14.3. Bolada bilish qobiliyatining rivojlanishi
Qobiliyat deb odamning ma’lum bir ish yoki harakatlami boshqa odamlaiga nisbatan osonlik va chaqqonlik bilan bajara olish layoqatiga aytiladi.
Kishilarda rivoj topib, ulaming qobiliyatlarida namoyon bo‘lgan
tug‘ma xususiyatlar iste’dod deb ataladi. Har bir odam bir qancha layoqatlar bilan tug‘iladi. Lekin tug‘ma layoqatlar hali kamolotga etgan qobiliyat emas. Layoqatlar odamlardagi tug‘ma imkoniyatlardir.
Odatda umumiy va maxsus qobiliyatlar farqlanadi. Odam umumiy qobiliyatlarga ega bo‘lganda faoliyatning har xil turlari bilan deyarli qiynalmay shug‘ullana oladi. Bunday o‘quvchilar tabiat fanlarini ham, gumanitar fanlami ham yaxshi o‘zlashtiradilar.
Maxsus qobiliyatga ega bo‘lgan odam qandaydir aniq narsa bilan muvaffaqiyatli shug‘ullana oladi.
Bog‘cha yoshida bilish, ba’zi bir maxsus va amaliy qobiliyatlar rivojlanadi.
Qobiliyatning rivojlanishi tashqi va ichki sharoitlaming o‘zaro aloqalari orqali belgilanadi. Rubinshteyn aytganidek, qobiliyat spiralsimon tarzda rivojlanadi: bir ko‘rinishdagi qobiliyatlar keyingi rivojlanish uchun imkoniyat yaratadi, natijada yana ham yuqori darajadagi qobiliyatlar rivojlanadi.
0 ‘rab turgan olam bilan bog‘liq bilish qobiliyatlari o‘z ichiga sensor qobiliyatlami (predmetlami va tashqi vositalami idrok qilish) kabi intellektual, bilimlarni oson va mahsuldor o‘zlashtirish, predmetlaming tabiyatini va tevarak-atrofdagi hodisalar haqida ma’lumotlami anglash jarayonida rivojlanadi.
Ko‘pgina psixologlaming tadqiqotlari bilish qobiliyatlarining ancha erta paydo bo‘lishi haqida ma’lumot beradi. Ulaming miqdori predmetlaming o‘ziga xos tomonlarini anglay olish, qiyin vaziyatlami hal qilish qobiliyati, kuzatuvchanlik, ongining ijodkorligi va originalligirii belgilaydi. Leytes umumiy aqliy qobiliyatlarning rivojlanishida faollik va o‘zini boshqarish xususiyatlari katta ahmiyatga ega deydi.
Dostları ilə paylaş: |
