Z. M. Quliyev amea-nın Mikrobiologiya institutunun
Yüklə 18,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
88 görə onlar fitofil sayılırlar. Lakin, ziyad balıqlarının əsas yem-qi dası kiçik molyuskalardır. Başqa vətəgə əhəmiyyətli balıqlar kimi ziyadın da sayı kəskin dərəcədə azalmışdır. Bu qiymətli balığın ehtiyatını sax lamaq üçün bir neçə balıqartırma təsərrüfatları mövcuddur. La kin, əsas ümidverici tədbir, Qızılağac körfəzində ziyadın çoxal ması sayılmışdır. Təəssüflər olsun ki, Qumbaşı və Viləşçayın körfəzlə əlaqəsinin kəsilməsi, Kiçik Qızılağac körfəzinin özündə yaradılan ekoloji münasibətsizlik, kürütökmə vaxtı kanallarda onsuz da azlıq təşkil edən törədicilərin kütləvi tutulması, ziyad balığının aqibətinə hərtərəfli mənfi təsir göstərmişdir. Azərbay can, ələlxüsus Xəzəryanı regionlar üçün ziyad milli balıq sayılır. Tarix boyu ziyad xalqımızın sevimli balığı kimi Novruz bay ramının ən əziz sovqatı olmuşdur. Həqiqətən, heç vaxt gələcək nəsil bizi bağışlamaz ki, ziyad balığını qoruyub saxlaya bilmə mişik. Acı və ağır da olsa, belə bir təhlükə mövcuddur! 35 illik son müşahidələrimiz sübut edir ki, hər il kütüm sü rüləri seyrələrək indi, necə deyərlər, tək-tük vəziyyətə düşmüşdür. Qızılağac körfəzində, Lənkəran, Astara, Küryanı dayazlıqlarda kiçik gözlü torlarla ildə 10 minlərlə ziyad kör pələri ovlanır. Süfrələr bəzəyi, Novruz sovqatı olan ziyadı qorumalıyıq! Həşam. Qiymətli vətəgə balıqlarına aid olan həşəm - Xə zər, Qara, Azov, Aral, Baltik dənizlərinə axan çaylarda yayılsa da, Cənubi Xəzərin özünəməxsus həşəm populyasiyası möv cuddur. Bizim sularda məskunlaşan həşəm, qırmızıdodaq adla nır. Onun əsas kürüləmə yeri, Kür çayının daşlı-çınqıllı və qumlu yerləridir. Həşəm 3-5 ildə cinsi yetkinliyə çatır, 350-400 minə qədər kürü verir. Həşəm Xəzərin 25-40 m dərinliyi olan ərazi lərində yayılmışdır. Təbiətcə bu balıqlar yırtıcılara aiddirlər. Kür çayında ovlanan həşəmin uzunluğu 50-85 sm, çəkisi isə 5-8 (bəzən 10-12) kq-a çatır. Səciyyəvidir ki, Azərbaycanın bir çox 89 bölgələrində bu və ya başqa növ balıqlar, ənənəvi nemət sayı lırlar. Bu baxımdan bakılılar üçün həşəm daha çox arzuolu- nanlardan sayılmışdır. Həşəmin də populyasiyası kəskin dərəcədə azalmışdır. Zi yad kimi bu balığın da ehtiyatının bərpasına böyük ehtiyac var dır. Sıf. Öncə yada salmaq lazımdır ki, həşəm kimi dəniz sıfı da Abşeronda sevilən balıqlardan biri olmuşdur. Çox güman ki, indiki cavan nəsil ötəri yada saldığımız yerli balıq növlərinin ya xın keçmişlərdə soy-köklərimiz tərəfindən səciyyələndirilməsin dən xəbərsizdirlər. Xəzərdə 3 növ sıf balığı qeyd olunur. Lakin, onların əsas arealı Orta və Cənubi Xəzərin bərk qruntlu, xüsusi ilə Bakı, Abşeron arxipelaqına aid adaların əhatə sularıdır. Bu baxımdan, 50-ci illərə kimi Cilov, Neft Daşları akvatoriyaları sıfın ən geniş yayılan sahələri sayılmışdır. Sıf cinsi yetkinliyə 3-5 yaşlarında çatır, 40-50 min kürü verir, uzunluğu 20-45 sm, çə kisi 0,25-2 kq olur. Sıf balığı dənizdə çoxalır, ancaq bu balıqlara çaylarda da təsadüf olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, sıf çirklənməyə qarşı çox davam- sız sayılır. Xəzərdə bu balığın tam yoxa çıxması ehtimal olunur, çünki, onun əsas kürüləmə və böyümə əraziləri kəskin dərəcə də çirklənmişdir. Məsələn, bu balıqların əsas məskəni sayılan Neft Daşlarında xeyli vaxtdır sıf görünmür. Şamayı. Xəzərdə bu balığın bir növü - Kür şamayısı və bir yarımnövü qeyd olunur (Lənkəran şamayısı). Şamayı əsasən Cənubi Xəzərin qərb sahillərində məskunlaşır və kürüləmə üçün Talış bölgəsinin çaylarına qalxır. Kür şamayısı nisbətən iri olur və Kür çayı tənzim olunana kimi Ağstafa rayonu ərazisindəki Soyuqbulaq çayına və başqa axarlara kürü tökməyə gələrdi. Şamayı cinsi yetişkənliyə 2-5 yaşlarında çatır, 26 minə qədər kürü verir. Lənkəran şamayısının uzunluğu 10- 