında nadir rastla-
nan bir karekter sergilerdi. (6)
Başka bir sırrı ise karşısındaki insanların samimiyet derecesini
tespitindeki mahareti idi. Kişilerin fiillerinde samimi olup olmadık-
larını keskin zekasıyla rahatlıkla tespit ederdi. (7)
SADELİK
Abdülhamid Han'ın göğüsleri geniş, omuzlan kalkık, vücudu
ise zinde ve çevikti. Konuşması gayet sakin ve tane taneydi. Asık
suratlı değildi. Güler yüzü ve tatlı dili ile insanların gönlünü rahat-
lıkla alırdı. Kahkaha ile gülmekten hoşlanmazdı. Ve hatta hiç kah-
kaha ile güldüğü görülmedi. Tabii ve pek vekarlı bir yürüyüşü var- _13
dı. Gayet nazik, her halinde bir farklılık vardı. Çok hassastı.  K a l p •
kırmaktan azami derecede sakınırdı. Zekası ve gönül alıcı muame-
lesi, yabancıların da hürmetini kazanmıştı. Bu sebeple işlerini ko-
laylıkla yaptırırdı. Hal ve tavrında görülen mükemmelliğe hayran
kalanlar, ona hizmet etmek, işlerini kolaylaştırmak hususunda yarı-
şır ve aynı zamanda O'na hizmetçi olmakla iftihar ederlerdi. (8)
Giyim zarif ve temiz olmalı, giyimdeki düzensizlik, fikirdeki
dağınıklığa delalet eder.
Yaşına uygun temiz, sade intizamlı giyinmeye çok dikkat edi-
yor, üzerinde rütbe gibi şeyleri taşımaktan hoşlanmıyordu. Boynun-
da sadece "Hanedan-ı Al-i Osman" nişanını taşıyordu. Kış ve yaz,
önü iki sıra düğmeli, ince veya kalın yumuşak kumaşlardan yapıl-
mış uzun palto giyiyor, sağlığa en müsait olan kumaşları tercih edi-
yordu.
Giyim ve kuşamın önemli olduğunu, zarif olduğu kadar temiz
ye itinalı giyenmenin hayatta bir intizam ifade ettiğini söyliyerek,
kıyafetteki düzensizliğin fikir dağınıklığından ileri geldiğini belirti-
yordu. (9)

---