londonning fungi gazetalari «Ivning nyus», «Ivning standard»ning
umumiy adadi 2, 7 m illion nusxadan ortiqroq edi.
Tonggi vo fungi mahalliy (turli joylardagi) gazetalar. Angliya va Uelsda
19 ta tonggi va 67 ta tungi, Shotlandiyada 7 ta tonggi va 8 ta tungi, Shi-
moliy Irlandiyada uchta tonggi va bitta tungi, Men hamda Channelda bitta
tonggi gazeta chiqib turgan.
Yakshanba kungi gazetalar umumiy adadi 32 million nusxadan
oshardi. Bu davrda Angliyada 140 ga yaqin kundalik (va yakshanbalik)
gazetalar ch o p etilardi. Londonda chiqadigan «Sandi tayms*, «Observer»,
«Sandi ekspress», «Nyus o f Uorld», «Pipl», «Reynolds nyus» va boshqa
yirik nashrlar muxlislarining soni tobora ortib bordi.
Mahalliy (joylardagi) kundalik gazetalar. 0 ‘sha davrda Buyuk Bri-
taniyada 1200 d an ziyod gazeta va 4000 dan oitiq jurnal, bulardan
tashqari, h ar yili m a’lum otnom a ham da yilnoma tipidagi 1000 dan oshiq
nashrlar ham ch o p etib turilardi. Aynan XX asrning birinchi yarmidagi
matbuot ravnaqi shunda ko'rinadiki, qator kichik-kichik nashrlar yirik
m onopoliyachilar ko‘magida ulkan nashrlarga aylantinidi.
Angliya m atbuotining taraqqiyotida uchta axborot agentligi m uhim
o ‘rin tutadi. Y a’ni, Reyter, Press Assoshieyshn va Ekscheynj Telegraf
axborot agentliklari mahalliy OAVni jahondagi eng muhim siyosiy xabarlar
bilan ta'm in lab turadi. Ayni vaqtda mamlakat hayotiga oid axborotlarni
ham asosan shu agentliklar tarqatadi.
H ar
b ir
m am lakat
matbuotining qiyofasini
yetakchi
nashrlar
belgilaydi. Angliyada XX asrning birinchi yarmida paydo bo'lgan shunday
gazeta-jum allar m am lakat ijtimoiy hayotida katta voqelikka aylandi. Bu
davrda L ondonda q ato r yangi nashrlar paydo b oidi. Shulardan b in bo‘lgan
«Daily Express» gazetasiga 1909-yilda asos solingan. 12—14 sahifadan ibo-
rat bu gazeta b ir vaqtning o ‘zida London, M anchester va Glazgoda jam i
4,3 million nusxada chop etilardi. Keyinchalik gazetaning sahifalari ham,
adadi ham keskin ko‘paydi. Uning muxlislari nafaqat Yevropada, hatto
Amerika va Osiyo q it’alarida ham kam emasdi.
Angliyaliklarning yangilikka intiluvchanligi ularning matbuotga b o i-
gan ishtiyoqini kuchaytiradi. Yangi nashrlar hamisha qiziqish bilan kutib
olinganini esa ularning adadlari keskin oshib borganidan ham bilsa bo‘ladi.
«Daily M irror» (K undalik ko‘zgu) rangli, bezakli gazetasiga
1903-yilda
asos solingan edi. Dastlab bir necha o ‘n ming nusxalarda chop etilib, tez
orada G 'arb iy Yevropa va Amerikada ko'plab muxlislariga ega bo'lgan bu
gazetaning adadi 4,5 milliondan oshib ketdi.
O m m abop gazetalar qatoriga 1909-yilda «Daily Sketch» (Kundalik
ocherk) gazetasi ham q o ‘shildi. 14-16 sahifadan iborat rangli gazeta adadi
1,2 million nusxadan kam bo‘lmasa-da unga bo'lgan talab-ehtiyoj tobora
ortib borardi. X o‘sh, bu gazetalarning muxlislari bunchalik ko‘p bo‘lgan-
ligining boisi nim ada edi? Ushbu savolga yuqorida bir qadar javob
topgandek b o'ldik. Y a’ni, bu tahririyatlarda yuzlab, minglab xodimlar fao-
liyat ko‘rsatishardi. Bundan tashqari, o'sha gazetalarning maxsus mux-
birlari o ‘nlab m am lakatlarda faol harakat qilishardi. Ko‘pdan ko‘p fikr
www.ziyouz.com kutubxonasi
chiqadi, deganlaridek, har kuni o ‘nlab sahifadan iborat gazetalar axborotga
boy, sermazmun bo'lganligi bilan bir qatorda ularning sifatli chiqishiga
ham katta e ’tibor berilardi.
