‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

voqea  deb  hisoblangan  edi.  A m m o,  k eyinchalik  o 'tkazilgan  tadqiqotlar 
natijasida  ushbu  m avzu  qadim iy  arablar,  xitoy  h am d a  yapon  m anbalarida 
topilm agani  aniqlandi.  Shunga  qaram asdan,  N u h   to 'fo n i  haqidagi  rivoyat 
Xaldeya,  Assuriya,  Bobil,  E ron  xalqlarida  borligi  tasdiqlangan.
K om m unikatsiyalar  tarixini  o 'rganish  ja ra y o n id a  biz  uchun  kutil- 
magan  va  shu  bilan  birga  quvonarli  n atijalardan  biri  shu  bo'idiki,  qadim iy 
dunyoda  axborot,  kom m unikatsiyalam ing  xudolari  h a m   b o ‘lgan  ekan. 
M asalan,  qadim iy  M isr  aholisi  yozuv  xudosini  Ibs  qushi  shaklida  tasvir- 
lagan,  buddaviylarda  ham   donolik  va  yozuv  xudolarining  haykalchalari 
bo ‘lgan.
Shunday  qilib,  d in   va  m ifologiya  eng  q ad im iy   insonlar  uchun  m a q - 
sadli  yashashga,  t a ’lim  va  tarbiya  tizim iga  o id   fan la r  vazifasini  bajargan. 
Y a’ni,  o ‘sha  zam onlarda  din  va  m ifologiya  darsliklar,  ensiklopediyalar, 
axloq  kodekslari,  m aktab  darsliklari  va  universitet  m a ’ruzalari  xizm atini 
o ‘tagan.  Ibtidoiy  o dam lar  u chun  ushbu  a fso n a lar  tuganm as  bilim   va 
kom m unikatsiyalar  m anbayi  b o ‘lib  xizm at  qilgan.  Afsuski,  bizgacha  yetib 
keigan  m a’lum otlar  ushbu  ulkan  xazinaning  kichik  b ir  qism ini  tashkil 
etadi, xolos.
M azkur  afsonalar  uzoq  mingyilliklar  q a ’rida  yaratilgan  b o ‘lsa-da,  o ‘z 
sifati,  m a’nodorligi  va  ahamiyatliligi  jih a td a n   bugungi  m atbuot,  radio, 
televidenie  va  in tem etdagi  xabarlardan  d ey arli  qolishm aydi.  Bugungi 
om m aviy  kom m unikatsiya  vositalari  u ch u n   ham   asosiy  tashvish  —  m afkura 
targ4ibotidir.  F arq i  shundaki,  ijtim oiy-siyosiy  rivojlanish  oqibatida  um u m - 
sayyoraviy  m afkura o ‘m in i  ko‘proq  milliy  m a fk u ralar  egalladi.
Shuni  ham   t a ’kidlash  joizki,  diniy  va  m ifologiya  g ‘oyalari  ko‘p  asrlar 
davom ida  publitsistik  va  jum alistik  asarlar  u c h u n   ham   bitm as-tuganm as 
m anba  b o ‘lib  xizm at  qilib  kelgan  va  u sh b u   ja ra y o n   hozir  ham   davom  
etm oqda.
3-fasl.  Ibtidoiy  ommaviy  kom m unikatsiyalam ing  yo‘nalishlari
1. 
D astlabki  ommaviy  kom m unikatsiyalam ing  umumiy  m asalalari. 
Ommaviy  kom rounikatsiyalar  jarayoni.  O m m aviy  kom m unikatsiyalar  ch iz- 
masi  ibtidoiy  qabilada  ham ,  bugungi  ja m iy a td a   ham   bir  xildir.  B unday 
shartli  tasvir  to ‘rtta   asosiy  qism dan  iborat:  o m m a v iy   axborotni  ishlab 
chiquvchilar  —  tayyor  m ahsulot  —  uzatuvchi  v o sita  —  auditoriya.  Ayrim 
m utaxassislar  ikkinchi  b o ‘g ‘inni  o rtiqcha  deb  hisoblab,  uni  birinchi  b o ‘g ‘in 
bilan  birlashtiradilar.  Biz  bu  fikrga  q o ‘shilo lm ay m iz,  chunki  axborot 
buyurtm achilari  h am d a  tayyor  m ahsulot  o 'rta s id a   bir  qator  shaxslar 
m afkurachilar,  m uharrirlar,  ju n ialistlar  va  b o sh q a la r  turishi  m um kin  va 
o datda  turadilar  ham .  U lar  axborot  m a zm u n in i  o ‘z   foydalariga  o ‘zga- 
rtiri&hga  intiladilar  va k o ‘p incha  o ‘z m aqsadlariga  erishadilar ham .
O m m aviy  kom m unikatsiyalam ing  sa m aradorligi  bir  necha  om illarga 
bog‘liq.  U lar  ichida  birinchi  qatorda  ushbu  kom m unikatsiyaga  va  m a ’lu-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m ot  m azm uniga  z a ru ra t,  odam larm ng  kundaU k  hayotida  axborotm ng
k e r a k lie i 
fovdaüügi  kabi  om illar turadi.
U shbu  m ezonga  rioya  qilm agan  targ‘ib o tc h ila r  fa°
'>
 
