Fransiya m atbuoti XX asrning birinchi yarmida jadal sur’atlar bilan
rivojlandi. Yevropada ravnaq topayotgan m atbaachilik fransuz matbuotini
yanada yuksaltirishga zamin yaratdi. Biroq Ikkinchi jahon urushi bu
mamlakatni ham chetlab ojtmadi. Urush qanchalik tajovuz qilmasin,
yurtda m atbuot taraqqiyoti uchun kurash besam ar ketmadi. Buni aynan
o'sha yillarda tashkil etilgan qator gazeta-jurnallar faoliyati misolida ham
ko'rish mumkin.
Fransiya m atbuotida yetakchi o ‘rinlardan birini egallab kelayotgan
«Le Figaro» (Figaro, 1826-yilda asos solingan) kundalik gazetasi qatoriga
XX asrning birinchi yarmida o ‘nlab nashrlar qo‘shildi. Yo‘nalishlari
turlicha b o lg a n gazeta-jurnallarda turfa dunyoqarashlar o ‘z aksini topardi.
«Figaro» gazetasi fransuz siyosiy kuchlarning o*ng tomonini qo‘llab-
quwatlashga yo'naltirilgan bo'lsa, 1903-yilda tashkil etilgan «Les Echos»
(Eko) gazetasi fransuz tadbirkorlariga, sanoat va savdo doiralariga xizmat
qilar edi. U nda asosan shu sohalarga oid reklamalar, birja ma’lumotlariga
keng o ‘rin berilardi. Siyosiy mavzulami yoritishda gazeta ijodkorlari sanoat
va savdo-sotiq borasida Fransiya bilan yaqindan aloqa qiladigan davlatlar
faoliyatiga alohida to 'x talar edilar.
1904-yiIda tashkil etilgan «L’Humanité» (Yumanite) gazetasi 1920-
yildan e’tiboran Fransiya komfirqasi markaziy qo'mitasining nashriga
aylantirildi. Bu gazeta safiga 1933-yilda FK Pning dehqonlar gazetasi —
«La Terre» (Terr), 1948-yilda «Yumanite»ning shanbalik soni — «Yuma-
nite-dimansh», 1945-yilda «France nouvelle» (Frans nuvel) gazetalari q o ‘-
shildi.
AQSH, Angliya davlatJarida boMgani kabi bu mamlakatdagi nashrlar
tahririyatlarida ham , aw alo, ijodiy muhit yetarli darajada shakllantirilishiga
alohida e’tibor qaratilgandi. Ya’ni, sanoqligina xodim ishlaydigan biroita
tahririyat yo‘q edi. M odom iki, biror tahririyat ommaga axborot, m a’naviy
ozuqa berish m as’uliyatini zimmasiga olgan ekan, unda ijodiy kuch yetarli
darajada b o iish i zarurligini fransuz noshirlari e ’tibordan chetda qoldirmas
edilar.
Hatto OAVni eng zarur axborotlar bilan ta ’minlab turish maqsadida
1944-yilda Parijda tashkil etilgan «Frans-Press» axborot agentligida ham 2
ining xodim, jum ladan, 700 nafar muxbir faoliyat ko'rsatardi. G aze-
talarning tahririyatlarida yana yuzlab ijodiy xodimlar faoliyat ko‘rsatishini
hisobga olsak. m azkur gazetalar nechogMi serm azm un bo‘lishini tushunish
qiyin emas.
1923-yilda Parijda ilg'or fikrli adiblar tom onidan tashkil etilgan
«Yeurope» (Yerop) oylik jurnalida asosan fransuz adabiyoti va san'atiga oid
asarlar, shuningdek, xalqaro maydonda yuz berayotgan qîziqarli, muhim
voqea-hodisalar haqida maqolalar yoritilardi.
