YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
30 dili devimsizleştirmenin bir biçimi olmanın ötesinde, sessiz ama düşünceyi disiplin altına alan, suretini çıkararak onu düzene sokan yeni bir dildir. Yazı yalnızca sözü saptamaya yönelik bir işlem, kalıcı bir anlatım aracı değildir; aynı zamanda düşünceler dünyasına doğrudan kapı açar; eklemli dili yeniden üretir; ayrıca düşünceyi kavramayı, düşüncenin uzayı ve zamanı aşmasını sağlar” (C. Higounet) 23 . Ortaya çıkışıyla insanoğlunun yaşamında büyük bir devrim yaratan yazıyı, ilk kez; Mezopotamya’da M.Ö. 4. bin yıl sonlarına doğru, (M.Ö. 3200 yıllarında) aslında Asya kökenli etnik bir zümre olan Sümerliler icat etmişlerdir. Eski Uruk kentinde (şimdiki adı Warka) yapılan kazılarda, IV. Tabakada ortaya çıkarılan kil tabletlerden anlaşıldığına göre, önce resim yazısı olarak başlayan bu yazı evrimleşerek, üzerine yazıldığı kil tabletlerin, özellikle yuvarlak hatlı resimler çizmeye elverişli olmaması sebebiyle düz çizgilerden oluşan işaretlere sahip bir yazı biçimini almıştır. Kile batırılan ucu kesik, stylus adını verdiğimiz yazı kaleminin, batırıldığı yerde üçgen biçimli bir iz, çekildiği zaman da düz bir iz bıraktığına bakılarak, kama ya da çiviye benzeyen işaretlerden oluşan yazıya Latince “cuneus” kama ve “forma” biçim, kelimelerinden bileşik “cuneiform” çivi biçimli yazı, çivi yazısı adı verildi. Bu yazı; daha sonra ayrıntılı olarak belirteceğimiz kelime işaretleri ve fonetik hece işaretlerinden kurulu bir sisteme dayanmaktadır. Bizim de kullanmış olduğumuz Arap alfabesi ve halen kullandığımız Latin alfabesi gibi, eski Ön Asya’da birbirinden çok farklı dil ailelerine mensup dillere uygulanmış ve M.S. 74 yılına kadar geçerliliğini korumuştur 24 (bkz. Harita 2). 4.2.2. URARTU ÇİVİ YAZISI GELENEĞİ’NİN OLUŞUMU 23 Georges Ifrah, Çakıl Taşlarından Babil Kulesine, Rakamların Evraensel Tarihi II, Tübitak Yayınları, 2004, 1 24 Ali M. - Belkıs Dinçol, Boğazköy’den Karatepeye,Eskiçağ’da Doğu Akdeniz Havzası ve Anadolu’da Diller ve Yazılar, YKY, İstanbul, 2001,23,24 31 Hititler’in yıkılışı ile Anadolu’nun , çiviyazısı kültür alanı dışına çıkışından çok sonra, M.Ö. 9. yüzyılda Van gölü ve çevresinde kurulan Urartu Devleti, bölgedeki en büyük düşmanı Yeni Assur İmparatorluğu’nun yazısı olan yeni Assur çivi yazısını kabul ederek, hem eski hece sistemi yazılara, hem de bu yazının binlerce yıldır oluşturduğu kültüre geri dönmüştür. Bu kuşkusuz, bir eskiye özlem veya geri gidiş değildir. Urartu Krallığı’nın kökeni bir “kabile devleti” idi ve tüm idari ve askeri organizasyonu, dönemin en gelişmiş siyasal gücü ve askeri varlığı olan Assur İmparatorluğu’nu örnek alarak kurmuştu. Kendi egemenlik anlayışları farklı parametrelere dayanan kabilelerin Assur baskısına karşı bir araya gelmeleri sonucu ortaya çıkan Urartu Devleti’nin izleyeceği modelin Assur olması kaçınılmazdı. Bu nedenle Urartu’nun yazısı da Assur’da yüzyıllardan beri kullanılan çivi yazısının yeni Assur versiyonu olmuştur. Urartu Krallığı yazısını en güçlü ekonomik rakibi ve düşmanı olan Assur’dan almakla eski Ön Asya’nın geleneksel kültür dünyasına girmişti. Fakat başka bir yerde icat olunmuş ve geliştirilmiş bir yazı sistemini almak ve yerel dile uygulamak genellikle 3 aşamalıdır. 