Z. M. Quliyev amea-nın Mikrobiologiya institutunun
Yüklə 18,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
64 Quşlar. Qızılağac körfəzində qeyd olunan heyvanat a lə minin 70%-dən çoxunu quşlar təşkil edir. Təsadüfi deyildir ki, məhz bu xüsusiyyətinə görə Qızılağac qoruğu yaradılmış və o, beynəlxalq qoruqlar sistemində ilk növbədə, quşlar məskəni sayılır. Mütəxəssislərin araşdırmalarına görə Qızılağac qoruğun da (hazırki dövrdə) keçmiş SSRİ ərazisində məskunlaşan 26 quş dəstəsinin 22-si və yaxud da 85%-i Qızılağac qoruğu ərazisində toplaşır. Səciyyəvidir ki, qıvrımlələk qutan, çəhrayı qutan, qara leylək, mərmər cürə, dəniz, məzar qartalları, ber- kut, turac, dovdaq, bəzgək, sultan toyuğu, ərsindimdik, qızılqaz (flaminqo), qırmızıdöş qaz, fısıldayan qu, kiçik qu, çökükburun cüllüt, ağquyruq çökükburun, çöl haçaquyruq cüllüt kimi qiy mətli və nadir quşlar Azərbaycanın Qırmızı kitabında qorunması zəruri sayılan heyvanat aləmi siyahısındadır. Göründüyü kimi, Qızılağac qoruğunun əsas mahiyyəti quşların mühafizə və qorunmasından ibarətdir. Bundan başqa, hövzədə balıq ehtiyatının saxlanması kimi vacib problemin də həllində Qızılağac körfəzinin əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Qoruğun ərazisinə pənah gətirən quşların iki qismə ayrıl masını (şərti də olsa) qəbul etsək, onda məlum olur ki, ərazidə qeyd olunan quşların 75-80%-i qışlama dövrü keçirənlərdən ibarətdir. İkinci qism - yuvalama dövrü məskunlaşan quş növ ləri sayca azlıq təşkil etsələr də, onların ümumi miqdarı bəzən 100 minə çatır. Məsələn, təkcə sarı vağ və karavay koloniya larında 50-60 min quş saymaq olar (Əliyev, Həsənov, 1993). Qızılağac qoruğunda il boyu məskunlaşan quşların miq darı və növ tərkibi üzərində aparılan müşahidələr göstərmişdir ki, həmin rəqəmlər kəskin dərəcədə dəyişə bilir. İlk növbədə quşların kəmiyyət və keyfiyyətcə tərəddüd etməsi, ərazinin və ona qonşu regionların iqlim-hava şəraitindən, miqrasiya yollarında baş verən atmosfer çöküntülərinin xüsusiyyətindən 65 asılıdır. Bundan başqa, köçəri su quşlarının nəsil verdiyi ərazi- dövlətlərdə onlara məxsus biotoplara və nəhayət, onların po- pulyasiyasına təsir edən çoxcəhətli antropogen amillər də hə min nisbiliyi dəyişə bilir. Lakin, bir fakt şübhə doğurmur ki, Qızıl- ağac qoruğuna pənah gətirən quşların növ tərkibi və sayı- miqdarı ilbəil azalmağa meyl edir. V.Vinoqradov və S.Çer- nyavskayaya görə (1956), 50-ci illərin sonuna kimi qoruqda, orta hesabla 5-7 milyon quş qışlayır ki, bunun da 3,9 milyonunu ördəklər, 2,5-3 milyonunu qaşqaldaq, 0,85 milyonunu maygülü təşkil edir. Qoruğun ərazisində kənd təsərrüfatı işləri, qon şuluqdakı göl-mərdoların ləğvi, zostera bitkisinə aid sahələrin yararsız hala düşməsi, Marso, Alxovka kimi sututarlarda əlve rişli biotopların ixtisarı - qışlama sahəsinin kiçilməsi, qida-yem bazasının azalması və b. səbəblər əlbəttə, qoruğa xas olan quşların miqdarına, növ xüsusiyyətinə təsir etmişdir. Qızılağac qoruğunda quşların azalması 1959-cu ildən bəri stabil xarakter daşımışdır. S.İ.