Zaza anCabaZe evropuli saqarTvelo

55

gamoCenili ojaxidan iyo: rusi mefis, ivane mrisxanes deda, elena glin-

skaia, monRoli generlis, mamais diswuli iyo. maluta skuratovma caris 

samefo karze meore TaTari, boris godunovi miiyvana. boris godunovi 

maliuta skuratovis daze iyo daqorwinebuli. ivanes Wkuasusti Svilis 

fiodoris gamefebisa da sikvdilis Semdeg, borisi mefe gaxda 1598-1605 

wlebSi. 

Cingiz yaenis sxva pirdapiri memkvidre rusebis mier iyo asimilebuli: 

ufliswuli uxTomski, belozerski, valixanovi, dondukovi, Saxovskoi, 

lvovi, prozorovski, galicini, xovanski, kurakini da iusifovi. swored 

amitomac ar momxdara `uRelSi~ aranairi ajanyeba sami saukunis 

ganmavlobaSi, mxolod `samefo karis gadatrialeba~ ramdenime separat-

istis mier samxedro kampaniiT (kulikovos brZolaSi da sxva). 

asimilaciis politika yovelTvis erTnairi iyo. yaenis memkvidreebi 

saxldebodnen ruseTSi da rusul gvars iRebdnen. sibirskis ojaxi 

iyo ukanaskneli cimbireli xanebis, Cingizidis ojaxis STamomavali. 

ukanaskneli cimbireli yaenis vaJi tyved kazakebma aiyvanes da moskovSi 

waiyvanes, sadac isini iaroslavSi dasaxldnen da eniWebodaT ufleba, 

cimbireli mefis cxovrebis stili hqonodaT. mTeli ojaxi qristianad 

moeqca da sabolood ki ruseTis Tavadaznaurobac aiTvisa. magaliTad, 

miuxedavad imisa, rom saxeli iyo vasil abulgairoviCi, mis vaJs 

erqva roman vasilieviCi, romelsac rusebis mSobliur saxelisgan ver 

gamoarCevdiT

1

.

Temur lengis sxeuli eqshumirebuli iyo 1941 wels sabWoeli 

anTropologistis mixeil gerasimovis mier. misi Zvlebidan naTlad 

Canda, rom igi maRali da farTobeWebiani kaci iyo, Zlieri yvirmlis 

ZvlebiT. aseve irkveva, rom is namdvilad koWli iyo, misi barZayis 

Zvlis dazianebis gamo. gerasimovma aseve aRmoaCina, rom misi saxis 

maxasiaTeblebi emTxveoda monRolebisTvis damaxasiaTebel detalebs.

mis saflavis qvaze gamafrTxilebeli warwera iyo, Tuki vinme mis 

saflavs Seexeboda, omi daiwyeboda. Temur lengis saflavis eqshu-

maciidan sam dReSi germania SeiWra sabWoTa kavSirSi. amJamad Temur 

lengi oficialurad gamocxadda Tanamedrove uzbekeTis erovnul 

gmirad. misi monumenti dgas swored im adgilas, sadac manamde leninis 

Zegli idga. 

1

  1686 wels mefem aseTive brZaneba gasca sxva SemTxvevebSic: kavkasiaSi, 

kerZod saqarTveloSi, mag., imereTis mefis dinastia, cimbiris princebTan 

erTad, ruseTis Tavadaznaurebis genialogiis wignSi Sevidnen da 

daikargnen ruseTis usasrulobaSi. es warmatebuli taqtika, qorwinebebi 

sxvadasxva erovnebis adamianebs Soris efeqtianad muSaobda saukuneebis 

manZilze.

---

56

1386 wels Temur lengma aiRo Tbilisi da tyved Caigdo qarTveli mefe 

bagrat V Bagrat (Barged). igi manam ibrZoda, sanam Temur lengma zarbazani 

ar gamoiyena kavkasiaSi. Tbilisis mTeli mosaxleoba amoJlites, garda 

profesionalebisa: arqiteqtorebis, msaxiobebis, oqromWedlebis, mw­

erlebis, romlebic gadaasaxles samaryandSi, samefo biblioTekasTan 

erTad, romelic SeiZleba dRemde iyos damalulad Semonaxuli. im 

droisTvis dawerili saqarTvelos istoria ganadgurebuli iyo. 

bagratma Tavis vaJs auwya gadaadgilebis marSrutis Sesaxeb, sadac 

moewyo Casafreba da monRolTa 12  000­iani armia amoxocili iyo 1387 

wels. ganTavisuflebulma bagratma, Tavisi mokavSire ToxTamiSis 

oqros urdosTan erTad, aiZula Temur lengi ukan, aziaSi daxeuliyo. 

saqarTvelom ramdenime welSi winandeli Zalebi aRidgina. 

1393 wels, bagratis sikvdilis Semdgom, misi vaJi mefe giorgi VII 

saTaveSi Caudga Temur lengis winaaRmdeg brZolas. sanam is ukanaskneli 

1399 wlamde imyofeboda indoeTSi, mefe giorgi Tavs daesxa azerbaijans 

da alya Semoartya alinjes kldes, sadac gadaarCina erayis mmarTvelis 

qaliSvili, romelic iq hyavdaT daWerili. mefem uari Seuvala Temur 

lengs daebrunebina mZevlebi, rac axsna imiT, rom es ewinaaRmdegeboda 

kavkasiur qristianul tradiciebs da Temur lengma daiwyo mzadeba 

saqarTvelos winaaRmdeg gasalaSqreblad. 1400 wels man yoveli 10 

jariskacidan aiyvana 3 kaci, ramac 100 000 mebrZoli Seadgina. man gaCexa 

tye gzis gasakvlevad da ucbad aRmoCnda kaxeTis regionis SuagulSi. 

miuxedavad Zlieri winaaRmdegobisa, man amoxoca mTeli mosaxleoba, 

gaCexa venaxebi da xeebi, riTic cdilobda moespo saqarTvelos kultura 

da ekonomika.

magram mefe giorgi mtkiced idga da Temur lengma ukan daixia, 

raTa zamTari yarabaRSi gaetarebina. giorgi VII iseTi mamaci iyo, 

rom man mteri brZolaSi gamoiwvia. qarTuli da CrdiloeT kavkasiis 

armia Temur lengs sevanis tbis napirebTan Sexvdnen. mTeli dRis 

ganmavlobaSi saqarTvelos armia warmatebiT ibrZoda. qarTuli jari 

iseT poziciebze idga, rom mters mtveri pirdapir TvalebSi eyreboda, 

Temur lengi Tavadac ki CaerTo am brZolaSi. saxelmwifo Ralatis 

gamo brZola waago saqarTvelom, magram armiam ukan daixia brZanebiT 

da mosaxleoba evakuirebuli iyo mTebsa da mRvimeebSi. mterma aiRo 

Tbilisi da yvela sxva qalaqi. 

mefe giorgi VII orjer iyo sxvadasxva sasaxleSi, radgan Temur 

lengma alyaSi moaqcia. magram, rodesac artileriiT angrevdnen 

kedlebs, qarTveli mefe warmatebiT axorcielebda kontrSetevas, 

radgan azielebi ar iyvnen fizikurad iseTi Zlierni, rom gamklavebodnen 

xanjlebiT brZolas. erTxel Temur lengi SemTxveviT Sexvda tyeSi 

patara qarTul razms amirejibis meTaurobiT, romlebic Tavs dae­

---