Xristian dinining Rim papasi mazhabidagi katoliklar fransuziar orasida
ham kam emasdi. Ô ‘sha katoliklar bu davrda bir nechta nashrga asos
solishdi. Shulardan biri 1925-yilda Parijda tashkil etilgan «La France
catolique» (Frans katolik) gazetasi b o iib , unda e ’ion qilingan katoliklar
hayotiga oid rang-barang materiallar, diniy-m a’rifiy mavzudagi maqolalar
www.ziyouz.com kutubxonasi
goho bahs-munozaralarga sabab b o la rd i. 0 ‘sha davrdayoq gazeta 70 ming
nusxa atrofida chop etilgani uning muxlislari qanchalik ko‘p boiganidan
darak beradi. 1934-yilda Parijda tashkil etilgan «La France-m onde
catolique» (Frans-mond katolik) jum ali, katoliklaming 1941-yilda chiqa
boshlagan yana bir yangi nashri — «Témoignage Ç retien» (Temuanyaj
kreten) gazetasi ham shu yo‘nalishdagi mavzularni yoritish orqali ko'plab
muxlislariga ega bo‘ldi.
Ikkinchi jahon urushi davom etayotganiga qaram asdan, Fransiyada bir
nechta gazeta-jurnal tashkil etilgani e ’tiborga molikdir. «France d'abord*
(«Frans d'abor») gazetasi 1941-yilda frontdagi qo‘shinlar va partizanlar
Milliy kengashining nashri sifatida maydonga chiqdi. G azeta urush
yillarida fransuz xalqini fashist bosqinchilariga qarshi kurashga chorladi.
Unish poyoniga yetgunga qadar mahalliy xalq uni q o im a - q o i o'qib bordi.
1944-yilda esa Parijda «Telegramme de Brest» («Telegramm de
brest»), «La tribune des nations* («Tribyun de nason»), «L’Oise liberee»
(«Uaz libéré»), «Ouest-France» («Uest-frans») gazetalari chiqa boshladi.
0 ‘sha yili Parijda tashkil etilgan «France-Soir» («Frans-suar») gazetasi bir
milliondan ortiq nusxada chiqib turdi. Siyosat bobida ko‘proq hukumat
tutgan yo‘lni qo‘llab-quwatlaydigan bu tungi gazeta sahifalarida asosan
mamlakat polisiyasi faoliyatiga oid turli materiallar, h ar xil qiziqarli
suratlar, maroqli hajviyalar, ko'ngilochar asarlarga keng o ‘rin berilardi.
Tabiatan oqko'ngil fransuzlar orasida bunday mavzularga qiziqadiganlar
ko‘pchilikni tashkil etishi bois mazkur gazetaning muxlislari tobora ortib
bordi.
Fashizm ustidan g ‘alaba qozonilgan 1945-yilda mam lakatda yana bir
qator yangi nashrlar paydo b o ‘ldi. «France nouvelle» (Frans Nuvel),
«Force ouvrière» (Fors uvrier), «L’Unite paysanne» (Yunite peyzan)
gazetalari, «Les Temps modernes» (Tan m odem ), «L’E cho de la presse et
de la publicité» (Eko de lya press e de lya pyublisite), «L’Information
radical-socialiste» (Enformatson radikal-sotsialist), «L’Usine nouvelle»
(Yuzin nuvel) jum allari shular jumlasidandir. U lar qatoriga 1948-yilda
q o ‘shilgan «Sud-Ouest» (Syud-U est), 1950-yilda asos solingan «France-
observateur» (Frans-observater), «L’Information» (Enform atson) gazetalari
ham ommalashib ketdi. Bu gazetalar sahifalalarida m amlakat ichki va
tashqi siyosatiga, adabiyot va san’atga oid xilma-xil m ateriallar yoritilardi.
Ko'rinib turibdiki, ilg‘o r fikrli fransuz ziyolilari mam lakatning o ‘sha
davrdagi og'ir iqtisodiy sharoitida ham matbuotni ravnaq toptirish yolida
tinm ay izlanganlar hamda inuayyan maqsadlariga erishganlar ham. Bu esa,
o ‘z navbatida, Fransiyaniiig barcha sohalarda beqiyos darajada rivojlanib
ketishiga xizmat qildi.
.
.
.
Yaponiya matbuoti uchun XX asming birinchi yarmi o'ziga xos
yuksalish davri bo'ldi. Matbaachilik sohasidagi yangi-yangi yutuqlar nashr
ishlarini yanada ravnaq toptirishga imkon yaratdi.
Mo'jizalarga boy bo’lgan bu kunchiqar m am lakat matbuoti haqida
so’z yuritganda, aw alo, taraqqiyot bosqichida jahon ahlini hayratga solgan
ayrim manzaralarga nazar tashlash maqsadga muvofiqdir. Ba’zi muta-
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |