‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Yüklə 79,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
Asr poyoniga borib m adaniy va ilmiy biiimlami yoyadigan dastlabki gaze ta va ju m a lla r paydo bo‘ldi. U lar orasida Misming 1870-yilda asos solingan «R audat al-Madaris* (M aktab bog‘i) jum ali ham bo‘lib, unda m adaniyat, adabiyot masalalariga d o ir dolzarb va teran maqolalar bosilardi. Rifai at-Taxtaviy bir nccha yil shu jurnalga bosh muharrir bo'lganligi diqqatga sazovordir. 70—90-yillarda arab dunyosida dastlabki bolalar va ayollar jum ailari paydo b o ‘ldi. Bu davrda turk jurnalistikasi o ‘zining yuksak cho'qqisiga ko‘tarildi. Rasm iy m a’lumotlarga qaraganda, 1876-yilda Konstantinopolda kamida 70 d an ko‘proq gazeta chiqib turardiki, ulardan 16 tasi turk, 29 tasi fransuz, 12 tasi grek, 13 tasi arm an , 4 tasi bulg'or, 2 tasi yahudiy-ispan va bittasi arab, fors, ingliz tillarida nashr etilardi1. X IX asr oxiri ixtisoslashgan nashrlaming vujudga kelishi bilan xarakterianadi. Bu m a’noda birgina Turkiya manzarasining o ‘ziyoq zo‘r taassurot beradi: «Bassiret* (E ’tiqod), «Hazinei Evrak* (Adabiy xazina), «Tschudjuklara Kraet* (Bolalar o ‘quvi), «Bagtsche* (Bqg‘), «M ekteb’ va hokazo. Hajviy nashrlar ham keng ommalashdi. Xitoyda nashr etiladigan «Inschi-pao*, Yaponiyada chiqadigan «Maru-Maru Schinbun* jum ailari ulam ing eng qiziqarlilari edi. Ayniqsa, kcyingisi o ‘ta zukkoligi va ajoyib karikaturalari bilan shuhrat qozondi. U shbu bobda yoritilgan davm i Osiyo va Sharq jumalistikasida eng boy davr deyish qiyin. Biroq uning bitta xususiyati bor. Bugungi kuni- m izdan turib qaralganda, XIX asr alohida istiqboli bilan ko‘zga tashlanadi: uning q a ’rida kelajak shonalari hosil bo'ldi. Aynan shu davrda Osiyo va Sharqda m illiy nashrlar shakllana boshladi, ma’rifatchilik yo‘nalishi rivoj topdi. Jum alistika m am lakatlam ing ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayotini faol aks ettirib, XX asraing birinchi yarmida o ‘zini sezilarli darajada nam oyon qiladigan xususiyatlami mujassamlashtira bordi. X V I bob. XX ASRNING B IR IN C H I YARMIDA JA H O N M ATBUOTI M atbaachilik ravnaq topgan sari matbuot rivojlanib borardi. XX asm ing birinchi yarmida, ayniqsa, AQSH, Angliya, Germaniya, Italjya, Fransiya, Yaponiya, Rossiya (keyinchalik sobiq SSSR tarkibida), Xitoy kabi davlatlam ing gazeta-jum allari o'ziga xos axborot olamini vujudga keltirdi. 0 ‘sha yillarda paydo bo'lgan o ‘nlab nashrlar keyingi davrlar m atbuoti uchun tam al toshi b o ‘üb xizmat qildi. Am erika Q o‘shma S h tatlari matbuoti taraqqiyot bobida o'tgan asriardayoq ancha ilgarilab ketdi. 1900-yilga kelib 2235 nomdagi kundalik gazeta 15 million 102 ming2 nusxada chop etilardi. Bu davrda Q o ‘shma S htatlarda chiqadigan turli nom dagi nashrlar soni 21235 tani tashkil etdi. 1 Salam on L. 0 ‘sha manba, 180-bct. 2 G azeta jurnallaming adadlariga oid ma’lumotlar ular olingan kitob (manba)lar yaratilgan davrdagtga asosan olxndi. Tabiiyki, bugungi kungacha bu ko‘rsatkichlar o ‘zgarib kctgan. www.ziyouz.com kutubxonasi XX asming birinchi yarmida gazetalar bilan bir qatorda «Commercial and Financial Chronicle», «Afro-Americao*. «Baltimore Cun*, «Wa- chington Evning Star», «Journal o f Commerce and Commercial», «Wa- chington Post and Times Herald*, «Des Moines Register*, «Denver Post*, «Los Angeles Times*, «New York Herald Tribune*, «New York Times* gazetalari, «Iron Age*, «Cosmopolitan*, «Farm Journal*, «The Saterday Evening Post* kabi jum allar ham tobora om m alashib bordi. Jumallar adadi bir necha yuz mingdan tortib 12 million nusxadan ham oshgani e ’tiborga molikdir. AQSHda gazeta-jum al nashr etishning o ‘ziga xos maktabi yaratildi. T o ‘rt, sakkiz sahifadan iborat bo‘lib chiqadigan gazeta o ‘zini oqlay olmasligi, bunday nashrlar asosan muassis yoxud m a ’lum bir guruh kishilargagina m a’qui fikrlami yoritib, keng om m aning axborotga bo‘lgan ehtiyojini qondira olmasligi to ‘g“ri anglashildi. Shu bois gazetalar yetmish, sakson, hatto yuz sahifagacha hajmda chiqib turishi odatiy holga aylangan. Gazeta bir necha o ‘n sahifadan iborat bo'lgandagina unda keng xalq ommasining talablarini qondira oladigan axborot berish va turli mavzulardagi maqolalami yoritish mumkinligi o ‘z isbotini topdi. Amerikalikiar asosan dam olish kuni gazeta-jurnallam i bafuija mu- tolaa qilishga vaqt topishini hisobga olgan tahririyatlar o ‘z gaze-talarining yakshanba sonlarini besh yuz sahifagacha liajmda ham da odatdagidan ikki barobar ko‘p nusxada chop etishardi. Shunisi qlziqki, bir necha million nusxada chop etiladigan besh yuz sahifalik gazetalam ing ham sotuvda etishmay qolish hollari k o 'p uchrardi. Ko'rilayotgan foydaning to ‘rtdan uch qism i e ’lon qilinayotgan reklamalar hisobidan olinar edi. Qolgan qismi esa gazeta savdosidan tushardi. G azeta-jum allar narxini belgiiashda muassis yo tahririyatlar ko‘p hollarda o ‘z foydasini birinchi o ‘ringa qo'ym as edilar. Bil’aks, tannarxi, masalan, taxminan ikki dollarga tushadigan gazetani uch-to‘rt barobar arzonga (ta’bir joiz bo‘lsa — zarariga!) sotish «taomil*ga aylandi. O'quv- chilar manfaatini ko'zlab qilingan bu xayrli ishning mevasidan aslida noshirlar ko‘proq bahramand bo'lishadi. Ya’ni, nashm ing adadi misli ko‘rilmagan darajada ortib boraveradi. Qanchalik ko‘p nusxada bosilsa, nashming tannarxi shunchalik kamayishi turgan gap. Ikkinchidan, tadbirkor va ishbilarmonlar o ‘z reklamalarini adadi ko‘p gazetalar orqali yoritishni afzat ko‘rishardi. Demak, gazetani sotishdan ko‘rilgan ba’zi zararlar reklamadan olinadigan foyda hisobiga qoplanib, qo4shimcha daromadlarga ham erishiladi. AQSH matbuoti taraqqiyotida 1948-yili asos solingan «Associated Press* («Matbuot uyushmasi*) axborot agentligining roli katta bo‘ldi. Bu agentlik asr o ‘rtalariga kelib 3460 dan ortiq gazeta-jum alga, shuningdek, qator radiostansiya va telestudiyalarga xizm at ko‘rsatardi, agentlik dunyodagi 160 ta yirik shaharda faoliyat yuritayotgan 2500 dan ortiq muxbiriga ega edi. Assoshieyted Press maxsus- byurolari orqali jahonning 100 dan ortiq shahrida chop etiladigan 1763 ta gazeta bilan teletayp orqali aloqani yo‘Iga qo‘ydi. www.ziyouz.com kutubxonasi Yüklə 79,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|