Yurak-qon tomirlari va limfa tizimi

3.Yurak muskullarining xususiyatlari Yurak muskullari tuzilishi, tarkibi jihatidan sklet va ichki organlarning silliq muskullardan farq qiladi. Umuman muskullarning anatomik gistologik, fiziologik tomondan o’rganganda ikkiga bo’lib o’rganiladi.
Organizni ichki qismidagi organlarni tashkil qilgan muskullarga silliq muskullar deyilib, elastikligi yaxshi rivojlangandir.
Sklet muskullari ko’ndalang targ’il muskullar o’ziga xos tuzilgan va fiziologik xislatlari bilan farq qiladi. Yurak muskullarining ba’zi bir xususiyatlari umumiy to’qimalarga xos bo’lsa, boshqalari faqatgina yurak muskullari uchun xosdir. Organizmning sklet muskullari doimo organizmni muvozanat harakatini ta’minlab turadi. Lekin u muskullar organizmni ichki organlar muskullariga o’xshab zo’riqib ishlamaydi, balki erkinligi ko’p. Masalan: tik turganda oyoq, umirtqa sklet muskullari qisqarib tanani tik qilib turadi. O’tirganda nafas harakatini ta’minlaydigan muskullar zo’riqib ishlasa ham boshqa muskullar bo’shashgan bo’ladi.
Ichki organlar muskullarining (yurak) ishdan tashqari holati kam bo’ladi. Yurak muskullari energiyani ko’p sarflab kislorod va oziqaga extiyoji katta bo’lib, doimo qo’zg’algan bo’ladi. SHuning uchun ham yurak muskullarini o’ziga xos fiziologik xislatlari mavjuddir.
1).yurak muskullariga o’tkazuvchanlik xususiyati xosdir. O’tkazuvchanlik yurak muskul sistemasidagi maxsus o’tkazuvchi sistemalar orqali ta’minlanadi. Yurakda bunday o’tkazuvchi sistema maxsus nerv tugunchalari va muskul tolalaridan iborat bo’ladi. Eng asosiy qo’zg’aluvchi tugun yurakni o’ng bo’lmachalari ustida vena sinus qismiga joylashgan Keyt – Fleka tuguni ba’zi adabiyotlarda Kiss-Fleka deyiladi.
2).Atrioventrikulyar qismda joylashgan Ashof Tovar tuguni.
3).Gissa tuguni-oyoqchalari.
4).Purkine tolalari.
Ana shu sistemaga yurakni o’tkazuvchi sistemalari deyiladi.
Yurakga keladigan har qanday ta’sirotlar (reflektor va gumoral) o’tkazuvchi sistema orqali har xil tezlikda o’tkaziladi. Yurakning bo’lmachalar qismida sinus tuguni-Kiss Flek qismida ta’sirot o’tkazish tezligi 1-1,2 mm/soniya bo’lib, Ashof Tovarda bu tezlik keskin kamayadi ya’ni 0,02-0,03 mm/soniya bo’ladi. Gissa bog’lamida esa tezlik keskin kuchayadi va 1,5-5 mm/soniyaga yetadi, Purkun’e tolalarida 1000-5000 mm/soniya va qorinchalar qismida tezlik yana pasayib 0,3-0,5 mm/soniya bo’ladi. Bu tezlikning bunday o’tkazilishini asosida yurak ishi ta’minlanadi. Agar ta’sirot har xil qismlarda har xil bo’lmay bir xil bo’lganida yurak ishida ritm bo’lmas edi. Ya’ni o’tkazuvchanlik tezligini har xil bo’lishi yurak ishini ketma-ketligini ta’minlaydi. O’tkazuvchanlikni buzilishi yurak blakadasini keltirib chiqaradi.
Yurak muskullariga hamma to’qimalarga xos bo’lgan qo’zg’aluvchanlik xususiyati xosdir ya’ni yurakga markaziy nerv sistemasi yoki gumoral sistemadan qo’zg’alish kelsa yurak o’z ishini ta’minlaydi.
Yurak to`rt kamerali a`zo bo`lib, ko`krak qafasining chaproq qismida joylashgan. Uning uchi pastga va oldinga yo`nalgan bo`lib, yurakning asosi yuqorida va bir oz orqaroqda joylashadi.
Yurak to`rt kamerali bo`lib, 2 ta bo`lmacha, 2 ta qorinchadan iborat. Bo`lmachalar va qorinchalar orasida klapanlar mavjud. O`ng tomonida uch tabaqali klapanlar, chap tomonda ikki tabaqali klapan bo`ladi. O`ng bo`lmachaga yuqorigi va pastki kovak venalar ochiladi. Undan tashqari yurakning xususiy venasi ham shu joyga ochiladi.
O`ng qorinchadan qon o`pka poyasiga yunaladi. O`pka poyasi teshigi soxasida, yurak ichki qavatining o`simtalaridan hosil bo`lgan klapanlar joylashadi. Klapan qoni qorinchaga qaytishiga to`sqinlik qilib o`pkaga yunalishini ta`minlaydi. Chap bo`lmachaga o`pka venasi quyiladi. Chap qorinchadan esa aorta qon tomiri boshlanadi. U erda yarim oysimon aorta klapani joylashadi.
Yurak devori 3 qavat mushakdan iborat: tashqi- perikard, visseral- epikard, o`rta-miokard yurak qorincha va bo`lmachalar alohida-alohida mushak guruxlaridan tuzilgan, shu sababli ular boshqa-boshqa qisqaradi.
Qorinchaning tashqi va ichki qavatida bo`ylama mushaklar, o`rta qavatida halqasimon mushak joylashgan.
Yurakning ichki yuzasini, ya`ni endokardni biriktiruvchi to`qima hosil qilgan.
Chap bo`lmachaning bo`shlig’iga 4 ta o`pka venasi ochiladi. Yurakning chap tomoni mushaklari qalin bo`lib, biriktiruvchi to`qima bilan birikib turadi. Yurak kameralari orasidagi to`siqlar sohasida biriktiruvchi to’qiimalar pishiq plastinkalarni hosil qiladi va ular mushaklar uchun o’ziga xos tayanch vazifasini bajaradi.
Bo`lmacha va qorincha mushaklari fibroz to`qimali halqalar bilan ajralib turadi.
Miokard qavati bir necha guruh mushak to`qimalaridan hosil bo`ladi. Ular yo’nalishiga ko’ra qorinchalarning o’zida 3 guruhga ajraladi: tashqi- qiyshiq, o’rta- halqasimon, ichki- bo’ylama mushak tutamlari bo`ladi.
Tashqi qavatga mushak guruhlari yurakning ichiga girdobsimon burilib, ichki qavat mushaklariga davom etadi.
Qorinchalar oraligidagi to`siqning ko’p qismi mushakdan, kamroq qismi paylardan tashkil topgan parda qismini hosil qiladi.