YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 Sayce, Urartu çivi yazısı işaretlerinin bir tablosunu yaptı ve o güne kadar yayımlanmış yazıtlara dayanarak bir gramer eskizi çıkardı. Ayrıca, eserinde yazıtların transkripsiyon ve çevirilerini de verdi. Sayce’in Urartu yazıtlarının tümünü çözdüğüne dair vaktinden evvel açıklamalarına rağmen, onun birikimleri bu dönemlerde Urartu dili hakkındaki, temel bilgiler olarak gösterilmiştir. Daha sonraki yıllarda kutsal kent Musasir’le ilişkilendirilen iki Urartuca ve Assurca blingual (çift dilli) yazıt; Kelişin ve Topzava yazıtları tespit edildi. 19. yüzyılın son yıllarında keşfedilen bu kaynaklardan en iyi korunanı ve dilin çözümünde en faydalı olanı; Urartu Kralları İşpuini ve Minua tarafından yazılmış olan, İran – Irak sınırında, Zagros Dağları’nın kuzeyindeki Kelişin geçidinde bulunan Kelişin Steli’ydi (resim 3). Urartu yazılı kaynaklarının güvenilir bir şekilde analiz edilmeye başlanması bu yazıtın keşfiyle başlamıştır 5 . Urartu yazıtlarına ilgi Rusya’da da erken dönemlerde başlar. Urartu epigrafik anıtları ve Urartu diline ilişkin ilk önemli Rusça yayınları Assurolog M.Y. Nikolsky yapmıştır. Nikolsky Arkeolog A.A. Ivanovsky ile beraber 1893 yılında Transkafkasya bölgesindeki Urartu yazıtları ve anıtlarını ziyaret etti ve bunlar hakkındaki çalışmalarının sonuçlarını 1896 yılında yayımladı. Bu eser kelimelerin anlamlarının ve gramatikal formlarının ortaya çıkarılmasında önemli bir adımdır. Rus Assurologları arasında V.S. Golenıscev’de Zvartnots yazıtını aynı dönemlerde tercüme etmiştir 6 . Rus Arkeoloji Cemiyeti’nin 1916 yılındaki Van Kalesi kazılarıyla, I.A. Orbeli yeni epigrafik yayınlara ulaşmıştır. Van Kalesi’nde II. Sarduri’nin yıllıklarının analizinin yapılması Urartuca’nın araştırılmasına zengin kaynak sağlanmıştır. 1922 yılında N. J. Marr, II. Sarduri yıllıkları ve diğer yazıtları yayınlamıştır. Ancak bu yayınlarda transkripsiyon hataları ve çevirilerde hatalar vardır. Çünkü o da keyfi bir şekilde Urartu Dilini Gürcü Dili’nin verileriyle açıklamaya çalışmış ve Urartuca’nın Gürcüce ile olan akrabalığını göstermeye gayret etmiştir. 5 M. Salvini – Pecorella, Research between Urmia Lake and Zagros Mountains, Roma, 1982, 10 6 G. A. Melikişvili, Die Urartaische Sprache, Bıblıcal Institute Press, Roma, 1971 12, 13 15 1920’li yıllarda Sovyet akademisyen I. I. Meşcaninov Urartu Dili’nin problemleri ve yazıtlarla uğraşmaya başlamış ve özellikle 1927 yılında Bakü’de yayınladığı kitabı Urartu anıtlarına ilgiyi çok arttırmıştır. Meşcaninov ilk başlarda Marr’ın görüşlerine benzer düşüncedeydi ama daha sonra farklı bir yaklaşımla, 1935 yılında Leningrad’da bir eser yayınlamıştır. Bu eserde Urartuca’nın gramer yapısının sorunları genelde doğru olarak analiz edilmiştir. Meşcaninov’un ayrıca; kitabının birinci kısmı olan “Nominal Bölüm” ve ikinci kısmı olan “Verbal Yapılar” bu alandaki önemli çalışmalardandır. Berlin müzesinde asistan olarak çalışan C. F. Lehmann-Haupt ve Weldemar Belck, 