Z. M. Quliyev amea-nın Mikrobiologiya institutunun
Yüklə 18,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
76 sində yırtıcı heyvanlar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, on ların bəziləri qoruğun «çağrılmamış qonağı» kimi qeyd olunur. Bu mənada çaqqalın qoruqda peyda olması maraqlıdır. V.Livinova görə, 1924-cü ilə kimi qoruğun ərazisində çaq qal, tülkü, canavar, qamış pişiyi qeyd olunmamışdır. Ehtimal olunur ki, 1924-1925-ci illərdə qış şaxtalı keçmiş, kiçik körfəz buzla örtüldüyü üçün həmin yırtıcılar Sara adasına keçməyə müyəssər olmuşlar. Yeni ərazidə olduqca əlverişli şərait tapan bu heyvanlar artıb çoxalmış və o vaxtdan Qızılağac qoruğunun «qanuni» sakinləri sayılırlar. Qoruqda təsadüf olunan su sa- muru, bu «gəlmələrin» ən az stajlısı sayılır. Qoruqda ən iri yırtıcı - canavardır. 1977-ci ildə qoruqda 36,5 kq ağırlıqda, 117 sm uzunluqda və 81 sm hündürlükdə ca navar öldürülmüşdür ki, bu da bir növ «rekord» sayılır. Cana varların həyat tərzi olduqca maraqlıdır və heç də təsadüfi deyil dir ki, yırtıcı heyvanlardan öz davranışı, ov etmək xüsusiyyəti, güclü «bacarığı», hətta hiylə və «ağıllılıq» dərəcəsi baxımından, canavarlar - zooloqlar, təbiətşünaslar, etoloqlar1 üçün ən çox diqqət cəlb edən heyvanlardan biridir. Karl Lorens qeyd edir ki, nağıl-əfsanələrdə, bəzən də po pulyar toplularda tülkü «ağıllı», hiyləgər heyvan kimi təqdim olu nur. Əslində, canavarla müqayisədə tülkü olduqca səfeh sayıl malıdır. Canavar çox dözümlü və bədən böyüklüyünə görə heyrət amiz güclü heyvandır. Aclığa davamlı (8-10 gün), lakin susuz luğa tab gətirmir. Vəhşi heyvanların əksəriyyətində nəsli davam etdirmək, o cümlədən də balalarını qorumaq hissi çox güclüdür. Ana cana varın isə öz balasını xilas etmək üçün cəfakeşliyi, cəsarəti, qəti- liyi az heyvanlara məxsusdur. Həmçinin, yırtıcı heyvanlara xas 1 Qeyd: Etologiya - heyvanların davranışını öyrənən elmdir. 77 olan ov ərazisinə sahibkarlıq hissi canavarlarda daha güclüdür və onlar özlərinə məxsus ərazidə şikarlarının sayını da «tən zim» edə bilirlər. Canavarların fərdi ərazi bölgüsü prinsipi, «ilk növbədə ərazidə məskunlaşan, yem, qida üçün yararlı sayılan canlıların növündən, sayından asılıdır. Bəzi elmi mənbələrdə hər canavarın ov ərazisi şərti olaraq 20-80 km2-ə bərabər he sab olunur. Canavar ov axtarmaq üçün bir gecədə 40-50 (bə zən 60-70) km məsafə qət edə bilir. Qızılağac qoruğu şəraitində canavar, çox güman ki, bir qarın yemək üçün çox əziyyət çəkmir. Çünki, canavarın iştahı yaxşı olduğu kimi, onun qidaya qarşı şıltaqlığı, ərköyünlüyü də çox azdır, Məsələn, sübut olunmuşdur ki, qoruqda olan cana varların qida siyahısına 11 növ məməlilər, 12 növ quş, 5 növ balıq, 2 növ suda-quruda yaşayanlar, həşərat-bitkilər daxildir. Həmçinin məlum olmuşdur ki, canavarların qidasında bu və ya başqa yemin nisbəti fəsildən asılı olaraq dəyişir. Bununla belə, canavarın qidasının əsasını qoruğun vəhşi donuzları təşkil edir. Maraqlıdır ki, qoruqda donuzların sayının tənzimlənməsin də canavarların əsas amil rolu oynaması ehtimal olunur. Həmçinin məlum olmuşdur ki, qoruq ərazisində canavar ailələ rinin məskunlaşdıqları yerlər həmişə çöl donuzlarına yaxın sa hələrdir. Hesablamalara görə hər canavara, orta hesabla, 10- 12 baş çöl donuzu düşür. Maraqlıdır ki, bu nisbilik 1972-ci ildən 1982-ci ilə kimi sabit qalmışdır. Ehtimal olunur ki, qoruqda ca navarların sayı 50-70 arasında tərəddüd edir1. Qızılağac qoruğunda geniş yayılan və sayca çoxluq təşkil edən vəhşi heyvan - çaqqaldır (200-250 baş), ikinci yeri tülkülər tutur (100- 120). Ehtimal olunur ki, qamışlıq pişiyi də qoruqda çoxluq təşkil edir (90-110). Maraqlıdır ki, son vaxtlar qoruq ərazisində zolaqlı kaftar 1 Qeyd: Qafqaz qoruqları, «Мысл» nəşr., 1990 (rus dilində). 78 qeyd olunmuşdur. Qoruqda geniş yayılanlardan porsuq, demək olar ki, bütün ərazi boyu təsadüf olunur. Hesablamalara görə, qoruğun hər min ha sahəsinə 4-5 porsuq düşür. Qırmızı kitaba düşən Qafqaz su samuru sayca az olsa da, o qoruğun canlı aləmini zənginləşdirən faunadır. İlk dəfə su samuruna 1938-ci ildə təsadüf olunub, hazırda isə onu qoruğun cənub-qərbində tez-tez görmək olur. Vəhşi məməlilərin ən kiçik nümayəndəsi - gəlincik də qo ruqda məskunlaşmışdır. Siçanabənzər gəmiricilərlə qidalanan gəlincik qoruğun əsasən, Kalinin, Lopatin və Kulaqin ərazilə rində yayılmışdır. Gəlinciklərin miqdarı, onların əsas qida mən bəyi sayılan siçanların biokütləsi və sayından asılı olaraq dəyişə bilir. Balıqlar. Qızılağac qoruğunun balıqları, ərazidə qeyd olunan canlı lara nisbətən geniş və müfəssəl-ardıcıl öyrənilən faunadır. Kör- fəzn balıq sərvəti barədə əvvəlki bölmələrdə bəzi məlumatlar verilmişdir. Bununla belə, qoruğa məxsus sututar sahədə qey də alınan balıq növlərinə nəzər salaq. Öncə yada salmaq lazım dır ki, körfəzdəki balıqlar vaxtaşırı müxtəlif müəlliflər tərəfindən tədqiq olunsa da, biz əsasən son illərə aid mənbələrə əsas lanırıq (Abbasov, 1972; Quliyev, 1989). Qızılağac körfəzlərindəki balıq növləri Xəzərə məxsus ba lıq növləri ilə üzvi surətdə əlaqədardır. Səciyyəvidir ki, başqa dənizlərə nisbətən Xəzərin balıq ailəsi növcə kasıbdır. Lakin, başqa hövzələrlə əlaqəsi olmayan Xəzərin balıqlarının 50%-i endemik sayılır. Xəzər təcrid olunsa da, burada «kənardan gələn» balıqlar məskunlaşmışdır. Onlardan dəniz iynəciyi (iynə- balıq), tikanbalıq, aterina, kefal (atlantik balıqları) və s. Göstər mək olar. Son təsnifata görə Böyük Qızılağac körfəzində 44, Kiçik Qızılağac körfəzində isə 31 növ balıq yaşayır. Həmçinin, Böyük 79 körfəzdə iki yarımnöv - külmə ilə ziyad və külmə ilə çapaq balıqlarının mələzləri (hibrid), kiçik körfəzdə isə ağ amur və qalı- nalın balıqlar da qeyd edilir. Sonuncu iki növ, yəni ağ amur və qalmalın balıqlar Kiçik Qızılağac körfəzinə 1964-cü ildə buraxıl mışdır (gətirilmişdir). Həmin balıqlar Uzaq Şərq hövzələrinə məxsus balıqlardandır. Onlar bitki ilə qidalanır, az vaxtda 10-12, bəzən də 16-20 kq çəkiyə çatırlar. Kiçik Qızılağac körfəzi su bitkiləri ilə zəngin olduğu üçün, bu balıqların yüksək məhsul verməsi ehtimalı qanunauyğun sayılır1. Böyük Qızılağac körfəzinin balıqlarının əksəriyyəti Xəzər faunasına aiddir, kiçik körfəzdə məskunlaşan balıq növiəri tərkibində isə şirin su balıqları üstünlük təşkil edir (cədvəl 9). Cədvəl 9 : Böyük və Kiçik Qızılağac körfəzlərinin balıqları (Quliyev, 1989) Balıqların növü Böyük körfəz Kiçik körfəz ... " 1 " 2 " 3 X əzər ilanbalıqı - Kaspiomizon vaqneri/ Kür bölgəsi - Huso huso kaspikus Kür nərə balığı - Asipenser persikus Kür uzunburun balığı - Asipenser stellatus X əzər şipi (kələmo) - Asipenser nudiventris derjavini + + + + + " . . . Şişqarın Xəzər siyənəyi - Alosa kaspia Şişqərın Sara siyənəyi - Alosa kaspia knipoviç Dolqin siyənəyi - Alosa brasnikovi + + + Aqraxan siyənəyi - A\losa brasnikovi aqraxanika + - Sara siyənəyi - Alosa brasnikovi sarensus + - iriqöz siyənək - Alosa autumnalis + — Ağbaş siyənək - Alosa qrimmi + - Qarasol - Alosa kesleri + - X əzər qızılbalığı - Salmo truta kaspius + - 1 Qeyd: Əgər hövzədə oksigen rejimi pozularsa, balıqla yanaşı, başqa aerob canlıların da burada yaşaması mümkün olmaz 2 Qeyd: Balıqların latınca adı hazırda işlətdiyimiz əlifba ilə qeyd edilir (ixtisarla). Yüklə 18,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|