Ўзбекиетон Республикаси
Yüklə 5,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
| So’z boshi
Qurilishda mablag‘ni iqtisod qilish eng dolzarb muammolardan xisoblanib. xalq xo‘jaligi tarmog‘ining yalpi material ishlab chiqarish maxsuloti xajmining uchdan bir qismini iste’mol qiladi. Qurilishdagi bu muammolar texnik, tashkiliy, iqtisodiy omillardan va ilmiy-texnik taraqqiyotining jadallashuvidan kompleks foydalanilgandagina xal qilinishi mumkin. Qurilishda mablag‘ni iqtisod qilishdagi eng muhim yo‘nalish - bu ikkilamchi ishlov beriladigan material manbalaridan keng foydalanish bo‘lib, jumladan ana shu manbalarga fan va texnikaning ma’lum bosqichlarida xalq xo‘jaligida foydalanilayotgan chiqindilar kiradi. Jamoat sanoati doimiy o‘sish an’anasiga ega ekakligini inobatga olinsa, sanoat maxsulotlari chiqindilari xajmi xam juda yuqori tezkorlik bilan o‘sayotganligini anglash mumkun. Yalpi ishlab chiqarilayotgan maxsulotning baxosidan o‘rtacha 8- 10% faqat ularni olib tashlash va joylashga sarflanmoqda. Sanoat korxonalarida qayta ishlovdan chiqqan va salbiy sifatlarga ega bo‘lgan maxsulotlardan foydalanish dolzarb muammo bo‘lib, bu muammoning yechimi o‘z navbatida ishlab chiqarishni arzon va yarim tayyor xoldagi boy xom ashyo bilan ta’minlaydi va birlamchi mahsulotni qazib oladigan, xamda qayta ishlaydigan korxonalar qurilishi uchun mo‘ljallangan kapital mablag‘ni tejashga, sanoatning o‘z xarajatini o‘zi qoplashi xususiyatni oshishiga olib keladi, yer maydonlarini chiqindilardan tozalash va atrof-muhitni ifloslanish darajasini pasaytiradi. Sanoat chiqindi maxsulotlaridan foydalanish darajasini oshirish davlat ahamiyatidagi asosiy muhim vazifadir. Sanoat chiqindi maxsulotlaridan samarali foydalanish — qurilish materiallarini tayyorlashda qo‘llash hom-ashyoga bo‘lgan talabni 40% gacha qondiradi. Qurilish materiallarini tabiiy hom-ashyodan. tayyorlashga nisbatan sanoat chiqindilaridan qurilish materiallariga qilinadigan sarf xarajatning 10-30% ga kamaytirish imkonini beradi, kapital mablag‘ning 35-50% ini iqtisod qilish imkoniyatini yaratadi. MDX mamlakatlarida xam dunyodagi taraqqiy etgan mamlakatlar kabi sanoat chiqindilaridan qurilish materiallarini tayyorlashda foydalanish borgan sari keng 4 qo‘lamda rivojlanib bormoqda. Domna qozoni (shlak) chiqindilaridan umumiy foydalanish 90% ga yaqinini tashkil etadi. Xalq xo‘jaligida xar bir million tonna domna qozonining chiqindisini qayta ishlov berilishidan 2,5-3 mln. rub foyda keltiriladi. Ilg‘or metallurgiya korxonalari ag‘darmasdan xaydash ish tartibiga o‘tkazilgan. Biroq sanoat chiqindilaridan foydalanishning umumiy darajasi xali yetarli miqdorda emas. Domna shlakiga nisbatan po‘lat eritish chiqindilari anchagina kamdir. Ulardan foydalanish xajmi 65% ni, rangli metallurgiya chiqindilaridan esa yillik xajmidan 1 % ini tashkil qiladi. MDH mamlakatlaridagi energetika sanoati 15% kuli chiqindilardan foydalanish imkoniyatiga ega, bunday metallurgiya chiqindilari qurilish materiallari sanoati uchun zaruriy xom ashyolar turiga kiritiladi. Dunyoning bir qancha mamlakatlarida chiqindi kuldan xom ashyo sifatida foydalanish ancha yuqori, masalan, GFRda 80%, Fransiyada 65%, Buyuk Britaniyada 53% Belgiyada 44%, Polshada 34%ni tashkil qiladi. Hozirgi yog‘och ishlab chiqarishdagi, kimyo soxasidagi va boshqa ba’zi bir tarmoqlarda ishlab chiqarishdagi chiqindilardan foydalanish darajasi qoniqarsizdir. Hozirgi davrda qurilish materiallarini ishlab chiqarishning takomillashib borishi, taraqqiy etishi va iqtisodiy samarasining oshib borishi ma’lum darajada xom ashyo mablag‘laridan unumli foydalanish, xar xil tarmoqdagi ishlab chiqarish chiqindilaridan to‘liq foydalanish bilan bog‘liqdir. |