1. Önce yazı sistemi ona bağlı dil ile birlikte kullanılır. 2. İkinci aşamada yazı yerel dile uygulanır, fakat metinler hem yerel hem de yabancı dilde olmak üzere kaleme alınır. 3. Son gelişme ise yabancı dilin tümüyle terk edilip, yazı sisteminin yerel dile tam olarak uygulanması, hatta dilin fonetik (sese ait) gereklerini daha iyi karşılayacak özel yazı işaretleri yaratılabilmesidir 25 . Yukarıdaki geçiş ve değişim süreci Urartu yazıtlarında da kendini göstermektedir. Urartu’ya ait en erken text Assur dilinde ve Urartu yöneticisi olan I. Sarduri tarafından Yeni Assur çivi yazısı kullanılarak Van Kalesi’nin batı eteğinde yüksekçe bir platform oluşturan büyük bloklar üzerine 6 ayrı kopya şeklinde yazılmış 25 Ali M. - Belkıs Dinçol, Toplumsal Tarih Dergisi, Urartu Dili ve Yazısı, İstanbul, 2003, 45, 46 32 olarak görülmektedir 26 (res. 1). Van Kalesi üzerinde, altar görünümünde olan ve kurban hayvanları listesini içeren yazıt da yalnızca Assurca olduğundan yine bu krala tarihlendirilmektedir. Daha sonraki Urartu Kralları’nın çift dilli yazıtlar yazdırmalarını ise, yazı kabulünün bir aşaması olarak değil, Assurca konuşan insanların fazla olduğu sınır bölgelerinde, her ne kadar okur yazar sayısı çok düşük ise de, hem Urartu hem de Assur toplumuna “hitap” etmek isteği olarak görmek gerekir. Bunun örnekleri, Zagros Dağları’ndaki Urartuca-Assurca olmak üzere çift dilli Kelişin (res. 3) ve Topzava stelleridir. Sınır bölgesi olmadığı halde, Urartuca-Assurca çift dilli bir yazıt da Van dolayındaki Kevenli Köyü’nde (res. 4) bulunmuştur. Yazıtın varlığının nedenini; savaşta Urartu orduları tarafından sürülerek, bir tür ucuz işgücü sağlamak amacıyla yerleştirilen Assurlu sivil esirler için yazdırılması olarak açıklayabiliriz 27 . Urartu çivi yazıının söz konusu geçiş dönemine ilişkin belge veya belgelerin eksikliği ya da henüz ele geçememiş olması, bizlere, yine aynı şekilde çivi yazısı gelişim sürecini yaşamış, Anadolu’nun diğer bir uygarlığı olan Hititlere ait yazılı belgeleri inceleme ihtiyacı doğurmaktadır. Bu uygarlığa ait ilk yazılı belgelerden Hattuşili’nin siyasi vasiyetnamesi olarak nitelenen belge, hem yazının alındığı uygarlığın dili olan Akadca, hem de Hititce yazılmıştır 28 . Urartu dili, Sarduri’nin yerine Urartu tahtına geçen oğlu İşpuini tarafından ilk kez çivi yazısında uygulanmaya başlanmış ve sonraki krallar döneminde de devam ederek bu dilde bir çok yazıt yazılmıştır 29 . Urartu’da sınırlar içerisinde okur yazarlığın oluşması için bir idari merkezin oluşturulduğu düşünülmektedir 30 . Ya da her yerleşmede çivi yazısı okuyabilen en az 26 Zimansky 1998, 100 27 Ali M. Dinçol, Urartu Yazısı ve Dili, ARAT, s. 112, 113, İstanbul, 2005, 112 28 Ali. M. Dinçol, Anadolu’da Diller ve Yazılar, s. 11-42 Klasik Filoloji Seminerleri I, TEBE Yayınları, İstanbul, 2004, 17 29 Zimansky 1998, 100 30 Zimansky “a.g.e.”, 100 Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|