Yusupova Z. X
Yüklə 3,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Yurish (normada)
YUrish avtomatizatsiyalashgan harakat akti bo‗lib, gavdaning skelet mushaklari va qo‗llarning murakkab muvofiqlashgan faoliyati natijasida amalga oshadi. Oyoqni erdan depsinib ko‗tarish bilan gavda harakatga keladi. Bunda, gavda oldinga qarab siljiydi, birmuncha yuqoriga ko‗tariladi va yangitdan havoda siltanadi. YUrish paytida gavda goh chap oyoqqa, goh o‗ng oyoqqa tayanadi. YUrish akti, uning alohida komponentlarini aniq qaytarilishi bilan farqlanadi, bunda, uning har biri, avvalgi qadamdagi aniq nusxasi sifatida ko‗rinadi. 302 YUrish aktida, odamning qo‗llari ham foydali ishtirok etadi: o‗ng oyoq oldinga qarab bosilganda o‗ng qo‗l orqaga qarab harakatlanadi, chap qo‗l esa oldinga harakatlanadi. Odamning qo‗llari va oyoqlari yurish paytida qarama-qarshi yo‗nalishlarda harakatlanadi. Erkin oyoqning alohida bo‗g‗inlarini (son, boldir va tovon) harakati nafaqat mushaklarning qisqarishi bilan, balki inersiya bilan ham belgilanadi. Bo‗g‗in tanaga qanchalik yaqin bo‗lsa, uning inersiyasi shunchalik kam va u, gavda orqasidan shunchalik tez ergashadi. Erkin oyoqning soni hammasidan avval oldinga qarab siljiydi, chunki u, tosga eng yaqin joylashgan. Boldir tosdan uzoqroq bo‗lgani uchun kech qoladi, bu, oyoqni tizza darajasida bukilishiga olib keladi. Xuddi shunday, tovonni boldirdan kech qolishi, boldir–oshiq bo‗g‗imida bukilishiga olib keladi . YUrish paytida mushaklarni ketma–ket ishga jalb qilinishi va ularning qisqarishlarini aniq muvofiqlashtirish odamning MAT va asosan bosh miya katta yarim sharlari po‗stlog‗i tomonidan amalga oshiriladi. YUrish, asab mexanizmi nuqtai nazaridan avtomatizatsiyalashgan zanjirli refleks ko‗rinishida bo‗lib, unda harakatning har bir avvalgi elementi bilan birga keluvchi afferent impulsatsiya, keyingi harakat elementini boshlash uchun signal bo‗lib xizmat qiladi. YUrishning funksional tahlili. YUrish – bu, murakkab siklik lokomotor harakat bo‗lib, uning asosiy elementlaridan biri qadam hisoblanadi. YUrish paytida, xuddi boshqa lokomotor harakatlar paytidagi kabi, gavdaning fazodagi harakatlari ichki (mushaklarning qisqarishi) va tashqi (gavda massasi, tayanch yuzaning qarshiligi va b.) kuchlarning o‗zaro ta‘siri tufayli sodir bo‗ladi. O‗ng va chap oyoq amalga oshiradigan har bir qadamda tayanch davri va siltash davri farqlanadi. YUgurish va sakrash bilan taqqoslaganda, yurishning barcha turlarini o‗ziga xos xususiyati – bitta oyoqning (bir oyoqqa tayanish davri) yoki ikkala oyoqning (ikki oyoqqa tayanish davri) doimiy tayanch holati hisoblanadi. Ushbu davrlarning nisbati, odatda 4:1 teng. Tayanch davri ham, siltanish davri ham asosiy ikkita fazaga bo‗linishi mumkin, ya‘ni: tayanch davri vertikal moment bilan ajratilgan oldingi depsinish va ketingi depsinish fazalariga; siltanish davri esa – 303 oralig‗ida vertikal moment bo‗lgan ketingi qadam va oldingi qadam fazalariga bo‗linadi. Mexanikaning qoidalariga ko‗ra, tovon va tayanch o‗rtasidagi kuchlar ta‘siri, kuchning bitta teng ta‘sir qiluvchi vektori va kuch momentining bitta teng ta‘sir qiluvchi vektori bilan namoyon bo‗lishi mumkin. Tayanch yuza bilan bir xil darajada o‗rnatilgan dinamometrik platforma yordamida o‗lchash paytida, ushbu ikkita vektorning oltita ekvivalent komponentlari yozib olinadi. Ulardan uchta komponenti teng ta‘sir qiluvchi kuch vektori proeksiyalari hisoblanadi: vertikal kuch – bu, platforma yuzasiga ―normada‖ proeksiyalanish (gravi-tatsion vertikal bilan mos keladi), bo‗ylama va yon kuchlar – bu, gorizontal tekislikda joylashgan proeksiyalar bo‗lib, bo‗ylamasi harakat yo‗nalishi bo‗yicha va yon kuchlari gavda harakatlanishi yo‗nalishiga perpendikulyar. Qolgan uchta komponentlar – bu, kuch momentining teng ta‘sir ko‗rsatuvchi vektorining aynan shu yo‗nalishlarga proeksiyasi. Kuch momentining bo‗ylama va yon komponentlari faqat vertikal kuch kattaligiga va ushbu kuchni dinamometrik platforma tekisligida qo‗yish mumkin bo‗lgan nuqtasi koordinatlarining qiymatiga bog‗liqligi tufayli, ko‗rsatilgan moment komponentlarini nolga tenglashtirib, vertikal kuchni qo‗yish nuqtasining ikkita koordinatalarini hisoblab topish uchun tenglama topiladi. Yüklə 3,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|