Z. M. Quliyev amea-nın Mikrobiologiya institutunun
Yüklə 18,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
80 Durna balığı - Esox lusis + + Azərbaycan külməsi - Rutilus kaspius + + Ziyad (kütüm) - Rutilus frissi kutum + + Qızılüzgəc - Skardinnius eriftroftalmus + + Həşəm - Aspius tepiatus + + Lil balığı - Tinka tinka — + Xəzər şirbiti - Barbus kaspius + - Lənkəran şamayisi - Xalkarburnus xalkoudes + + Zaqafqaziya qümüşcəsi - Alburnus xarusini — + Kür qümüşcəsi - Alburnus filippi — + Zaqafqaziya kərqəsi - Blika transkaikazia - + Şərq çapağı - Abramis brama orientalis + + Cənub Xəzər alaqözü (ağqöz) - Abramis sapa + + Xəzər qarasolu - Vimba vimba persa + + Qılınc balıq - Pelekus kultratus + + Qorçaq (kəkrə) - Rodeus seriseus amarus + + Çəki - Kuprinus karpio + + Ağ am ur - Stenofarinqodon idella + + Qalmalın - Hipoftalmixtus molitrx — + Xəzər şipovkası - Kobitis kaspia — + Zaqafqaziya şipovkası - Kobitis satunini — + Naqa - Silirus qlanis Linne + + Avropa və ya çay angvili (uqor) - Anquilla + + Tikanbalıq - Punqitius platiqaster + + iynəbalıq - Sintnatus kaspius + — Hambuziya - Qambuzia affinis + + Kefal - Muqil auratus + — Aterina - Aterina moxon pontika + + Sıf (çay) - Lusioperka Linne + - Sıf (dəniz) - Lusioperka marina + — Xanı balığı - Perka fluviatilis + + Xul (girdə, yumru) - Neoqobius melanostomus + + Xul (Qafqaz xulu) - Knipoviç kaukazika + + Xəzər xulu (şirman) - Neoqobius + - Xəzər xulu (qumm xulu) - Neoqobius flaviatilis + - M ərmər xul - Proterorinus marmoratus + + Xəzər qorlap xulu - Neoqobius kessleri qorlan + + Cəmi: 44 - 31 ı Cədvəldə göstərilən növlərdən başqa, körfəzdə təbii yolla, külmə ilə çapağın və külmə ilə ziyadın iki hibridi törənmişdir. Qeyd olunan növlərin müqayisəsindən asan məlum olur 81 ki, Kiçik Qızılağac körfəzində əsil dəniz suyuna uyğunlaşan növlərə, Böyük Qızılağac körfəzində isə şirin su balıqlarına tə sadüf olunmur. Məhz bu səbəbdən kiçik körfəzdə 4 növ nərə balıqları, Xəzər ilanbalığı, Xəzər qızılbalığı, şirbit, iki növ xul, də niz sıfı görünməmişdir. Həmin balıqların şirin sularda kürüləmə- sini nəzərə alsaq, onda sual meydana çıxır: Nə səbəbə nərə, qızılbalıq şirin sulu Kiçik Qızılağac körfəzinə keçmir? Öncə qeyd etmək lazımdır ki, Qızılağac körfəzlərinin ixti- ofaunasını ardıcıl öyrənən Z.M.Quliyevə (1989) görə son 80-90 ildə Qumbaşı və Viləşçayda nərə balıqları və qızılbalığın kürü- ləməsi müşahidə olunmamışdır. Bundan başqa, göstərilən ba lıqların bioloji xüsusiyyətləri, xüsusi ilə onların artıb-çoxalmasına imkan verən fizioloji məziyyətlər daha gur axan, böyük həcmli (su) şirin sulara görə uyğunlaşmışdır. Prof. R.Y.Qasımov (1969) sübut etmişdir ki, kürüləmək üçün Kür çayına qalxan nərə ba lıqlarının çaya keçməsində başlıca amil - suyun axım sürətidir. Nərə balıqları üçün dərinlik də mühüm rol oynayır. Məlum ol muşdur ki, axar suyun sürəti 2,5 m/saniyədən az olmamalıdır. Bundan başqa, çay sularının fiziki-kimyəvi xassələrinin kəskin dərəcədə dəyişməsi də keçici və yarımkeçici balıqların şirin su lara keçməsinə maneçilik törədir. Təkamül dövründə bu cür ar tıb-çoxalmağa uyğunlaşan balıqların hər iki yan nahiyyəsində suların duzluluq dərəcəsini, hətta iyini, dadını və başqa xas sələrini hiss edən, duyan xüsusi sinir şaxələri vardır. Maraqlıdır ki, şirin sularda «dünyaya göz açan», dəniz- okeanların geniş ənginliklərində cinsi yetişkənliyə çatan balıq ların çoxu, min, bəzən 10 min kilometrlərlə məsafə qət edib öz «ana yurdlarına» qayıdır, azmır, «yolu» səhv salmır. Balıqların bu xüsusiyyəti (köçəri quşlar kimi) indiyə kimi tam, dəqiq müəy yən edilməmişdir. Vaxtı ilə keçici balıqların yüz illər boyu kürütökmə əraziləri sayılan çayların indi əvvəlki balıq sürüləri cəhətdən «kasıb- 82 laşması» səbəblərindən biri - həmin suaxarların çirklənməsi, onların sabit vəziyyətinə xas olmayan kimyəvi maddələrlə zən ginləşməsidir. Ona görə, hazırki dövrdə çay məcralarında cəm ləşən suyun həcmi ilə yanaşı, suyun fiziki-kimyəvi xassə cəhət dən də sabit saxlanması fauna-flora üçün zəruri şərtlərdəndir, Sututarların əksəriyyətində bioloji məhsuldarlığın, o cümlədən də vətəgə əhəmiyyətli balıqların azalması, birinci növbədə, su ların çirklənməsi ilə əlaqədardır. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, hövzələrin, xüsusi ilə Kiçik Qızılağac körfəzi kimi sututarların çaylarla əlaqəsi po zulan zaman, gölə çevrilən akvatoriyada balıqların keyfiyyəti də dəyişir, ixtiofauna cırlaşır, əlvan növlər ixtisar olunur və daha ki çik, vətəgə əhəmiyyəti olmayan növlər üstünlük təşkil edir. Prof. H.S.Abbasov (1972) göstərir ki, 70-ci illərin əvvəlinə kimi Kiçik Qızılağac körfəzində qeyd olunan balıqların 13 növü (ziyad, külmə, durna balığı, həşəm, lil balığı, şamayi, çapaq, çə ki, sıf, ağgöz, qarasol, xanı balığı və b.) vətəgə əhəmiyyətli balıqlar idi. İndi isə (1992-ci il) külmə, ziyad, çəki balıqları 6-10 dəfə az tutulur, qarasol, şamayi, çapaq, sıf kimi qiymətli balıqlar isə tam ixtisar olmaq təhlükəsindədir. Biz, yuxarıda Qızılağac körfəzinin təbii sərvətlərinə toxu narkən, ərazidə balıq ehtiyatının saxlanması üçün xüsusi balıq çılıq təsərrüfatının yaradılmasını göstərmişik. Bununla belə, tə krara yol verməmək şərti ilə, bu təsərrüfatın vəziyyəti, fəaliyyəti barədə qısa arayış verməyi zəruri sayırıq. Kiçik Qızılağac balıqçılıq təsərrüfatı 1956-cı ildə təşkil edil mişdir. Təsərrüfatın istismar qaydalarına az-çox riayət olunan zaman, xüsusi ilə balıq körpələrinin fəal qidalanma dövrü sahil dayazlıqlarında bəzi hidromeliorativ işlər görülərdi. Beləliklə, açıq su səthinin genişliyi, su kütləsinin küləklər və daxili axım ətaləti ilə cərəyan etməsinə imkan verərdi. Su qatlarının oksi genlə təchizatı, plankton orqanizmlərin inkişafına maneçilik et 83 mirdi. Beləliklə, milyonlarla balıq körpələri lazımi yemlə, oksi genlə təmin olunardı, normal inkişaf edərdi. Təəssüflər olsun ki, son 18-20 ildə Kiçik Qızılağac körfəzi başlı-başına buraxılmışdır. Onun su balansı barədə yuxarıda qeyd edilmişdir. Lakin, dərin liyin azalması, qamışların inkişafına qarşı heç bir kəsərli tədbir lərin aparılmaması, körfəzin ən azı 60% ərazisinin su bitkiləri ilə zəbt olunmasına səbəb olmuşdur. Maraqlıdır ki, təsərrüfat ya radılanda balıqçılar yalnız Kiçik Qızılağac körfəzində təbii olaraq artıb-çoxalan balıq körpələrinin inkişafına, kürütökmə dövründə isə törədicilərin körfəzə keçməsinə nəzarət edərdilər. Lakin, kü rütökmə zamanı Böyük Qızılağac körfəzindən keçən balıqların kəskin dərəcədə azalması, balıq təsərrüfatını süni yolla balıq sürfələri almağa vadar etdi. Kiçik Qızılağac körfəzinə kürüləmə vaxtı keçən balıq sü rülərinin, necə deyərlər, birdən-birə qeyb olmasını heç də təsa düfi saymaq, təbiəti, Xəzəri lənətləndirmək lazım deyil. Yaranmış müşkül vəziyyətin başlıca səbəbi ondan ibarət dir ki, bir qayda olaraq hər il yanvar ayından aprel ayının sonu na kimi hər iki körfəzi əlaqələndirən üç kanalın suyunu dəfələrlə brakonyerlər (yüzlərlə) «xəlbirlərindən» keçirmiş, hər vasitə ilə kürüləməyə gələn balıqlar kütləvi şəkildə ovlanmışdır. Axı, ayrı sularda dünyaya göz açan balıq körpəsi zamanın, ruzigarın qa da-bəlasından yayınıb böyüyəndən sonra, öz doğma ümmanına can atır! Mübaliğəsiz demək lazımdır ki, əgər illərdən bəri kiçik körfəzə nəsil verməyə gələn törədicilər məhv edilməsəydi, yenə də körfəz bu cür balıq sarıdan kasadlaşmazdı. Kiçik körfəzin balıq təsərrüfatı son 20 ildə tam ləğv olun muşdur. 1988-1990-cı illərdə balıq sürfələri almaq üçün hər cür vəsaitlə təchiz olunan sexlər yenidən təşkil olundu. 1990-cı illərdə başlanan siyasi oyunlardan sonra, 1991-ci ildə biçarə tə sərrüfata adi sürücü direktor təyin olundu. 1993-cü ilin mart ayında suburaxan kanalda həmin başabəla direktoru, özü Yüklə 18,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|