20 sm, çəkisi 30-200 qram olur. Kür şamayısının müvafiq 90 ölçüləri - 35-40 sm və 800 q-a çatır. Şamayı yarımkeçici balıqlara aiddir. Maraqlıdır ki, Kür çayı bəndlə kəsiləndən sonra Mingəçevir su anbarında bir növ tam şirin sulara alışan, nəsil verib böyüyən «yerli» şamayı popul- yasiyası əmələ gəlmişdir. Səciyyəvidir ki, su anbarında yaşayan şamayı, öz «əcdadlarına» nisbətən iri olurlar. Onların yağlılıq dərəcəsi, əzələ kütləsi artıq və keyfiyyətlidir. Bununla belə, Qızılağac körfəzinin əsas balıq sərvətlərindən sayılan şama- yının başlıca ehtiyatı məhz Kür mənsəbindən cənuba doğru yerləşən akvatoriyadır. Kiçik Qızılağac körfəzinə axan çayların quruması, şama- yının artıb-çoxalması imkanını azaltmış, ildən-ilə körfəzə keçən sürülər seyrəkləşmişdir. Qarasol. Qiymətli və yarımkeçici balıqlara aid olan qara- sol, əsasən Orta və Cənubi Xəzərin qərb sahillərində geniş ya yılmışdır. Qızılağac körfəzi akvatoriyasına məxsus qarasol sürüləri - Viləşçay, Qumbaşı, Lənkərançay və kiçik körfəzdə artıb-çoxalır, İran İslam Respublikası ərazisində olan çaylara da keçir. Cinsi yetişkənlik üçün 2-4 il tələb olunur. Qarasolun kürüləməsi hissə-hissə baş verir. Ona görə, yetkin balıqlar da müxtəlif dərəcəli yetişmiş kürü olur. Qarasolun uzunluğu 12- 19 sm, çəkisi 120-300 q-a çatır. Qarasol və şamayı balıqlarının kürüləmə əraziləri, demək olar ki, eynidir. Lakin, şamayının kütləvi kürüləmə vaxtı qarasol- dan qabaq başlayır. Əgər hava şəraiti, suyun temeraturu ilə əlaqədar olaraq şamayının şirin sulara gəlməsi yubanırsa, onda hər iki növ balıq sürüləri birgə körfəzə istiqamət alır. Ancaq, ək sər hallarda qarasolun kürüləmə müddəti may ayına təsadüf edir. Qızılağac körfəzi balıqlarını müfəssəl tədqiq edən Z.M.Qu liyev göstərir ki, kiçik körfəzdə kanallar sisteminin şlyuzlarla tənzimlənməsi rejimi, qarasolun bioloji yolla, təbii şəraitdə kürü- 91 ləməsinə uyğun gəlmir. Belə ki, başqa növ balıqların kürüləmə vaxtı başa çatandan sonra (fevral-aprel), şlyuzlar bağlanır. Be ləliklə, qarasol kanallarda toplanır, orda da kürü tökür. Bir tərəf dən qarasol brakonyerlər tərəfindən ovlanır, digər tərəfdən kü rülərin əksəriyyəti məhv olur, «macal tapıb» dünyaya göz açan körpələr isə müxtəlif yırtıcıların (su quşları, suda-quruda ya şayanlar və s.) şikarına çevrilirlər. Çaki. Yarımkeçici balıqlara aid olan çəki Xəzərdə, o cüm lədən də Kürətrafı və Qızılağac körfəzi akvatoriyalarında geniş yayılmışdır. Yerli əhali tərəfindən qəbul edilmiş Xəzər və Kür çəki populyasiyaları, Azərbaycanın başqa su hövzələrindəki çə kilərdən dadına, rənginə və s. xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif dərəcədə qiymətləndirilir. Qızılağac körfəzinə məxsus populya- siya, cinsi yetişkənliyə 3-4 yaşında çatır. Bir balıq 0,6-2 milyona qədər kürü tökür. Körfəzdə tutulan çəkinin yaşından asılı ola raq, onun uzunluğu və çəkisi dəyişir. Kürüləmə dövrü ovlanan 7 yaşlı balığın uzunluğu 70 sm, çəkisi isə 6 kq olmuşdur1. Başqa balıqlara nisbətən çəki davamlı və yemə (keyfiy yətinə görə) az tələbkardır. Belə ki, o, detritlə, dib heyvanları (bentos) və zooplanktonla da qidalanır. Çəki balıqlarının kürüləmə əraziləri azaldığı və korlandığı üçün, onun zavod şə raitində artırılması davam olunur. Çəki vətəgə əhəmiyyətli balıqdır. Bununla belə, onun (son 30-35 ildə) populyasiyası ixtisara meyl edir və 1960-cı ilə nis bətən 1985-ci ildə cəmi 0,4 min sent, çəki ovlanmışdır ki, bu da əvvəlkindən 28-30 dəfə azdır. Çəkinin Kiçik Qızılağac körfəzində çoxalması üçün ən kə səri əngəl - brakonyerlikdir. Körfəzdə ekoloji sabitliyin pozul ması da çəkinin artmasına maneçilik törədir. Külm ə. Yarımkeçiricilərdən olan külmə Cənubi Xəzərin 1 Qeyd: Başqa hövzələrdə uzunluğu 1-1,3 m., çəkisi isə 20-24 kq-a çatan çəkilərə rast gəlinir. Yüklə 18,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|