YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 
8
Sivil mimariye ilişkin yapılan araştırmalarda halkın; genelde, dışkent denilen 
kale eteklerinde, ortada salon ve iki yanında odaları bulunan dikdörtgen planlı evlerde 
yaşadıkları anlaşılmıştır. 
Urartu Sanatı’nın en güzel örneklerini maden işlemeciliğinde görmekteyiz. Adak 
levhaları
14
, Ordu’nun savaş gereksinimlerini karşılayan; kılıç, kalkan, miğfer, ok uçları, 
kemerler, at koşum takımları
15
 ... ile süsleme ve takı sanatına ait küpeler, bilezikler,  süs 
iğneleri ve fibulalargibi bir çok sanat eseri Urartu’nun bu alandaki becerisini ortaya 
koymaktadır
16
.  
Urartular ayrıca fildişi ve çanak çömlek işçiliğinde de önemli eserler 
yaratmışlardır
17
. Urartular’ın gündelik yaşamına ilişkin olarak yapılan, kırmızı renkli 
çanak çömleklerin yanı  sıra bezemeli vazolar ve çeşitli  şekillerdeki riton eserler 
Urartular’ ın keramik işleme sanatındaki hünerlerini sergilemektedir
18
. 
Ekonomik yaşam; Urartu ekonomisi büyük oranda ülke sınırları içerisindeki 
tarımsal üretim ile hayvancılığa dayanmaktaydı. Bunun yanında zengin maden 
kaynakları ve savaşlardan elde edilen ganimetler de ekonomik yaşama yön 
verebilmekteydi. 
Urartu’nun yönetiminde olduğu gibi ekonomik yaşamında da merkezi bir 
politikanın hakim olduğu gözlenebilmektedir. Ekonomik yaşamı canlı ve işler 
tutabilmek amacıyla Krallar tarafından hakimiyet alanları içerisinde pek çok sulama 
kanalı ve barajlar inşa edilmiştir.  
Din ; Urartu Krallığı’nın oluşumunda rol oynayan halklar farklı dinsel inançlara 
sahip olabilmekte ve farklı tanrılara ibadet edebilmekteydiler. Urartu Kralları, merkezi 
                                                                                                                                                                           
1980,151-158 ; Nevzat Çevik, Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Ankara, 2000, 22-39 ;  
14
 Loon    1966,  101,102 ; Veli Sevin, Giyimli Adak Levhalarıi, ARAT, İstanbul, 2005,  93 
15
 Loon   1966,  121-125 ; Veli Sevin, Assur ve Urartu At Koşum Takımları Üzerine Bir Not – A Comment 
on the Assyrian and Urartian Horse Trappings, ANAR 6: 111-132 ;
 
 
16
 Oktay Belli, Urartu: Savaş ve Estetik, İstanbul, 2003, 133 -276 ;  
Veli Sevin, Urartu Sanatı, ARAT , İstanbul,  2005, 116, 117  
17
 Loon   1966,  131 ; Charles Burney, From Village to Empire, An İntroduction to Near Eastern 
Archaeology, Oxford, 1977, 178 ;  
18
 Loon    1966,  29-38 ;    

---

 
9
otoritenin sağlamlığını ve sürekliliğini sağlamak için, ülke sınırları içerisinde bulunan 
uluslar ile daha sonra hakimiyetleri altına aldıkları diğer ulusların inançlarına saygı 
göstermiş ve bu halklara ait tanrıları kendi panteonlarına (tanrılar listesine) katmışlardır. 
Bunun kanıtı Van il merkezi sınırları içerisindeki Meherkapı kutsal kaya nişi yazıtındaki 
tanrı ve tanrıça adlarından açıkça belli olmaktadır
19
.  İbadetlerin gerçekleştirilebilmesi 
için tanrılara adanmış Meherkapı (Haldi Kapısı) gibi açık hava tapınakları ile genelde 
kaleler içinde yer alan kule tipli, rizalitli tapınaklar bulunmaktaydı. Belirli zamanlarda 
bu tanrılar için kurbanlar da sunulmaktaydı
20
.   
Dil ve Yazı; İlerleyen bölümlerde ayrıntılı olarak değineceğimiz bu konulardan;  
Urartu Dili; ergatif yapıya sahip olması ve etimolojik açıdan olan benzerlikleriyle, Hurri 
Dili ve Kuzeydoğu Kafkas Dilleri’yle ilişkilendirilmektedir. Urartular; Yeni Assur Çivi 
Yazısı ve geç Hitit Kent Devletçikleri’yle olan ilişkiler sonucunda dar kapsamlı ve kısa 
süreli de olsa Hiyeroglif yazı sistemini kullanmışlardır.  
Krallığın sonu; Urartu Krallığı’nın nasıl sona erdiği konusunda farklı görüşler 
bulunmaktadır. Bunlardan biri : Urartu  Krallığı’nın; M.Ö. 7. yüzyılın sonlarına doğru, 
Assur İmparatorluğu’na son veren olaylarla birlikte tarih sahnesinden çekildiğidir. Diğer 
görüş ise Krallığın; M.Ö. 585 yılında Medler ve Lidyalılar arasında gerçekleşen 
Kızılırmak Savaşı’ndan hemen önce Urartu topraklarından geçen Medler tarafından 
yıkılmış olduğudur. Bu tarihten sonraki İskit saldırılarıyla Urartu Krallığı’nın  artık tarih 
sahnesinden silindiği düşünülür
21
.                             
                                                           
19
  M.Salvini, The Historical Background of the UrartianMonument of Meher Kapısı, AnatolianIronAges , 
III. 1994 205-210 ;  Taner Tarhan - Veli Sevin, Urartu Tapınak Kapıları ile Anıtsal Kaya Nişleri 
Arasındaki Bağlantı, -The Relation between Urartian Temple Gatesand Monumental Rock Niches -
Belleten 39 (155):1975 389-412 ; Altan Çilingiroğlu, Urartu Dini, ARAT, İstanbul, 2005,114, 115 
20 
Oktay Belli, The Anzaf Fortresses and the Gods of Urartu, ASYA, İstanbul, 1999, 37-64 ; 
 
21
Veli Sevin, Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi, Eski Anadolu ve Trakya ( Başlangıcından Pers    
Egemenliğine Kadar ) İstanbul, 2003-b , 208-209 ; Altan Çilingiroğlu, Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, 
İzmir, 1997, 47, 48 ;  

---

 
10
 
Urartu Kral Listesi 
Arame(?) : M.Ö. (858 - ?)  
Lutupri / Lapturi  : M.Ö. ( ? ) 
     ↓       
I.Sarduri : M.Ö. (840 – 830) 
İşpuini : M.Ö. (830 – 810) 
Minua : M.Ö. (810 – 786) 
İnuşpua : M.Ö ( ? ) 
I. Argişti : M.Ö. (786 – 764)  
II. Sarduri : M.Ö. (764 – 735) 
I:Rusa : M.Ö. (735 – 714) 
II. Argişti: M.Ö.(714 –685) 
II. Rusa : M.Ö. (685 – 645) 
Erimena : M.Ö ( ? ) 
III. Rusa : M.Ö ( ? ) 
III. Sarduri : M.Ö ( ? ) 
IV Sarduri : M.Ö. ( ? ). 
 
 

---