qisqa  bo-ladi.  B u n d a n   tashqari,  axborot  .loji  b o n c h a   o   ng ay  v o s .a la r 
orqali  yetkazib  b erilishi  shart.  Keyingi  ta lab lar  sifatida  am al.y  j^ a t d a n  
oulaylik  axborot  ta rq a tish   doirasini  iloji  b o n c h a   kengaytm sh  ham da 
su r’atini  oshirish  va  sh u   kabi  xususiyatlarni  sa n ab   o ‘tish  m um kin.  Y uqonda 
aytganim izdek,  u sh b u   h o latlar  eng  qadim   zam o n lard an   hozirgacha  ju d a
m uhim   hisoblanib  kelm oqda. 
. 
t
M a’lum ki  u zo q   o ‘tm ish d a  axborot  alm ashm uvi  nafaqat  b ir oila,  urug 
votó  qabila  elat  va  xalq  ichida,  balki  hud u d lararo   h am   am íüga  oshinlgan. 
Ibtidoiy  jam iyatda  m illat  bo'lm agan,  am m o   tu rli  hududlar,  ma™ ! ^  
b o 'k a n   i a   u L rd a   yashovchi  odam larm ng  axborot  ayirboshlashlanm  
bugungi  m ezo n lar  nu q tay i  nazaridan  xalqaro  axborot  alm ashm uvi  deb
baholashim iz o ‘rin li b o ‘ladi. 
. 
. .   . . . .
Shuni  h a m   t a ’k idlash joizki,  xalqaro  m iqyosdagi  aloqalar  bir-  yola_  Wa 
vosita  orqali  o 'm a tilm a y d i,  bunday  m unosabatlar  b ir  necha  yo  llar  b.lan 
am alsa  oshirilgan:  savdo, jang,  sayohatlar,  q u d a-a n d ach ilik  va hokazo.
Axborotning  om m aviylashuv  m exanizmi  A xborot 
yagona  yo'U  -   m a ’lu m   b ir  inson  yoki  kishilar  to m o n id a n   ishlab  chiqügan 
xabam i  boshqa  o d a m la ig a   yetkazish,  q an c h a  k o ‘p   od am   xabardor  qihnsa, 
s h u n X ^ a S h i .   Bu  j l y o n n i   qanday  am alga  oshirish  m um km l.guu
t^
V^ b o r o t* lM n ^ J n ilM ts ty a   kanaliga joylashtirilishidan  oldin 
ongida  paydo  b o 'la d i,  shakllanadi,  rivojlanadi.  Shu  paytgacha  u  ommai  y 
kom m unikatsiya  em as.  X abar  pishgandan  keyin  o   z  m ualhfidan  ^ a t i l a d ^  
beaonalashtiriladi.  B u  ja ra y o n   qay  tarzda  yuz  beradi,  degan-savol  paydo 
bo  lishi  m um kin.  H a m m a   gaP  shu  yerda.  O ngli  inson  ytim o.y. 
boMganligi  sababli  yakka  o 'z i  u m r  kechirolm aydi.  Ja m o a  bo  hb  yashas 
esa  eng  a w a lo ,  ax b o ro t  ayirboshlashni  ta lab   qiladi.  S hum ng  uchun  oda 
a S o r o tn i  o ‘ylab  chiqadi,  tayyorlaydi  va  keyin  boshqalarga  uzatadi. 
Shunday  qilib,  x abar  o ‘z   m uallifidan 
a j r a t i l a d i  
va  natijada  oldin  odat 
daeidek  keyin esa  o m m aviy  kom m unikatsiya  paydo  bo  ladi. 
^
De’m ak  ayirboshlash  u chun,  eng  a w a lo ,  axb o ro tm   m son  o  zi  yuzag 
keltirishi  kerak  B u  ja ra y o n   esa  faqat  abstrakt  n krlash  vos.tas.da  am alga 
"
h
i   I m k i n .   A bstrakt  o ‘ylash,  o ‘z  n a v b a tid ^   .btido.y  odan.  u chun 
voqeükni  o 'rg a n ib   olish n in g   yagona  yo  1.  edi.  S o d d aio q   qdib  a>tgani 
abstrakt  o ‘ylash  ku n d alik   hayotiy  am ahyot  jaray o m d a 
duch
keladigan  n aisa  va  voqealardan  um um iy xulosa cluqara  ohsh £ ™ kd,r.
M asalan  ibtid o iy   o d am   yuz,  ikki  yuz,  m ing  m artalab  daraxtm   ko 
ganidan  keyin  u n in g   hayolida  daraxt  tasviri  shakllam b  qoladl  va  shundan 
keyin  daraxtni  k o ‘rm asa  ham   uning  qandayhgm .  ta s a w u r  q.lish.
X uddi  shunday  u   qabiladoshlarini,  to g 'n i,  g o rm ,  turli  hayvonlarm ng  tashq. 
ko'rinishini 
0
‘zlash tirib   oladi.  N atijada,  ibtidoiy  od am   uchraydigan  jonli
www.ziyouz.com kutubxonasi

---