1898-99 yıllarında Urartu İmparatorluğu’nun kapsadığı alanları gezerek yeni yazıtlar keşfetmiş ve Urartu başkenti Tuşpa’da (bugünkü Van) ilk ayrıntılı kazıları gerçekleştirmişlerdi. Bu çalışmaların sonuçları; Lehmann- Haupt’un ilki 1928, ikincisi ise 1935 yılında yayımlanan eserlerinde açıklanmıştır. Eserde Urartu Kralları’ndan I. Sarduri, İşpuini ve Minua dönemlerine ait 110 yazıt ele alınmıştır. Lehmann-Haupt diğer araştırmaları göz ardı ettiğinden fazla ilerleyememiştir. Yazıtların transkripsiyonlarında önemli hatalar yapılmasına rağmen döküman orjinalleri (yazıtların fotoğraf ve estampajları) araştırmaların ilerlemesi için önemli değer arzetmektedirler. Sovyet Urartulojisi’ndeki 1930’lardan beri süren ilerleme Karmir-Blur Kenti’ndeki Teişebani Kalesi’nin kazıları ile hızlanmıştır. B. B. Piotrovski idaresinde yürütülen bu kazılar Urartu Kültür ve tarihine ait çok değerli malzemeler sağlamıştır. Burada ayrıca çok önemli Urartuca yazıtlar bulunmuştur. Bu kazıların sonuçları Erivan’da 1944, ve 1950-55 yılları arasında basılan “Karmir Blur 1-2-3” ciltlerinde yayınlanmıştır. Sovyet Urartulojisi’nin önemli eserlerinden biri I. M. Diakonoff tarafından 1963 yılında Moskova-Leningrad’da yayınlanan kitaptır. Bu çalışma özellikle birçok lexikal saptamayı içermektedir. Urartu yazıtlarının örnek yayınlarından biri de G. V. Tseretelli’nin eseridir. 1953-54 yıllarında Melikişvili tarafından makale halinde yayımlanan eser o güne kadar bilinen tüm yazıtların transkripsiyonlarını Rusçaya çevirilerini, açıklamalarını, Urartu çivi yazısı işaretlerinin bir listesini, Urartu gramerinin bir eskizini içinde 16 barındırmaktaydı. Ayrıca o güne kadar Urartu metinlerinde geçen kelimeleri, ideogramları, determinatifleri ve özel isimleri de içermekteydi. Yaklaşık aynı dönemlerde 1950-55 yıllarında Alman F. W. König tarafından iki kitap halinde yayımlanan eserler yakın zamana kadar en kapsamlı yazıt kolleksiyonunu içinde barındırmaktaydı. Bu yayınlar yine o güne kadar bilinen tüm yazıtların transkripsiyon ve Almancaya çevirileri ile Urartu çivi yazısı işaretleri listesine sahipti. Bunun dışında tüm kitaba ait bir lügat ve özel isimler listesi bulunmaktaydı. 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Urartuca çalışmaları, (Urartu ve Hurri Dilleri arasındaki yakın ilişki fark edilince) karşılaştırmalı bir şekilde sürdürülmektedir. Ayrıca günümüze kadar Urartular’a ait birçok yeni yazıt bulunmuş ve dilin özelliklerine yönelik yeni bilgiler elde edilmiştir. Bu süreç içerisinde Urartuca çalışmaları (ilerleyen bölümlerde içlerinden bilgiler sunacağımız yeni yayınlarıyla birlikte): Gürcü I.M. Diakonoff, G. A Melikişvili, Ermeni N. Harouthunyan, M.L. Chacıkyan ve daha genç bilim adamları olan İtalyan M. Salvini, Alman G. Wilhelm ve Türkiye’den Ali. M.- Belkıs Dinçol tarafından devam ettirilmektedir ∗ . ∗ Erken dönemlerden 1998 yılına kadar sürdürülen Urartuca çalışmaları için bkz: Zimansky 1998, 100-167 Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|