YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
24 Batı Kafkas Dil Ailesi (AA. Abhazo Adıge): Adıge, Kabardi, Ubıh, Abaza, Abhaz ve Anadolu’nun Hatti Dillerini kapsamaktadır 7 . Bunlardan Ubıh Dili de son konuşanının geçen yirmi yıl içinde, yaşamını yitirmesi sonucu “ölü dil” haline gelmiştir 8 . Hurri-Urartu (HU) Dilleri ile ilişkili, Kuzey Kafkas dil kollarına baktığımızda; bunların Batı (Abhazo Adıge (A.A) ) ve HU’nun da içinde bulunduğu Doğu Kafkas Dil Aileleri’nden oluştuğunu görmekteyiz ∗ . Bunlar : 1-Doğu veya Dargi Lezgi Dilleri: 1-a) Lezgice (L) ... , b) Dargice (Drg), c)Kinalugice 2-Laki Dili (Lk), 3- Merkez Doğu Kaffkas Dili (MDK) veya Awaro-Andi-Cezice ... , 4-Batı veya Nakh Dili (N) ... , 5-Hurri-Urartu Dili: Görüldüğü gibi HU. Dili, Doğu Kakas Dilleri içerisindeki ayrı bir daldan oluşmaktadır. H.U. Dili Merkez Doğu Kafkasya (MDK) ve Doğu Doğu Kafkasya (DDK) Dilleri ile yüzden fazla lexikal benzerlik göstermektedir. Bu oran HU. Dili ile N. Dili arasında daha fazladır. Vokabular ve fonoloji bakımından da N.Dili’nin HU Dili ile daha yakın ilişki içerisinde olduğu görülmektedir. HU. ve Laki (Lk) Dilleri arasındaki lexikal benzerlik DDK. Dilleri ile, özellikle bu dillerden L. Dili ile de vardır. HU. ile gramatikal benzerlik en çok MDK. dilleri arasında bulunmaktadır. Diakonoff; Doğu Kafkas Dilleri ve Hurri-Urartu dillerinin karşılaştırmasını yaparak 9 , bu dillerden Doğu Kafkas Dilleri’nin fonolojik sisteminin : konsonant (ünsüz) seslerinin ya basit (bileşik olmayan) ya da dudaksıl sesler olduğunu belirtmektedir. Ünlülerin ise ya uzun ya da kısa formlarda olduğunu belirtmektedir 10 . Urartuca’nın 7 I.M. Diakonof - S.A.Starostin, Hurro-Urartian as an Eastearn Caucasian Language, R. Kitzinger, München, 1986, 1-5 8 Ali M. - Belkıs Dinçol, Toplumsal Tarih Dergisi, Urartu Dili ve Yazısı, İstanbul, 2003 ∗ Kafkasya’da bulunan Kartvelian, İbero-Kafkas ve Güney Kafkas Dil Aileleri’nin HU ile ilşkilerinin bulunmadığı; varolan kelime benzerliklerin ise, Kafkasya kültürlerinin etkileşimleri sonucunda tesadüfen oluştuğu belirtilmektedir > Diakonoff 1986, 1,2. 9 Diakonoff 1986, 6, 12 10 Diakonoff, “a.g.e”, 6, 7 25 Hurrice’den daha fazla olarak aşağı yukarı 30 foneminin (ses) olduğunu fakat bu sayının D.K. Dilleri’nde 80 fonem olduğunu belirtmektedir. HU ve ve Kafkasca’nın bir kural olarak Doğu Kafkas fonemleriyle eşitlik göstermesi gerektiğini belirterek bu diller arasındaki ses eşitlikleriyle konuyu açıklamaya çalışmaktadır. Doğu Kafkas Dilleri’nden Drg, Lk ve N dilleri, HU dilleri gibi r- ile başlayan kök sözcük barındırmamaktadırlar. “qawr” orijinli sözcüğün Hurrice’de; “hawri/a”, Urartuca’da; “qewra” anlamıyla Doğu Kafkas Dilleri’ndeki tarla anlamındaki sözcükle büyük benzerliği etimolojik olarakta bu akrabalığı doğrulamaktadır 11 . Morfolojik olarak da HU ve DK dilleri arasında bir çok eşitlik bulunduğu belirtilmektedir: Bunlar sözcük oluşturma, isimler, çekimler, zamirler ve sayılar bakımından karşılaştırmalı olarak bir çok benzerlik teşkil etmektedirler 12 . HU ve DK dilleri verbal bakımdan karışık bir yapıya sahip olduklarından bu yönde bir karşılaştırma yapılmasının, tatmin edici bir açıklama yapmak için zor olduğu belirtilmektedir 13 . Bunların dışında belirtmeliyiz ki: HU. Dili’nde olup da günümüz Çağdaş Kafkas Dilleri’nde, diakronik (farklı kronolojik gelişim) veya genetik sebeplerden dolayı bulunmayan ve incelenmesi gereken, bir çok farklı özellikte göze çarpmaktadır 14 . 