Eng muhim va dolzarb axborotni ishonchli m anbadan olib, hoziija-
voblik bilan yoritish Angliya matbuotining o ‘ziga xos xususiyatlaridan
biriga aylangan. 0 ‘quvchilami bezdirib qo'yishi yoxud ularda norozilik
kayfiyati uyg‘otishi mumkin b o ‘lgan oldi-qochdi, saviyasi past, mazmunan
sayoz materiallarga uncha-m uncha gazeta sahifalarida o ‘rin berilmasdi.
Shu bois ham 1912-yilda asos solingan «Daily Herald» (K undalik axborot)
gazetasining adadi 1,5 million nusxadan oshganligi tabiiy holdek edi. 1915-
yilda asos solinib, mohiyatan oddiy fuqarolaming erkin m inbariga aylangan
«Sunday Pictorial» yakshanbalik gazetasi 3,5 m illiondan ortiq nusxada
chiqardi. «Sunday Express* yakshanbalik gazetasiga 1918-yilda asos solin
gan. 18—20 sahifadan iborat bu gazeta 3,5 million nusxada c h o p etilardi.
Bularning barchasi zabardast jurnalistlar zalvorli m ehnatining samarasi
bo‘lganini izohlab o ‘tirishga hojat yo'q. M uhimi, rivojlanish y o iin i tan-
lagan boshqa mamlakatlaming jum alistlari, m atbuot u ch u n m as’ul kishilari
ham ana shu tahririyatlaming sinalgan tajribalaridan foydalanib, ko‘zlagan
maqsadlariga erishganlari sir emas.
Gazeta-jurnallarning ko'pligi va adadlarining yuqoriligi jihatdan etak-
chi
0
‘rinda turgan Buyuk Britaniya matbuoti XX asrning birinchi yarmida
jahonda yuksak mavqega ega bo‘idi. Matbuot taraqqiyoti, shak-shubhasiz,
mamlakat ravnaqiga ulkan hissa qo'shdi.
Gerroaniya matbuoti haqida so‘z yuritishdan a w a l besh asr ilgari bu
yurt matbaaning beshigi bo'lganini eslab o ‘tish joizdir. Jam oatchilik fikrini
shakllantirishda gazeta nech o g ii m uhim rol o ‘ynashini to ‘g‘ri anglagan
o 'sh a davrdagi nemis ziyolilari bu ishga jiddiy kirishgan edilar. Ayrim
manbalardan ma’lum bo'lishicha, 1725-yildan «General-ansayger* (*Ham-
m abop xabarnoma»), 1850-yildan «Algemayne saytung» («Umumiy ga
zeta»), 1898-yildan «Berliner morgenpost» («Berlin tonggi xabarlari»)
gazetalari chop etila boshladi. Ular sirasiga boshqa q a to r gazeta-jurnallar
ham qo‘shildi.
X X
asrning birinchi yarm ida bu mamlakatda yuz bergan voqea-
hodisalar tarixdan yaxshi m a ’lum. Ya’ni, ikkinchi ja h o n urushining
«o‘chog‘i* aynan shu yerda paydo b o id i. Urushdan oldingi davr matbuoti
kimlarga xizmat qilganini tasaw u r etish qiyin emas. Ilk bosma mashina
ixtiro qilingan va jahon tarixida birinchi bosm axona bunyod etilgan
mamlakatda matbuot shunga yarasha ravnaq topdi. Faqat matbuotdek
qudratli kuch ham o ‘sha davrda fashizm g‘oyalariga xizmat qilganini
izohlab o ‘tirishga hojat bo'lm asa kerak. U rushdan keyingi davrdagi
Gei-maniya haqida so‘z ketganda, uning m ash’um tarixiyu, ikkiga, ya’ni.
G D R va GFRga bo'linib qolgani haqida ham eslab o ‘tish joiz. Bu davrda
ularning matbuotlari ham faoliyatini ikki xil tarzda davom ettirdi. 1990-
yiUarda «Berlin devori» qulatilgach, Germaniya hayotida yangi davr
boshlandi. Mazkur voqea-hodisalarda o'sha davr m atbuoti qanchalik rol
o ‘ynaganini tushunish mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |