Z. Ə. Cavadova
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İllər 1858 1859 1860 862
57
1846-cı ilin birinci yarısında Şəkidə sənətkar birliklərində çalışanların sayı aşağıdakı kimi idi:
Ustaların sayı Fəhlələrin sayı Başmaqçılar 200 257
Papaqçılar 35
90 Dərzilər 140 280
Yəhərqayıranlar 22
10 Zərgərlər 10 -
1 - Çilingərlər 4 4 Dəmirçilər 30 30
Misgərlik 2 4 Xarratlar 45
30 Qayayçılar 5 50
(119, s. 329).
Car-Balakən və İlisu ərazisində sənətkarlığın inkişaf edən sahələri əsasən çəkməçilik, sərraclıq, dəmirçilik, misgərlik idi.
1858 1859 1860 862 Sənətlər
Çörəkçilər 22 28
31 30
Qəssablar 13
12 11
10 Dərzilər 94 75
8 85
Çəkməçilər 66
69 - - Papaqçılar 35
32 26
35 Başmaqçılar - -
58 Sərraclar 25 22
- 17
Yerbelləyənlər 25
- 6 6 Dəmirçilər 22
- - 14 Misgərlər 28
18 - 14 (129, s. 39).
Şəki əyalətindən fərqli olarq Car-Balakən və İlisu ərazisində sənətkarlıq məhsullarının böyük hissəsi kustar üsulla evlərdə hazırlanırdı. Kətandan hazırlanan kisələr, sıx mahuddan hazırlanan paltarların az bir hissəsi satılırdı. Qalan hissəsi dağıstanlıların gətirdiyi qoyuna, yuna, yapıncıya, barıt və tüfəngə dəyişdirilirdi. Gürcüstanda isə bu malları adətən duz və dəmirə dəyişirdilər. 58
Şimal-qərbi Azərbaycanda yaşayan əhalinin başlıca məşğuliyyəti əkinçilik, ipəkçilik və heyvandarlıq idi. Bununla yanaşı üzümçülük də geniş yayılmışdı. Şəkidə xanlıqlar zamanı alınan bir çox vergilər komendant üsul idarəsi zamanında da saxlanırdı. Vergilərin geniş yayılmış növü malcəhət idi. Məhsulun onda bir hissəsi şəklində alınan bu vergi ilə yanaşı darğalıq, bayramlıq, qapan pulu, bağbaşı və s. adda vergilər də var idi. Car-Balakən və İlisuda əsas vergi keşkəl vergisi hesab olunurdu. Bu vergi əsasən natura ilə alınırdı. Keşkəl vergisi müəyyənləşdirilərkən torpağın münbitliyi daha çox nəzərə alınırdı. Bu vergi bir qayda olaraq taxıl, buğda, arpa, bəzi hallarda isə darı və çəltiklə ödənirdi. XVIII əsrin sonuna qədər keşkəl vergisi o qədər də böyük deyildi və uzun müddət onun həcmi dəyişməz qalmışdı. Rusiya tərəfindən ərazinin işğal edilməsindən sonra bu vergi xeyli artırılmışdı. Məsələn ən böyük kəndlərdən biri olan Əliabadda hər keşkəl sahəsindən alınan vergi 20 çanaxdan 5 tağara, Çobankolda 10 çanaxdan 3 tağara, Qarabaldırda 2 çanaxdan, Lələlidə 3 çanaxdan 8 tağara qədər artırılmışdı. XIX əsrin I yarısında Car-Balakən hərbi dairəsində yığılan keşkəl vergisinin həcmi ayrı-ayrı kəndlərdə müxtəlif idi. Əksər hallarda keşkəl vergisi yığılan məhsulun 30%-ni, bəzi hallarda isə 40%-ni təşkil edirdi. Car-Balakən dairəsində əhalidən alınan verginin bir hissəsi də evdə toxunmuş kətandan alınan vergi idi. Əvvəl-lər bu vergi hər keşkəl sahəsindən alınan verginin bir payına bərabər idi, lakin sonralar onun da həcmi artmağa başladı. XIX əsrin əvvəllərində bu verginin alınmasına çox da təsadüf edilmirdi. Bu əmtəə dövriyyəsi ilə əlaqədar idi. Belə ki, digər ərazilərdən gətirilən pambıq parçalar yerli kustar istehsalını sıxışdırıb aradan çıxarırdı. Lakin kətan istehsalına görə alınan verginin sıradan çıxması keşkəl vergisinin artırılması ilə müşayət olunurdu. İlisu sultanlığında ipəyin boyanmasından və sarınmasından və Alazan keçidlərindən alınan vergilər də var idi. Car-Balakən və İlisu sultanlığında keşkəl sahibləri kədliləri öz təsərrüfatlarında biyara işlətməsələr də bəzən onlara bir sıra ağır işlər gördürürdülər ki, bu işlər də öz mahiyyəti etibarilə ilə biyarı xatırladırdı. Kəndlilər öz ağaları üçün dağdan odun gətirir, tikinti işləri üçün müxtəlif meşə materialları daşıyır, avarların yay və qış otlaqlarına köçü zamanı onların əşyalarını daşıyırdı. Mükəlləfiyyətlər içərisində keşkəl sahiblərinin bayram şənlikləri zamanı bəxşiş verməsi xüsusi yer tuturdu. İli suda kəndlilər sultana bayram günündə və ailə şənliklərin ―könüllü bəxşiş‖-tut arağı, fındıq, sirkə verməli idilər. XIX əsrdə bu ―bəxşişin‖ ölçüsü xeyli artırılırdı. Rusiya işğalı dövründə bu pay, at, mal-qara, hərdən 30 manat və daha artıq pulla alınırdı. Məhsul yığımı zamanı kəndli keşkəl sahibinə kömək etməli idi. Başlanğıcda bu kömək xarakteri daşısa da əslində ən ağır mükəlləfiyyət idi.
59
XIX yüzilliyin əvvəllərində Azərbaycanın şimal-qərb ərazisi çarizmin müstəmləkə əsarətinə qarşı çevrilmiş azadlıq mübarizəsinin ən güclü mərkəzlərindən biri idi. Hələ birinci rus-İran müharibəsinin qızğın çağında, işğalın başa çatmadığı bir vaxtda xalqın yadelli əsarətinə qarşı apardığı qəhrəmanlıq mübarizəsi tariximizin şanlı sahifələrindən birini təşkil edir. İşğalın ilk günündən bu ərazidə yadelli ağalığına qarşı güclü müqavimət göstərilmişdi. Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyasının Aktlarında toplanan mühüm sənədlər bunu bir daha təsdiq edir. 1803-cü ildə rus qoşunları Car-Balakənə soxulduğu ilk gündən güclü müqavimətlə qarşılaşdı. Məhz xalqın qəhrəmanlıq mübarizəsi, igidliyi, düşmənə göstərdiyi güclü müqavimət ərazinin bütünlüklə işğal edilməsinə mane oldu. 1830- cu ilədək Car-Balakən daxili idarəçilik qaydalarını qoruyub saxladı. Rus ordusu özünün ən yaxşı generallarını məhz Car döyüşlərində itirdi, Car-Balakən əhalisinin dağlı tayfaları ilə birlikdə apardığı qəhrəmanlıq mübarizəsi Qafqaz xalqlarının ümumi düşmənə qarşı azadlıq mübarizəsinin həmrəyliyinə çevrildi. Güclü düşmən qarşısında geri çəkilməyən Azərbaycan oğulları işğalçıları dəfələrlə ağır məğlubiyyətə uğratdı. Məhz bu güclü müqavimət öz nəticəsini verdi. İşağalçı rus qoşunları Azərbaycanın içərilərinə bu ərazidən soxula bilmədi. Digər tərəfdən rus imperiyasının dağlı tayfalarının azadlıq mübarizəsinə arxadan zərbə vurmaq planları boşa çıxdı. 1805-ci ildə Şəki xanlığının Rusiya imperiyacına birləşdirildiyi ilk gündən düşmən qüvvələrinə qarşı qeyri-bərabər döyüş başladı. Amansız düşmənlə apardığı mübarizədə minlərlə həmvətənimiz şəhid oldu. Mülkiyyəti əlindən alınan, qüruru, şərəf və ləyaqəti təhqir olunan el oğullarının son damla qanınadək apardığı mübarizə inadlı və mətin idi. Düşmən fitnəsi, hiyləsi qarşısında sarsılmayan el oğulları ölümü hər şeydən üstün tutur, sürgünlər və həbsxanalar onları müqəddəs əməllərindən ayırmırdı. İmperiya əsarəti ilə barışmaq istəməyən qəhrəman oğullar öz vətənlərini tərk etmək məcburiyyətində qalırdı, lakin bununla belə öz mübarizələrini bir an da olsun dayandırmırdılar. Hələ 1806-cı ildə xəyanətlə barışmaq istəməyən Səlim xan rus qoşunları üzərinə hərəkət edərək onlardan bir neçəsini öldürmüş, Tiflis alayının 2 rotasını şəhərdən qovmuşdu. Güclü düşmənə qarşı təkbətək mübarizəyə qalxan Səlim xanın şücaəti işğalçılara bir daha göstərdi ki, bu el oğulları namus, el qeyrətini hər şeydən üstün tutur. Heç bir firavan həyat, xan titulu onları müqəddəs əməllərdən - işğalçılara qarşı mübarizədən uzaqlaşdıra bilməz. Xoylu Cəfərqulu xanın Şəkiyə hakim təyin edilməsi yerli əhalinin narazılığını daha da artırdı. Cəfərqulu xan Rusiyanın müstəmləkəçilik siyasətini can-başla həyata keçirir, bu məqsədlə xalqı çapıb talamaqla kifayətlənmir, eyni zamanda onu təhqir edir və alçaldırdı. Cəfərqulu xanın Şəkiyə xan təyin edilməsi Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|