4.1.3. URARTU DİLİ’NİN KÖKENİ HAKKINDAKİ DEĞERLENDİRMELER İncelenmek üzere ele alınan dil hiç bir zaman kök ve akrabalarından kopmuş bir parça olarak düşünülmemelidir. İnsanların konuşmaya başladıkları zaman ortaya çıkan ilk anlaşma türünün başka dillerin de ortak kökeni olduğu ve sonradan çeşitli etkenlerle 11 Diakonoff “a.g.e” 58 ; B. A. Salvini, M. Salvini, A New Trilingual Vocabulary from Ras Shamra and the Relationship between Hurrian and Urartian, Nuzi and the Hurrians, Paris/Roma,1999, 271 12 Diakonoff 1986, 67-80 13 Diakonoff “a.g.e” 84-96 14 Diakonoff “a.g.e” 1-5 26 dillerin farklılaşarak çoğaldıkları, fakat yine de akrabalıklarına işaret eden yönlerinin bulunduğu unutulmamalıdır 15 . Daha önce Urartuca’nın Hurrice ve daha öncesinde ise Proto Doğu Kafkas Dil Ailesi ile olan yakın ilişkilerine ait değerlendirmeleri vermiştik. Yapılan incelemeler sonucuna bakılınca Hurri-Urartu Dilleri’nin Proto Doğu Kafkas Dili’nin bir kolu olduğunu söyleyebiliriz. E. A. Bokorev bu lexikal istatiksel ilişki zamanını M. Ö. 3. bin yıl olarak bildirmektedir. Fakat bu şekildeki uzak çağlar hakkında glotto kronolojik (kelimelerin kullanım kronolojisi) zamanlama sadece yaklaşık bir tarihleme olarak değerlendirilebilir. Hurri-Urartu Dilleri’ndeki -özellikle- fonetik değişikliklerden dolayı bu dillerin gerçek ayrılma tarihi M. Ö. 4. bin yıl olarak düşünülmelidir. Şunu da belirtmek gerekir ki ; fonetik değişmeler, tipolojik bakımdan farklı olan dillerin, kontağa geçtikleri zamanlarda çok daha çabuk olabilmektedir. Örneğin : Uzun zaman Kafkas kökenli olmayan, Azeri Dili ile Kafkas kökenli Lezgice ; ve yine Kafkas kökenli olmayan, Ermenice ile bu ilişkiyi yaşayan Udi Dilleri ile dağlı akrabaları aralarında fonetik sistem açısından büyük farklılıklar oluşmuştur. Benzer durum Asya’nın değişik bölgeleriyle ilişkiler içerisinde bulunan Hurri ve Urartu Dilleri için de söylenebilir. Öncelikle Urartu ve Hurri Dilleri arasındaki bir çok yakın ilişki ortaya çıkarılmıştır. Fakat bunun yanında; bu dillerin arasında yukarıda değindiğimiz bazı farklılıklar da mevcuttur. Bu farklılıkların zamanla mı yoksa aynı kökenden çıkıp ayrı ayrı gelişim yolları izlemelerinden dolayı mı oluştuğuna dair araştırmacılar bir takım varsayımlar ileri sürmüşlerdir: Ungnad, 1923’de Urartu Dili’nin genetik ilişkilendirme bakımından Hurricenin kardeşi veya torunu olup olmadığı hakkında kararsızlığını belirtmekteydi fakat daha sonra aralarında C.G. von Brandestein, A. Goetze ve J. Friedrich’inde bulunduğu birçok bilim adamı Urartuca’nın Hurri Dili’nin bir torunu olabileceğini ifade etmekteydiler. İki dil arasında dil ve ırk bakımından doğrudan bir soy bağlantısı kurma iddialarına karşılık Sovyet Bilim Adamları farklı bir öneriyi savunarak, bu ilişkinin 15 Ali M. Dinçol, Eski Anadolu Dillerine Giriş, Edebiyat Fakültesi Basımevi-İstanbul, 1970, 9 Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|