YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 
33
birinin bulunduğunu ve onun aracılığı ile toplumun bilgilendirildiğini varsaymamız 
gerekir, aksi halde yazıt yaptırmanın anlamı olmazdı
31
.  
 
 
 
4.2.3. URARTU ÇİVİ YAZISI SİSTEMİ 
Urartu’ca; Akad orijinli olan çivi yazısı işaretlerinin, bir Akad dialekti olan Yeni 
Assur çivi yazısı versiyonuyla yazılmaktaydı. Örnek aldığı model gibi Urartu yazı 
sisteminde de; syllabogramlar (hece işaretleri), ideogramlar ve determinatif adı verilen 
belirteç işaretler bulunmaktaydı
32
. (bkz. Ek. 2) 
1-Hece İşaretleri: Urartu yazım sisteminde 5 vokal (a, e, i, u ve ú ) hece sesi 
için işaretler bulunmaktaydı (bkz. Ek. 2). Urartu hece sesi işaretlerinde tespit edilebildiği 
kadarıyla, iki sesli olarak: 57 konsonant + vokal /k + v/ işareti (ta, sa, me, v.b gibi) ve 
bundan daha az olarak 19 vokal + konsonant /v + k/ işareti (an, el, ir, v.b gibi) 
bulunmaktaydı. Assur çivi yazısı  işaretlerinde sıklıkla gördüğümüz bazı /v + k/ ses 
değerleri: (aK, iK, uK, ih, uh, im, um, en, in, un, uT) Urartu çivi yazısı işaretlerinde hiç 
bulunmamaktadır. Assur işaretlerini kullanırken bu şekil bir basitleştirmeye gidilmesini 
tarif edebilmek oldukça zordur.  
Ses değerleri hakkında bir çok değişik görüş bulunmaktadır. Buna göre bazı 
durumlarda /k + v/ işaretleri aslında sadece konsonanttır (bazı erken dönem yazıtlarında 
ergatif eki –iš işaretiyle yazılmaktaydı; halbuki uygun telafuz –še’ dir. Hurrice’de bunun 
eş anlamlısı : –ž konsonantla bitmekte). Bundan başka, bazı durumlarda /k + v/ işaretleri 
/v + k/ hece değerlerini gösterebilmekte kure=l(e) (ku-re-e-li, olarak yazılmakta): 
ayaklar; Hurrice’deki ugri:ayak, ve ure=l: ayaklar, ile ilişkilendirilebilir.  
                                                           
31
Ali M. Dinçol,  Urartu Yazısı ve Dili, ARAT, s. 112, 113, İstanbul,  2005, 112, 113 
32
 
Ali M. - Belkıs Dinçol, Eskiçağ’da Doğu Akdeniz Havzası ve Anadolu’da  
Diller ve Yazılar, , Boğazköy’den Karatepeye, YKY, İstanbul, 2001, 23,24  
 

---

 
34
uK (/v + k/ işareti) Urartu yazım müfredatında bulunmadığından bu işaret tersten 
okunarak ku (/k + v/ işareti)  şeklini almış olmalıdır. Bu şekil grafemik (yazıda olan) 
değişmelere başka sözcüklerde de karşılaşmaktayız:  ši-di-iš-tú-ni : ši-di-ši-tu-ni; ta-ar-
ma-ni-li : ta-ra-ma-na. Urartuca’da bir çok /v + k/ işaretinin kullanılmamış olmasının bir 
sebebi: Akad hece işaretlerinin sesli ve sessiz konsonantlara karşı tarafsız olmasıydı. /k 
+ v/ işaretlerin  /k/ işaretler olarak kullanılmış olması heceler sonundaki bu karşı oluşu 
sergilemek amacıyla düşünülüp, uygulanmış olabilir.  mi ve ne  işaretleri Urartu yazı 
işaretlerinde hece değerleriyle görülmemektedir. me işareti; hem me, hem de mi, fonetik 
değerleri için kullanılmaktaydı; aynı  şekilde  ni  işareti hem ne, hem de ni, için 
kullanılmaktaydı.  ’ a  işareti  wa sesinin variantı (başka  şekli) olarak birçok durumda 
kullanılabilmekteydi.  
Assurca’da bulunmayıp Urartu’nun uyguladığı bir kaç işaret değeri de 
bulunmaktadır. Örneğin: ga, gi ve gu ( bu işaretlerin ya, yi ve yu olarak seslendirildiğini 
düşünülmektedir). Urartu yazım grafikleri göstermektedirki bazı homojenik 
konsonantlar bazen kendi içlerinde değişebilmekte: ’ a-al-tú-bi : ’a-al-du-bi; šu-du-qu-ú-
bi : su-tu-qu-bi  
  
Üç sesli olarak: 20 konsonant + vokal + konsonant /k + v + k/ işareti (hal, šur v.b 
gibi) bulunmaktaydı.
33
. /k + v + k/ işaretler de Assurca ile kıyaslayınca oldukça az 
kullanılmıştır. Hece işaretlerinin transkripsiyonları küçük, ve genelde italik harflerle 
yapılmaktaydı. 
2-İdeogramlar : Mısır hiyeroglif (resim) yazısında olduğu gibi, Önasya’nın çivi 
yazısında da ideogramlar oldukça sık bir şekilde kullanılmışlardır
34
. Sümer icadı 
olduğundan bu işaretlere “sümerogram
35
” veya belli bir simgeyi ifade ettiği için 
“logogram” da denmektedir. Bunların okunuşuna bakılmaz, çünkü bu işaretler kelimenin 
önüne konularak tek başlarına sadece anlatılmak istenen düşünceyi, daha doğrusu; 
                                                           
 
33
 Wilhelm 
2004, 120 
34
 Jonannes Friedrich, Kayıp Yazılar ve diller,  ASYA, İstanbul,  2000, 54 
35
 Wilhelm 
2004, 120 
 

---

 
35
toprak, su, ülke, kral, tanrı v.b. gibi kavramları ifade ederler. Bu işaretler “Urartu dili 
dahil” çivi yazısını kullanmış olan, diğer farklı dillerde de aynı  şekilde yazılıp aynı 
anlamı verirler. Örneğin : Bu dillerin tümünde “kral” anlamına vererek aynı  şekilde 
yazılan ideogram işareti; Sümerce’de : lugal; Akadca’da : šarru; Hititçe’de : haššu-; 
Hurrice’de : iwri-; ve Urartuca’da ereli olarak okunmaktadır
36
. Urartu çivi yazısındaki 
ideogramlar tespit edildikten sonra, bunların transkripsiyonları; Sümerce’deki 
telafuzuylarıyla ve büyük harfler kullanılarak günümüze kadar aktarılmıştır
37
.(bkz. Ek. 
2)  
3-Determinatifler (Belirteçler) : Determinatifler kelimelerin ifade ettikleri varlık 
ve nesnelerin ait oldukları kategorileri belirten, fakat yazı içinde okunamayan (telafuzu 
olmayan) işaretlerdir (bkz. Ek. 2). Determinatiflerin belirttiği 2 tür kategori 
bulunmaktadır. 
1-Nesnelerin yapıldığı maddeler : ağaç, metal, toprak ... v.b.; 
2-Söz konusu nesne veya varlığın ait olduğu grup türü veya cinsiyet : ülke, insan, 
erkek, tanrı, hayvan ... v.b. kategorileri belirtirler. 
Determinatifler genellikle kelimelerin önünde “pre determinatif” ya da seyrek 
olarak sonunda “post determinatif”  olarak bulunabilirler. İdeogramlar gibi 
determinatifler de Urartu Dili ve diğer bütün çivi yazılı dillerde aynıdır. Determinatifler 
aracılığıyla çivi yazısıyla yazılmış ama bilinmiyen bir dile ait coğrafya, tanrı, kadın, 
erkek v.b. kelimeler saptanabilir. Bu yönleriyle determinatifler yazının çözümünde 
büyük kolaylık sağlamaktadırlar. Transkripsiyonlarda determinatifleri niteledikleri 
kelimelerin üst kısmında büyük harflerle yazılmış üst simgeler halinde ( örn. 
KUR 
: Ülke, 
determinatifi gibi ) görmekteyiz. 
Urartu çivi yazısındaki -yukarıda belirtilen- 3 farklı temel özellik ( hece, 
determinatif ve ideogramlar için işaretler ) Urartular’ın Bastam’da kurmuş oldukları 
                                                           
36
 Friedrich 
“a.g.e”,  54 
 
37 
Zimansky 
1998,  102  

---