Z. M. Islomov, N. A. Muhamedov, F. A. Sindarova dinshunoslik
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Jayniylik.
Jayniylik miloddan avvalgi VI asrda Hindistonda vujudga kelgan. Bu dinning asoschisi kshatriylar kastasidan chiqqan afsonaviy Vardxamana Maxavira (Jina ham deyilganligi sababli, jaynizm nomi ana shu so‘zdan kelib chiqqan) hisoblanadi. Jayniylik Hindistonda kastachilik tuzumiga qarshi bo‘lgan. Rivoyatlarga ko‘ra jayniylik ta’limoti asrlar osha 24 ta ustoz- payg‘ambar orqali yetib kelgan, ularning eng so‘nggisi Jina edi. Jayniylik ta’limotining asosiy g‘oyasi deyarli barcha hind dinlari uchun umumiy bo‘lgan karmalar va nirvana haqidagi ta’limot hisoblanadi. Nirvanaga erishgan inson qayta tug‘ilishdan ozod bo‘ladi. Bunga esa faqat tarkidunyo qilganlargina erishadi, xolos. Shuning uchun mazkur ta’limotda tarkidunyochilikka alohida e’tibor beriladi. Inson dunyoda o‘zining barcha ehtiroslaridan voz kechgach, o‘z nafsini tiyishi, o‘z-o‘zini yengishi – yangi karma hosil bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydi. Natijada karma ning kuchi yemirilib, uning ruhi kishanlardan ozod bo‘ladi. Kishining karma si qanchalar zaiflashsa, uning ichki dunyosi shuncha boyib boradi. Bu jarayon ruhning to‘la ozod bo‘lgunigacha davom etadi. Nihoyat, ruhning butunlay ozod bo‘lishi – nirvana holati yuz beradi. Jayniylikda dunyoviy kishidan ham, tarkidunyo qilgan rohibdan ham ma’lum axloqiy qoidalarni bajarish talab qilinadi. Chunki hayotning maqsadi ruhni yomon karma dan saqlash, yangi karma ning yuzaga kelishiga yo‘l qo‘ymaslik, borini ham asta-sekin yo‘q qilib yuborishdan iborat. Buning uchun dunyoviy odam besh narsaga amal qilishi kerak: birinchisi – zarar yetkazmaslik ( axinsa ), ikkinchisi – rost so‘zlash ( satya ), uchinchisi – o‘g‘irlik qilmaslik ( asteya ), to‘rtinchisi – zino qilmaslik ( braxmacharya ), beshinchisi – tamagirlik qilmaslik ( aparigraxa ). Mana shular insonning axloqiy mezonini tashkil qiladi. Jayniylikda ikki asosiy yo‘nalish bo‘lib, birinchisi – digambarlar («moviy kiyim kiyganlar») deyiladi. Ular hayotning 25 barcha lazzatlaridan voz kechishgan . Ikkinchi yo‘nalish – shvetambarlar yoki svetambarlar («oq kiyim kiyganlar») deb atalgan. Ular ushbu din aqidalari yozilgan eski matnlarni tiklash, ularga qonun tusini berish kerak deb hisoblaydilar. Bu yo‘nalish tarafdorlari hayotning barcha lazzatlaridan voz kechmaydilar. Jayniylik dinining talablari qattiq bo‘lgani tufayli ham bu din Hindistonda keng tarqalmagan. Hozirgi kunda dunyoda bir yarim milliondan ortiq jayniylar mavjud. Ular, asosan, Hindistonning Rajputan, Gujarot va bir qator janubiy mintaqalari, Madxya, Bxarat shtatlarida istiqomat qiladilar. Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|