Çernevskaya yazır ki, 1959-cu ilə nisbətən, Bö yük Qızılağac körfəzində təkcə ördək və qaşqaldaqların sayı 1971-ci ildə 15-16 dəfə azalmışdır. Bir daha təkrar etmək lazım dır ki, Qızılağac Dövlət Qoruğundakı quşların ümumi sayı, növ müxtəlifliyi barədə, axırıncı 10 ildə, statistik məlumatlarda gös tərilən rəqəmlər (illər üzrə) başqa-başqadır. Bununla belə, qo- ruqdakı quşların kəmiyyət və keyfiyyəti barədə təsəvvür üçün mümkün olan sonuncu məlumat 5-ci cədvəldə əks etdirilir1. Qızılağac Dövlət Qoruğunu dünya miqyasında məşhur edən cəhətlərdən biri - planetin bir çox guşələrinə məxsus qiymətli quş növlərinin mövcud olmasına, nəsil artırmasına imkan yaratmasıdır. Onlardan bir neçəsini qeyd edək. Qoruğun gözəl, şux qamətli quşlarından biri qızıl qazdır. Bu quşların əsas qışlama yeri Böyük Qızılağac kör-fəzidir. Başqa quşlar kimi qızıl 1 Qeyd: Cədvəldə göstəriilən cəhətlərdən aydın olur ki, verilən arayış qüsursuz deyildir. 66 qazın sayı ilbəil dəyişir. Məsələn, N.Vereşaqin 50-ci illərdə qoruqda 20 min qızıl qazın qış-lamasını qeyd etmişdir. Lakin, son 25-30 il ərzində qoruğa gə-iən qızıl qazın miqdarca 8-10 dəfə ixtisar edildiyi də göstərilir. Cədvəl 5 Qızılağac qoruğunda quşların sayı (Əliyev, Həsənov, 1993) I Adları Miqdarı Qışlama dövrü Çay ördəkləri 85200 1 Yaşılbaş 38800 Bizquyruq 1500 Enlibururı 3400 Boz ördək 500 Marek 23700 Anqut 60 Fitçi cürə 7600 Dalqıc ördəkləri 158030 Qırmızıbaş 42800 Kəkilli qara ördək 21300 Qazlar 15000 Boz qaz 1110 Qaşqa qaz 6300 Qaşqaldaq 3060 Qu quşu 6700 Turac 1200 I Sultan toyuqu 10000 Bəzqək 6000 Flaminqo 3800 Qırmızılələk qutan 400 Yuvalama dövrü Sarı baq 34800 Qarabay 17600 Qarıldaq 7600 Kiçik aq baq 7000 M isir baqi 6000 Kürən baq 870 Maraqlıdır ki, 70-ci illərin a xırından indiyə kimi qızıl qazların, necə deyərlər, rekord sayı 1985-ci ilin qışında müşahidə edilmişdir - 13,5 min. Həmçinin, qoruğa gələn qazların son 5 67 ildə artımı ehtimal olunur. Mütəxəssislər bu faktı, Böyük Qızıla- ğac körfəzinin, Xəzərdə su balansının artması ilə əlaqədar ola raq, genişlənməsində görürlər. Səciyyəvidir ki, son 12-14 ildə qoruğa qışlamağa gələn qızıl qazların yaşayış tərzində, həyat vərdişində bir növ «uyğun suzluq» müşahidə olunmuşdur. Məsələn, 1980-1982-ci illərdə Kalinov limanı ərazisində «yaylayan», yəni geri qayıtmayıb bu rada yuva qurub nəsil verən, 500-1500 qızıl qaz qeyd edil mişdir. Son illər, məsələn 2008-2009-cu illərdə Mahmudçalada böyük qızılqaz koloniyalarının il boyu yaşaması qeyd edilir. Məlum olmuşdur ki, təbiətcə çox həssas və sakitliyi sevən qızıl qazların yuva qurduqları əraziyə çaqqal dadanmışdır. Qızılağac qoruğu keçmiş ittifaqın ən çoxsaylı turac ərazisi sayılmışqdır. Həqiqətən, turac Qızılağac qoruğunun fəxri sayıla bilər. Turac Azərbaycan torpağının, həlim nəfəsli təbiətinin gö zəl, xoş əhval-ruhiyyə yaradan canlı məxluqlarından biridir. Vaxtilə bu yerlərdə ildə 25-30 min turac ovlanardı. Ancaq indi turacın sayı xeyli azalmış, su səviyyəsinin quru ərazilərə yayıl ması ilə əlaqədar olaraq, onların həyat arealı ixtisar edilir. Qo ruqda turacın sayca azalmasında şaxtialı-qarlı qış əsas amil sa yılır. Bu barədə ikinci amil, onun qəddar düşməni olan yırtıcı lardan - çaqqalın sayca çoxalmasıdır1. Yeri gəlmişkən, insafən qeyd etmək lazımdır ki, vaxtilə - yəni 80-cı illərin ikinci yarısı və 90-cı illərin əvvələrində qarlı-şaxtalı qış günlərində qoruğun əməkdaşları, turac, sultan toyuğu və başqa qiymətli heyvanların qayğısına qalır, xüsusi təmizlənən sahələrə dən səpir, talvarlara ot-ələf qoyur, hətta dayaz yerlərin buzlarını sındırılır və başqa tədbirlər görərdilər. Həmçinin bu illərdə qoruqda qaz sürülərinin 1 Qeyd: Son 50 ilə bərabər müddətdə körfəzin hər yerində (quru sahə) turacın rekord saya çatdırılması 1986-1993-cü illərdə müşahidə edilmişdir ki, bunun da əsas səbəbi - əsil mənada turac ovlanmasına qadağa qanunlarının tam icrasına nail olmaq sayılmalıdır. Yüklə 18,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|